DOI Artikel:
Dreścik, Jan: Kwiatki Świętey Pustynie B. Salomei Panny, na Skale S. Maryey: Treści ideowe barokowej pustelni Bł. Salomei w Grodzisku koło Skały
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20541#0049
kościoła na ołtarz Św. Marii Magdaleny21. Prze-
de wszystkim jednak dał znać o sobie brak nale-
żytej konserwacji, w wyniku czego niszczące dzia-
łanie czasu dotknęło najbardziej grotę-,,Celę kie-
dyś Błogosławioiney” i pozostałe kaplice-groty22.
W tych przypadkach oprzeć się trzeba na opisach
zawartych w publikacji ks. Piskorskiego. Teksty
wizytacji biskupich, mimo braku szczegółowych
opisów, w połączeniu z zachowanymi elementami
wystroju kaplic-grot, pozwalają jednak zasadnie
domniemywać, iż program pierwotny został tam
zrealizowany w całej rozciągłości23.
W zamiarze ks. Piskorskiego już portal wej-
ścia prowadzącego na teren przykościelny opa-
trzony miał być napisem: „Haec reąuies mea,
hic habitabo, ąuoniam elegi eam” (Ps. 131, 14) 24.
Jest to fragment psalmu-modlitwy za dom Dawi-
dowy. Cytowany werset zawiera obietnicę Jahwe,
iż wybierze on sobie Syjon za mieszkanie. Umiesz-
czenie go na portalu wskazywać miało na sakral-
ny charakter miejsca będącego niejako „uobec-
nieniem” góry Syjon — miejsca budowy Świą-
tyni. Jednocześnie miały to być słowa samej Sa-
lomei, która po spustoszeniu klasztoru w Zawi-
choście przeniosła się wraz z konwentem na Ska-
łę. Wskazuje na to zwłaszcza polska wersja Kwiat-
ków..., stosująca końcówkę rodzaju żeńskiego: „To
wypocznie,nie moie, tu przemieszkam, gdyżem o-
brała onę”. Tę interpretację potwierdzał drugi na-
pis, który znajdować się miał u szczytu portalu:
„Floruit virga Aaron” (.Num. 17, 8). Odnosić się
on miał także do bł. Salomei, wybranej jak Aaron
dla sprawowania pieczy nad Przybytkiem.
21 Rzeźbę św. Marii Magdaleny ‘Ustawiono w tym
ołtarzu między 1727 a 1748 r. —■ wynika to z tekstów
wizytacji. Sztuczna skała, na której klęczy święta, po-
zwala przypuszczać, liż figura pochodzi z jej kaplicy-
-groty.
22 „Cela kiedyś Błogoisławlioney” straciła pierwotne
sztuczne sklepienie stalaktytowe, znacznemu uszkodze-
niu uległa „góra Kalwaryi” usytuowana w jej narożniku.
W pozostałych kaplicach-jaskuiniiach z pierwotnej deko-
racji nie zachowały siię żadne elementy przedstawia-
jące.
23 Są to: „Vdsitatio airchldiiaconaitus cracoviensis per
[•••] Michaelem de Magna Kunice Kunicki episcopum
arisinoensem suffraganum et archidiaconum pro tuinc
cracoviensem. AmmiLs infraseriptis [1)727] peraeta”, sygn.
A. V. Cap. 61 oiraz A. V. 23; „Visiiitatio ecclesiarum pa-
rochiialium, praebendarum, capellarum [...] in decanatu
scalensi [...] ex speciali mandato D. Andreae Stani sial
Kostka oomiitiiis in Załuskie Załuski [...] episoopi cra-
coviensiiis ducis Severiae per [...] Andream Nehrebecki
s.th. doctor em [...] anno [...] 1748 die 24 8bris finita”,
sygn. A. V. 29; „Pirotokuł [!] wizyty [...] Michała. Jerze-
go Poniatowskiego [...] w r. 1783 [...]”, sygn. A. V. Cap.
To porównanie Salomei do laski Aarona poja-
wia się jeszcze na cokole jej kolumny i ma, jak
zobaczymy, swe uzasadnienie w hagiografii bło-
gosławionej. Zważywszy, iż wybór przez Jahwe
Syjonu interpretowany był w kontekście psalmu
131 jako wybranie przez Boga (Chrystusa) Koś-
cioła, tak walczącego, jak i tryumfującego25, a
owo „przemieszkanie” oznaczać też może obec-
ność Chrystusa w człowieku 26, wymowa tego frag-
mentu na portalu odpowiadałaby jego interpre-
tacji w Glossa ordinaria: „Sic amat nos Deus ut
dicat se reąuiescere, si nos reąuiescimus in illo 27.
