DOI Artikel:
Kowalczyk, Jerzy: Nagrobek królowej Anny Jagiellonki w kaplicy Zygmuntowskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20541#0027
kiem w prawej, podobnie jak Zygmunt I i Zyg-
munt August63 (ryc. 10, 11).
5. Nagrobek królowej Anny, oparty o stallę
Zygmunta I w kaplicy (ryc. 2) 64, mimo — zda-
wałoby się — swojej nietypowości ma kompozy-
cję nawiązującą do renesansowych nagrobków
tzw. pulpitowych z pierwszej połowy XVI w. Z tą
jednak różnicą, iż postać nie leży pośrodku pochy-
lonej płyty, ale jest lekko zsunięta do dolnej
krawędzi, jak gdyby pod ciężarem własnego cia-
ła. Zsunięcie postaci z osi płyty lekkim lukiem
ku dołowi pojawiło się w krakowskiej rzeźbie
sepulkralnej znacznie wcześniej (np. płyta brą-
zowa kanonika Tomasza Rożnowskiego (zm. 1540)
w katedrze wawelskiej). Indywidualne rozwiąza-
nie nagrobka Anny polega na tym, że płyta, jest
kolebkowo wklęsła i w tym zagłębieniu spoczywa
postać przedstawiona w uśpieniu (ryc. 4, 7).
Długie szaty królowej Anny — ułożone deko-
racyjnie, jakby poruszone podmuchem wiatru —
tworzą przy rękawach ostro łamane ,,gotyckie”
fałdy. Wskazuje to na nowe ujęcie figury ludz-
kiej i szat przez wybitnego rzeźbiarza manierystę,
jakim był Santi Gucci. Zastanawiający jest kon-
trast między niezwykłym, kamiennym spokojem
mocno, ale lapidarnie, rzeźbionej twarzy o ide-
alizowanych rysach a dynamiką układu szat, któ-
re charakteryzują się szeroką gamą linii, płasz-
czyzn — od subtelnych, miękkich „melodyjnych”,
po gwałtowne, ostro łamiące się, dające silny kon-
trast światłocieniowy. Zdumiewające jest połą-
czenie nierealnego układu postaci z niezwykłą
starannością graniczącą z naturalizmem w odtwo-
' rżeniu szat, choćby obcisłych rękawów wysuwa-
jących się spod fałdów rańtucha. Nie mamy wąt-
pliwości, że rańtuch jest usztywnioną, nakrochma-
loną materią, która ostro się łamie przy zawija-
63 Ren ciekawy problem wymaga szerszej iinteirpreta-
cji, na tym miejscu ogranie,zam się tylko do jego zasy-
gnalizowania..
64 Przedpiiersie stalli Zygmunta I zostało rozebrane,
przeniesione do kaplicy Mariackiej i włączone przez Santi
Gueeiego talkże do stalli (zob. Fischinger, o.c., s.
44, ryc. 47).
65 Poir. M. G u-t k o w s k a-R y c h 1 e wis k a, Historia
ubiorów, Wrocław 1968, s. 429. Zalamki na rańtuchu w
nagrobku Anny próbował tłumaczyć dosyć naiwnie Fe-
liks Kopera, pisząc że „suknia musiała być nową i n;ie
zatracił się ślad składań”, które powstały, „kiedy jeszcze
materiał spoczywał u kupca” (Cer chowie i Kope-
r a, o.c., II, s. 222). Dr Krystyna Turska uprzejmie udzie-
niu, jak to mogliśmy już zaobserwować w rzeź-
bie późnogotyckiej. O delektowaniu się materią
przez, rzeźbiarza świadczy niezwykle pedantycz-
ne odtworzenie regularnych załamań na powie-
rzchni rańtucha, powstałych wskutek układania w
harmonijkę w prasce długich płatów nakrochma-
lonego płótna65. Opracowanie figury królowej
Anny jest wyrazem poszukiwania przez rzeźbia-
rza nowych, nierenesansowych środków wyrazu,
a tym samym zapowiedzią własnego, indywidual-
nego stylu, który najwyraźniej się objawi w czo-
łowym dziele Santi Gucoiego — nagrobku Ste-
fana Batorego.
