DOI Artikel:
Rzepińska, Maria: Obraz w kościele w Kalwarii Zebrzydowskiej: Przyczynek do potrydenckiej ikonografii franciszkańskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20541#0040
kracji kościoła biskup Tylicki poświęcił wtedy
również ołtarz Św. Franciszka. Ogłoszono też od-
pusty po przyjęciu Świętej Eucharystii, na uro-
czystość tę „zbiegło się więc mnóstwo ludu” 32.
Jedna z kopii wspomnianego już aktu konsekra-
cji z r. 1609 nosi napis: „Copia dedicationis Eccle-
siae Calvariensis ac Traditionis in possesionem
per Illmum Petrum Tylicki Eppum Cracovien-
sem”. A oto fragment zakończenia: „Actum in Mo-
nasterio et Ecclesiae Sancti Francisci de Obser-
vantia in villam Zebrzydowice ipsi die Sancti
Francisci Anno Domini Millesimo Sexcentesimo
nono”. Następują nazwiska osób duchownych i
świeckich obecnych przy tym ważnym akcie.
Wśród nich wymieniony jest „Joannes Zebrzydo-
wski de Zebrzydowice illustris et magnificus” 33.
Ta właśnie osoba budzi szczególne zaintereso-
wanie. Chodzi tu o Jana Zebrzydowskiego, miecz-
nika koronnego, jedynego syna i spadkobiercę Mi-
kołaja. Po śmierci ojca sprawował pieczę nad fun-
dacją, rozbudował kaplice i dróżki „świadcząc wie-
le dobrodziejstw zakonnikom 34. Zmarł w Krako-
wie 6 IX 1642. Jego dotyczy dokument archiwal-
ny, dotychczas nie publikowany, pt. „De peregri-
nationis Illmi Ioannis a Zebrzydowice, Filii MD
Nicolai Fundatoris nostri” 35. Treść tego przekazu
jest następująca: Jan Zebrzydowski, syn Mikoła-
ja, po ukończeniu studiów w Krakowie i po prze-
prawach wojennych w r. 1604 ślubował udać się
do Apulii na Monte Gargano do sanktuarium Św.
Michała Archanioła, jednego z patronów klaszto-
ru. Wyjechał z Polski w r. 1605, udając się naj-
pierw do Rzymu, a potem na Monte Gargano,
gdzie złożył wota. Następnie pojechał do św. Ja-
kuba z Compostelli, przy czym w górach napadli
go latrones. Z Hiszpanii udał się do Paryża, gdzie
poznał wielu uczonych i pobożnych mężów, „z
których rozmów wiele skorzystał”, przy czym po-
dziwiali oni maniery, mądrość i skromność mło-
dego magnata. Miał też udać się do Anglii, ale
zaniechał tego, kronikarz zaś napomyka: „An-
gliam comsulto visitare neglexit abhorrens apo-
stiam et impietatem illius gentis”, co daje poję-
cie o jego typowo kontrreformacyjnej pobożności.
Pojechał zatem znów do Rzymu, gdzie był obec-
ny na koronacji papieża Pawła V Borghese (tu
kronikarz musiał coś pomylić, gdyż intronizacja
32 APB, isygn. IV—a—2, a. 20.
33 APB, sygn. IV—j—il, :s, 191.
34 Wy cza wski, Dzieje Kalwarii..., s. 58.
35 APB. isygn. IV—a—1, „Historia Calvariae [...] ciol-
Pawła V odbyła się w r. 1605). Miał też rozma-
wiać z papieżem o sytuacji w Polsce, o przyczy-
nach rokoszu i chęci zakończenia go. Do kraju
powrócił w r. 1608 i, jak już wiemy, był obecny
na uroczystej konsekracji kościoła kalwaryjskie-
go w r. 1609 w dniu św. Franciszka.
Z informacji tych wynika, że to właśnie Jan
Zebrzydowski przywiózł do Kalwarii obraz św.
Franciszka dla umieszczenia go w ołtarzu, prze-
znaczonym już wcześniej dla tego patrona. Tu le-
ży też źródło tradycji o włoskim pochodzeniu obra-
zu. Zebrzydowski musiał go nabyć podczas swego
drugiego pobytu we Włoszech w r. 1608. Obraz
ten został więc namalowany najpóźniej w tymże
roku. Wiadomo, że temat Papież Mikołaj V u
grobu św. Franciszka pojawił się w sztuce na
przełomie XVI i XVII w„ a zapoczątkował go
prawdopodobnie dokument z terenu Włoch, znaj-
dujący się w archiwum watykańskim w tzw.