Cytaty na portalu określać miały więc już na
wstępie Skałę Św. Marii jako miejsce spotkania
Salomei z Bogiem (Chrystusem). Trzeci napis; „Pri-
mo de Lapide S. Mariae et B. Salomeae Virginis”
przypominać miał cudowny znak potwierdzający
ów wybór „Syjonu” (o czym niżej).
Figury ustawione na murze otaczającym ko-
ściół to, poza Henrykiem Brodatym (ryc. 8) i św.
Jadwigą Śląską (ryc. 9), wizerunki osób połączo-
nych z bł. Salomeą więzami pokrewieństwa. Czę-
stokroć też —■ jak w przypadku Bolesława Wsty-
dliwego i Henryka Brodatego — związanych bez-
pośrednio z Grodziskiem 28. Z pięciu stojących na
murze figur tylko trzy —- Kolomana (ryc. 10), bł.
Kingi (ryc. 11) i Bolesława Wstydliwego (ryc.
12) —■ przewidziane były pierwotnie. One też, po-
dobnie jak kolumna bł. Salomei, zostały wyposa-
żone w zegary słoneczne 29. W końcu w. XVII, a
nawet i później, zegary słoneczne nie straciły na
znaczeniu. Używane były nadal jako wzorce cza-
su mechanicznych czasomierzy (co zostało nawet
55 — wszystkie w Archiwum Kurii Metropolitalnej w
Krakowie.
24 Portal ten, jak wynika z dziewiętnastowiecznych
widoków, pozbawiony jest obecnie pierwotnego zwień-
czenia (ryc. 3).
25 „Elegit Dominus Sion hoc est ecclesiam tam mi-
litbaintem quam triumphamtem” (H. Lauretus, Sylva
seu hortus floridus allegoriarum totius Sacrae Scripturae,
Goloniąe MDCXXII, s. 385).
26 Ibid., s. 507: „Et Hatoitans Deus in Hieruzalem
est Christus in eccleisda vel mułitante vel triumphante:
vel etiam in Antarioni homine”.
27 Patrologiae cursus completus. Series Latina, CXIII.
Ed. J. P. Migine, Panisiis 1879, col. 1052.
2f! Kwiatek II —- Kolos Blogoslawioney; Kwiatek
III —■ Posąg Bolesława Wstydliwego; Kwiatek VIII —
Posąg B. Kunegundy; Kwiatek IX — Posąg Kolomana
Króla.
29 Wyposażenie budowli kościelnej w kilka zegarów
słonecznych nie jest nicizym niezwykłym. Z reguły po-
wstawały one jednak stopniowo. Przed wprowadzeniem
innego rodzaju czasomierzy właśnie według zegarów sło-
necznych ustalano godziny modlitw i nabożeństw. Insta-
43
de wszystkim jednak dał znać o sobie brak nale-
żytej konserwacji, w wyniku czego niszczące dzia-
łanie czasu dotknęło najbardziej grotę-,,Celę kie-
dyś Błogosławioiney” i pozostałe kaplice-groty22.
W tych przypadkach oprzeć się trzeba na opisach
zawartych w publikacji ks. Piskorskiego. Teksty
wizytacji biskupich, mimo braku szczegółowych
opisów, w połączeniu z zachowanymi elementami
wystroju kaplic-grot, pozwalają jednak zasadnie
domniemywać, iż program pierwotny został tam
zrealizowany w całej rozciągłości23.
W zamiarze ks. Piskorskiego już portal wej-
ścia prowadzącego na teren przykościelny opa-
trzony miał być napisem: „Haec reąuies mea,
hic habitabo, ąuoniam elegi eam” (Ps. 131, 14) 24.
Jest to fragment psalmu-modlitwy za dom Dawi-
dowy. Cytowany werset zawiera obietnicę Jahwe,
iż wybierze on sobie Syjon za mieszkanie. Umiesz-
czenie go na portalu wskazywać miało na sakral-
ny charakter miejsca będącego niejako „uobec-
nieniem” góry Syjon — miejsca budowy Świą-
tyni. Jednocześnie miały to być słowa samej Sa-
lomei, która po spustoszeniu klasztoru w Zawi-
choście przeniosła się wraz z konwentem na Ska-
łę. Wskazuje na to zwłaszcza polska wersja Kwiat-
ków..., stosująca końcówkę rodzaju żeńskiego: „To
wypocznie,nie moie, tu przemieszkam, gdyżem o-
brała onę”. Tę interpretację potwierdzał drugi na-
pis, który znajdować się miał u szczytu portalu:
„Floruit virga Aaron” (.Num. 17, 8). Odnosić się
on miał także do bł. Salomei, wybranej jak Aaron
dla sprawowania pieczy nad Przybytkiem.
21 Rzeźbę św. Marii Magdaleny ‘Ustawiono w tym
ołtarzu między 1727 a 1748 r. —■ wynika to z tekstów
wizytacji. Sztuczna skała, na której klęczy święta, po-
zwala przypuszczać, liż figura pochodzi z jej kaplicy-
-groty.