6. Nagrobek królowej Anny ciekawie oddzia-
łał na późnoreneisansową rzeźbę nagrobną w Pol-
sce. Układ postaci i szaf był naśladowany i po-
wtarzany w pomnikach pań polskich. Świadczy o
tym wspomniany już nagrobek anonimowej damy
z synkiem Krzysztofem, herbu Jastrzębiec, w
kościele parafialnym w Restarzewie koło Łaska,
z datą 1576, oznaczającą rok śmierci, a nie wy-
konania nagrobka (ryc. 17) 66. Bardzo zbliżone
kompozycje do królewskiego pierwowzoru mają
płyty z postaciami Anny z Naikwaskioh Modldsze-
wsikiej z ir. 1591 w katedrze w Łomży (ryc. 18) 67
oraz Elżbiety Jędrzejowskiej z r. 1598 w kościele
Franciszkanów w Krośnie 68. Te dwa przedstawie-
nia nagrobne wykazują duże pokrewieństwo nie
tylko z pierwowzorem, ale też między sobą.
Wśród rzeźb samego Gueeiego często przyró-
wnywano z nagrobkiem królowej Anny kompozy-
cję figuralną w nagrobku Barbary ze Śreńskich
Firlejowej (ryc. 16). Mimo pewnego podobieństwa,
wynikającego ze wspólnoty warsztatu, różnice są
jednak dosyć istotne w układzie postaci i kom-
pozycji szat. Wybitny artysta nie powtarzał się.
Nie pozwalała mu na to bogata wyobraźnia.
lila mii kiomsulltacji z zakresu kostiumologii, za co ser-
decznie dziękuję.
66 Por. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. T. II:
Woj. łódzkie, z. 3: Powiat łaski. Opiraic. M. Kwiczała,
Warszawa 1953, s. Ii6; Fischinger, o.c., s. 55. Warto
dodać, że nagrobek w Restarzewie jest zachowany frag-
mentarycznie, napis inie jest kompletny i należy zacho-
wać dużą ostrożność w budowaniu wniosków.
67 Katalog Zabytków Sztuki. Nowa seria, T. IX, z.
1: Łomża i okolice. Oprać. M. K a ł a m a j s k a-S a e d,
Warszawa 1,982, si. XVIII, 26, fig. 187.
68 Katalog Zabytków Sztuki. Nowa seria, T. I, z. 1:
Krosno, Dukla i okolice. Oprać. E. Snieżyńska-Sto-
1 o t o w a i F. S t o 1 o t, Warszawa 1977, s. 85, fig. 340.
21
munt August63 (ryc. 10, 11).
5. Nagrobek królowej Anny, oparty o stallę
Zygmunta I w kaplicy (ryc. 2) 64, mimo — zda-
wałoby się — swojej nietypowości ma kompozy-
cję nawiązującą do renesansowych nagrobków
tzw. pulpitowych z pierwszej połowy XVI w. Z tą
jednak różnicą, iż postać nie leży pośrodku pochy-
lonej płyty, ale jest lekko zsunięta do dolnej
krawędzi, jak gdyby pod ciężarem własnego cia-
ła. Zsunięcie postaci z osi płyty lekkim lukiem
ku dołowi pojawiło się w krakowskiej rzeźbie
sepulkralnej znacznie wcześniej (np. płyta brą-
zowa kanonika Tomasza Rożnowskiego (zm. 1540)
w katedrze wawelskiej). Indywidualne rozwiąza-
nie nagrobka Anny polega na tym, że płyta, jest
kolebkowo wklęsła i w tym zagłębieniu spoczywa
postać przedstawiona w uśpieniu (ryc. 4, 7).
Długie szaty królowej Anny — ułożone deko-
racyjnie, jakby poruszone podmuchem wiatru —
tworzą przy rękawach ostro łamane ,,gotyckie”
fałdy. Wskazuje to na nowe ujęcie figury ludz-
kiej i szat przez wybitnego rzeźbiarza manierystę,
jakim był Santi Gucci. Zastanawiający jest kon-
trast między niezwykłym, kamiennym spokojem
mocno, ale lapidarnie, rzeźbionej twarzy o ide-
alizowanych rysach a dynamiką układu szat, któ-
re charakteryzują się szeroką gamą linii, płasz-
czyzn — od subtelnych, miękkich „melodyjnych”,
po gwałtowne, ostro łamiące się, dające silny kon-
trast światłocieniowy. Zdumiewające jest połą-
czenie nierealnego układu postaci z niezwykłą
starannością graniczącą z naturalizmem w odtwo-
' rżeniu szat, choćby obcisłych rękawów wysuwa-
jących się spod fałdów rańtucha. Nie mamy wąt-
pliwości, że rańtuch jest usztywnioną, nakrochma-
loną materią, która ostro się łamie przy zawija-
63 Ren ciekawy problem wymaga szerszej iinteirpreta-
cji, na tym miejscu ogranie,zam się tylko do jego zasy-
gnalizowania..