Fondo Borghese. Życie tego wątku ikonograficz-
nego było stosunkowo krótkie, a przylkłady zacho-
wanych obrazów pochodzą głównie z terenu Fran-
cji i Flandrii. W obrazach tych można wyróżnić
dwa główne typy kompozycji. Pierwsza jest „gę-
sta”, asymetryczna, z świętym stojącym z boku,
druga jest wyraźnie osiowa i bardziej statyczna.
Ten typ widzimy na rycinie z rzymskiego Museo
Francescano, na obrazie z Bruges, na obrazie z
Włocławka i na obrazie kalwaryjskim. Czy ten
właśnie obraz został faktycznie przywieziony przez
Zebrzydowskiego i czy jest on istotnie namalo-
wany przez Cesare Sermei? Wyraźne podobień-
stwo kompozycji ryciny do obrazu kalwaryjskie-
go daje podstawę do przypuszczeń co do autor-
stwa, ale nasuwają się też pewne wątpliwości.
Jeśli Zebrzydowski zakupił obraz, to mogło to
nastąpić nie później niż w r. 1608. W tym zaś
czasie Sermei podpisywał się jeszcze jako ,,Orve-
tanus”, jak to wynika z sygnatury na obrazie Mę-
czeństwo św. Katarzyny, pochodzącym właśnie z
r. 1608. Niemniej obraz ten był przeznaczony dla
oratorium w Asyżu, gdzie do tej pory się znaj-
duje. Nie był niestety dostępny w oryginale. Jego
fotografia, zamieszczona jest w wymienianym już
wydawnictwie Ricerche in Umbria (Nr 57), ale
jej wielkość jest mniejsza od połowy pocztówki,
sam obraz zaś jest formatu bardzo dużego (258
lecta Anno Domini 1613”, Cap. XX, s. 53—57. Opis tej
peregrynacji znajdziemy też pod innymi sygnaturami,
w kopiach późniejszych, oznaczone jako Cap. XIX albo
Cap. XXV.
34
również ołtarz Św. Franciszka. Ogłoszono też od-
pusty po przyjęciu Świętej Eucharystii, na uro-
czystość tę „zbiegło się więc mnóstwo ludu” 32.
Jedna z kopii wspomnianego już aktu konsekra-
cji z r. 1609 nosi napis: „Copia dedicationis Eccle-
siae Calvariensis ac Traditionis in possesionem
per Illmum Petrum Tylicki Eppum Cracovien-
sem”. A oto fragment zakończenia: „Actum in Mo-
nasterio et Ecclesiae Sancti Francisci de Obser-
vantia in villam Zebrzydowice ipsi die Sancti
Francisci Anno Domini Millesimo Sexcentesimo
nono”. Następują nazwiska osób duchownych i
świeckich obecnych przy tym ważnym akcie.
Wśród nich wymieniony jest „Joannes Zebrzydo-
wski de Zebrzydowice illustris et magnificus” 33.
Ta właśnie osoba budzi szczególne zaintereso-
wanie. Chodzi tu o Jana Zebrzydowskiego, miecz-
nika koronnego, jedynego syna i spadkobiercę Mi-
kołaja. Po śmierci ojca sprawował pieczę nad fun-
dacją, rozbudował kaplice i dróżki „świadcząc wie-
le dobrodziejstw zakonnikom 34. Zmarł w Krako-
wie 6 IX 1642. Jego dotyczy dokument archiwal-
ny, dotychczas nie publikowany, pt. „De peregri-
nationis Illmi Ioannis a Zebrzydowice, Filii MD
Nicolai Fundatoris nostri” 35. Treść tego przekazu
jest następująca: Jan Zebrzydowski, syn Mikoła-
ja, po ukończeniu studiów w Krakowie i po prze-
prawach wojennych w r. 1604 ślubował udać się
do Apulii na Monte Gargano do sanktuarium Św.