22 „Cela kiedyś Błogoisławlioney” straciła pierwotne
sztuczne sklepienie stalaktytowe, znacznemu uszkodze-
niu uległa „góra Kalwaryi” usytuowana w jej narożniku.
W pozostałych kaplicach-jaskuiniiach z pierwotnej deko-
racji nie zachowały siię żadne elementy przedstawia-
jące.
23 Są to: „Vdsitatio airchldiiaconaitus cracoviensis per
[•••] Michaelem de Magna Kunice Kunicki episcopum
arisinoensem suffraganum et archidiaconum pro tuinc
cracoviensem. AmmiLs infraseriptis [1)727] peraeta”, sygn.
A. V. Cap. 61 oiraz A. V. 23; „Visiiitatio ecclesiarum pa-
rochiialium, praebendarum, capellarum [...] in decanatu
scalensi [...] ex speciali mandato D. Andreae Stani sial
Kostka oomiitiiis in Załuskie Załuski [...] episoopi cra-
coviensiiis ducis Severiae per [...] Andream Nehrebecki
s.th. doctor em [...] anno [...] 1748 die 24 8bris finita”,
sygn. A. V. 29; „Pirotokuł [!] wizyty [...] Michała. Jerze-
go Poniatowskiego [...] w r. 1783 [...]”, sygn. A. V. Cap.
To porównanie Salomei do laski Aarona poja-
wia się jeszcze na cokole jej kolumny i ma, jak
zobaczymy, swe uzasadnienie w hagiografii bło-
gosławionej. Zważywszy, iż wybór przez Jahwe
Syjonu interpretowany był w kontekście psalmu
131 jako wybranie przez Boga (Chrystusa) Koś-
cioła, tak walczącego, jak i tryumfującego25, a
owo „przemieszkanie” oznaczać też może obec-
ność Chrystusa w człowieku 26, wymowa tego frag-
mentu na portalu odpowiadałaby jego interpre-
tacji w Glossa ordinaria: „Sic amat nos Deus ut
dicat se reąuiescere, si nos reąuiescimus in illo 27.
Cytaty na portalu określać miały więc już na
wstępie Skałę Św. Marii jako miejsce spotkania
Salomei z Bogiem (Chrystusem). Trzeci napis; „Pri-
mo de Lapide S. Mariae et B. Salomeae Virginis”
przypominać miał cudowny znak potwierdzający
ów wybór „Syjonu” (o czym niżej).
Figury ustawione na murze otaczającym ko-
ściół to, poza Henrykiem Brodatym (ryc. 8) i św.
Jadwigą Śląską (ryc. 9), wizerunki osób połączo-
nych z bł. Salomeą więzami pokrewieństwa. Czę-
stokroć też —■ jak w przypadku Bolesława Wsty-
dliwego i Henryka Brodatego — związanych bez-
pośrednio z Grodziskiem 28. Z pięciu stojących na
murze figur tylko trzy —- Kolomana (ryc. 10), bł.
Kingi (ryc. 11) i Bolesława Wstydliwego (ryc.
12) —■ przewidziane były pierwotnie. One też, po-
dobnie jak kolumna bł. Salomei, zostały wyposa-
żone w zegary słoneczne 29. W końcu w. XVII, a
nawet i później, zegary słoneczne nie straciły na
znaczeniu. Używane były nadal jako wzorce cza-
su mechanicznych czasomierzy (co zostało nawet
55 — wszystkie w Archiwum Kurii Metropolitalnej w
Krakowie.
24 Portal ten, jak wynika z dziewiętnastowiecznych
widoków, pozbawiony jest obecnie pierwotnego zwień-
czenia (ryc. 3).
25 „Elegit Dominus Sion hoc est ecclesiam tam mi-
litbaintem quam triumphamtem” (H. Lauretus, Sylva
seu hortus floridus allegoriarum totius Sacrae Scripturae,
Goloniąe MDCXXII, s. 385).
26 Ibid., s. 507: „Et Hatoitans Deus in Hieruzalem
est Christus in eccleisda vel mułitante vel triumphante:
vel etiam in Antarioni homine”.
27 Patrologiae cursus completus. Series Latina, CXIII.
Ed. J. P. Migine, Panisiis 1879, col. 1052.
2f! Kwiatek II —- Kolos Blogoslawioney; Kwiatek
III —■ Posąg Bolesława Wstydliwego; Kwiatek VIII —
Posąg B. Kunegundy; Kwiatek IX — Posąg Kolomana
Króla.
29 Wyposażenie budowli kościelnej w kilka zegarów
słonecznych nie jest nicizym niezwykłym. Z reguły po-
wstawały one jednak stopniowo. Przed wprowadzeniem
innego rodzaju czasomierzy właśnie według zegarów sło-
necznych ustalano godziny modlitw i nabożeństw. Insta-
43