64 Przedpiiersie stalli Zygmunta I zostało rozebrane,
przeniesione do kaplicy Mariackiej i włączone przez Santi
Gueeiego talkże do stalli (zob. Fischinger, o.c., s.
44, ryc. 47).
65 Poir. M. G u-t k o w s k a-R y c h 1 e wis k a, Historia
ubiorów, Wrocław 1968, s. 429. Zalamki na rańtuchu w
nagrobku Anny próbował tłumaczyć dosyć naiwnie Fe-
liks Kopera, pisząc że „suknia musiała być nową i n;ie
zatracił się ślad składań”, które powstały, „kiedy jeszcze
materiał spoczywał u kupca” (Cer chowie i Kope-
r a, o.c., II, s. 222). Dr Krystyna Turska uprzejmie udzie-
niu, jak to mogliśmy już zaobserwować w rzeź-
bie późnogotyckiej. O delektowaniu się materią
przez, rzeźbiarza świadczy niezwykle pedantycz-
ne odtworzenie regularnych załamań na powie-
rzchni rańtucha, powstałych wskutek układania w
harmonijkę w prasce długich płatów nakrochma-
lonego płótna65. Opracowanie figury królowej
Anny jest wyrazem poszukiwania przez rzeźbia-
rza nowych, nierenesansowych środków wyrazu,
a tym samym zapowiedzią własnego, indywidual-
nego stylu, który najwyraźniej się objawi w czo-
łowym dziele Santi Gucoiego — nagrobku Ste-
fana Batorego.
6. Nagrobek królowej Anny ciekawie oddzia-
łał na późnoreneisansową rzeźbę nagrobną w Pol-
sce. Układ postaci i szaf był naśladowany i po-
wtarzany w pomnikach pań polskich. Świadczy o
tym wspomniany już nagrobek anonimowej damy
z synkiem Krzysztofem, herbu Jastrzębiec, w
kościele parafialnym w Restarzewie koło Łaska,
z datą 1576, oznaczającą rok śmierci, a nie wy-
konania nagrobka (ryc. 17) 66. Bardzo zbliżone
kompozycje do królewskiego pierwowzoru mają
płyty z postaciami Anny z Naikwaskioh Modldsze-
wsikiej z ir. 1591 w katedrze w Łomży (ryc. 18) 67
oraz Elżbiety Jędrzejowskiej z r. 1598 w kościele
Franciszkanów w Krośnie 68. Te dwa przedstawie-
nia nagrobne wykazują duże pokrewieństwo nie
tylko z pierwowzorem, ale też między sobą.
Wśród rzeźb samego Gueeiego często przyró-
wnywano z nagrobkiem królowej Anny kompozy-
cję figuralną w nagrobku Barbary ze Śreńskich
Firlejowej (ryc. 16). Mimo pewnego podobieństwa,
wynikającego ze wspólnoty warsztatu, różnice są
jednak dosyć istotne w układzie postaci i kom-
pozycji szat. Wybitny artysta nie powtarzał się.
Nie pozwalała mu na to bogata wyobraźnia.
lila mii kiomsulltacji z zakresu kostiumologii, za co ser-
decznie dziękuję.
66 Por. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. T. II:
Woj. łódzkie, z. 3: Powiat łaski. Opiraic. M. Kwiczała,
Warszawa 1953, s. Ii6; Fischinger, o.c., s. 55. Warto
dodać, że nagrobek w Restarzewie jest zachowany frag-
mentarycznie, napis inie jest kompletny i należy zacho-
wać dużą ostrożność w budowaniu wniosków.
67 Katalog Zabytków Sztuki. Nowa seria, T. IX, z.
1: Łomża i okolice. Oprać. M. K a ł a m a j s k a-S a e d,
Warszawa 1,982, si. XVIII, 26, fig. 187.
68 Katalog Zabytków Sztuki. Nowa seria, T. I, z. 1:
Krosno, Dukla i okolice. Oprać. E. Snieżyńska-Sto-
1 o t o w a i F. S t o 1 o t, Warszawa 1977, s. 85, fig. 340.
21