Michała Archanioła, jednego z patronów klaszto-
ru. Wyjechał z Polski w r. 1605, udając się naj-
pierw do Rzymu, a potem na Monte Gargano,
gdzie złożył wota. Następnie pojechał do św. Ja-
kuba z Compostelli, przy czym w górach napadli
go latrones. Z Hiszpanii udał się do Paryża, gdzie
poznał wielu uczonych i pobożnych mężów, „z
których rozmów wiele skorzystał”, przy czym po-
dziwiali oni maniery, mądrość i skromność mło-
dego magnata. Miał też udać się do Anglii, ale
zaniechał tego, kronikarz zaś napomyka: „An-
gliam comsulto visitare neglexit abhorrens apo-
stiam et impietatem illius gentis”, co daje poję-
cie o jego typowo kontrreformacyjnej pobożności.
Pojechał zatem znów do Rzymu, gdzie był obec-
ny na koronacji papieża Pawła V Borghese (tu
kronikarz musiał coś pomylić, gdyż intronizacja
32 APB, isygn. IV—a—2, a. 20.
33 APB, sygn. IV—j—il, :s, 191.
34 Wy cza wski, Dzieje Kalwarii..., s. 58.
35 APB. isygn. IV—a—1, „Historia Calvariae [...] ciol-
Pawła V odbyła się w r. 1605). Miał też rozma-
wiać z papieżem o sytuacji w Polsce, o przyczy-
nach rokoszu i chęci zakończenia go. Do kraju
powrócił w r. 1608 i, jak już wiemy, był obecny
na uroczystej konsekracji kościoła kalwaryjskie-
go w r. 1609 w dniu św. Franciszka.
Z informacji tych wynika, że to właśnie Jan
Zebrzydowski przywiózł do Kalwarii obraz św.
Franciszka dla umieszczenia go w ołtarzu, prze-
znaczonym już wcześniej dla tego patrona. Tu le-
ży też źródło tradycji o włoskim pochodzeniu obra-
zu. Zebrzydowski musiał go nabyć podczas swego
drugiego pobytu we Włoszech w r. 1608. Obraz
ten został więc namalowany najpóźniej w tymże
roku. Wiadomo, że temat Papież Mikołaj V u
grobu św. Franciszka pojawił się w sztuce na
przełomie XVI i XVII w„ a zapoczątkował go
prawdopodobnie dokument z terenu Włoch, znaj-
dujący się w archiwum watykańskim w tzw.
Fondo Borghese. Życie tego wątku ikonograficz-
nego było stosunkowo krótkie, a przylkłady zacho-
wanych obrazów pochodzą głównie z terenu Fran-
cji i Flandrii. W obrazach tych można wyróżnić
dwa główne typy kompozycji. Pierwsza jest „gę-
sta”, asymetryczna, z świętym stojącym z boku,
druga jest wyraźnie osiowa i bardziej statyczna.
Ten typ widzimy na rycinie z rzymskiego Museo
Francescano, na obrazie z Bruges, na obrazie z
Włocławka i na obrazie kalwaryjskim. Czy ten
właśnie obraz został faktycznie przywieziony przez
Zebrzydowskiego i czy jest on istotnie namalo-
wany przez Cesare Sermei? Wyraźne podobień-
stwo kompozycji ryciny do obrazu kalwaryjskie-
go daje podstawę do przypuszczeń co do autor-
stwa, ale nasuwają się też pewne wątpliwości.
Jeśli Zebrzydowski zakupił obraz, to mogło to
nastąpić nie później niż w r. 1608. W tym zaś
czasie Sermei podpisywał się jeszcze jako ,,Orve-
tanus”, jak to wynika z sygnatury na obrazie Mę-
czeństwo św. Katarzyny, pochodzącym właśnie z
r. 1608. Niemniej obraz ten był przeznaczony dla
oratorium w Asyżu, gdzie do tej pory się znaj-
duje. Nie był niestety dostępny w oryginale. Jego
fotografia, zamieszczona jest w wymienianym już
wydawnictwie Ricerche in Umbria (Nr 57), ale
jej wielkość jest mniejsza od połowy pocztówki,
sam obraz zaś jest formatu bardzo dużego (258
lecta Anno Domini 1613”, Cap. XX, s. 53—57. Opis tej
peregrynacji znajdziemy też pod innymi sygnaturami,
w kopiach późniejszych, oznaczone jako Cap. XIX albo
Cap. XXV.
34