DOI Artikel:
Biedrońska-Słota, Beata: Kobierce perskie tzw. polskie: Studium nad budową i znaczeniem ornamentu w sztuce islamu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20541#0121
dzie, gdzie skupiali się najsłynniejsi uczeni Wscho-
du, zbudował obserwatorium astronomiczne wy-
posażone w udoskonalone instrumenty 98.
W wyniku rozwoju nauk ścisłych powstawa-
ły w krajach Wschodu opracowania teoretyczne
dotyczące sposobów budowania, projektowania i
dekorowania, oparte na znajomości zasad geome-
trii i arytmetyki, które spełnić miały rolę podob-
ną do europejskich traktatów zawierających wska-
zówki teoretyczne dla artystów i rzemieślników,
jak np. dzieło Vililarda de Ilonnecourt i(po r. 1230)
i rozpowszechnione później, w XIV i XV wieku,
tzw. Musterbuchy 89.
Do znanych i cenionych na Wschodzie zaliczo-
no między innymi traktaty autorstwa al-Kasza-
ni: Klucz arytmetyki i Traktat o obwodzie [kola]
napisane w XV, wieku, które w r. 1951 doczeka-
ły się tłumaczenia i analizy w języku niemieckim,
a w 1956 przetłumacz,ono je na język rosyjski
i wydano w Moskwie 10°. W obu tekstach, prócz
ogólnych sformułowań na temat zasad arytmety-
ki i geometrii, zawarto także rozważania szcze-
gółowe, dotyczące figur geometrycznych i sposo-
bów wykreślania łuków, a nawet wykład o kon-
struowaniu form przestrzennych zwanych stalak-
tytami, a mających zastosowanie w budowie skle-
pień. W traktacie z zakresu arytmetyki al-Kaszani
podawał kolejno wiadomości o liczbach i ich wła-
snościach, o mnożeniu, dzieleniu, podwajaniu, roz-
dwajaniu, składaniu i rozkładaniu, o sposobach
obliczeń przydatnych astronomom oraz o mierze-
niu. W innym rozdziale zawarł dane na temat
trójkąta, czworoboków, wieloboków, obwodu ko-
ła i jego części. Następny rozdział poświęcił mie-
rzeniu płaskich powierzchni i brył. Odrębną część
traktatu przeznaczył autor na pomiary budynków
i budowli; można w niej odnaleźć wskazówki, jak
wykreślić łuk, skonstruować kopułę i przestrzen-
ne ornamenty stalaktytowe. Fragment traktatu
zawiera rozważania dotyczące obliczeń arytme-
tycznych przydatnych dla konstruowania brył i
figur geometrycznych na płaszczyźnie. W Trak-
tacie o obwodzie w poszczególnych rozdziałach o-
pracowano zagadnienia związane z obwodem i po-
działem obwodu okręgu na części oraz poświęcone
wielokątom wpisanym w okrąg i opisanym na
98 B. Ga fur o w, Dzieje i kultura ludów Azji Cen-
tralnej, Warsaawa 1978; S. H. Naisr, Islamie Science,
Westerham, Kent. 1976.
99 Ło dyńska-K os iń.ska, o.c., s. 32.
100 Dżemsaid Gijased’drn al-Kaszani, KI jus arijme-
tiki. Traktat ob okruznosti, Moskva 1956; wcześniej trak-
tat opracowano w jęz.. niemieckim: P. Luckey, Die
Rechnenkunst bei Gamsid b. Mas ud al-Kasi, mit Riick-
okręgu. Ostatni rozdział mówi o ,,różnicy między
tym, co powszechnie znane i potrzebne ludziom,
i tym, co nowego wynika z tegoż traktatu”.
I. B. Bak łanów i L. I. Rampie 1101 wykorzy-
stali wiadomości zawarte w omówionych trakta-
tach w rozważaniach nad geometrycznymi i aryt-
metycznymi podstawami wykreślania ornamen-
tów w sztuce islamu, prowadzonych w celu prak-
tycznego odtworzenia metody pozwalającej po-
kryć duże powierzchnie drobnymi motywami.
Przedmiotem badań wymienionych autorów by-
ły architektoniczne ornamenty zdobiące ściany
budowli muzułmańskich. Ich wnioski dotyczą w
równym Stopniu także kompozycji tkanin, ponie-
waż, jak pisał Bakłanow, a później Rempiel, „przy-
zwyczajenie do zawieszania tkanin na ścianach
pomogło przenieść motywy tekstylne ma gliniane
lub ceglane ściany monumentalnych budowli” 102.
Na ścianach bowiem, nim zaczęto je zdobić malo-
widłami, glazurowaną cegłą, stiukiem, czy jakimi-
kolwiek ornamentami, zawieszano dla ozdoby tka-
niny. Zachowały się w tym zakresie przykłady
dokładnego kopiowania kobierców, o czym świad-
czyć może tzw. „polski kobierzec” namalowany na
ścianie medresy AbboTAzizchama w Blicharze w
r. 1652.
Według Bakłanowa podstawę wykreślania mo-
tywów na płaszczyźnie stanowi dokonany na niej
podział sieciowy pionowymi i poziomymi prosty-
mi ma kwadraty, prostokąty i inne figury geome-
tryczne, które można wykreślić na podstawie pra-
widłowego podziału okręgu 103. W miejscach prze-
cięcia się linii poziomych i pionowych, czyli w
węzłach siatki —- zwanych przez Bakłanowa „gi-
riebami” — znajdują się najważniejsze punkty
kompozycji. Siatka służy jednocześnie do powie-
lania jednego motywu, czyli wielokrotnego prze-
noszenia na płaszczyźnie. W praktyce budowla-
nej „girichy” oznaczają miejsca łączenia cegieł
i tworzą ornament geometryczny powstały na
skutek specyficznego ich ułożenia. Na rysunku za-
mieszczonym we wzorniku motywów z XVI wie-
ku, przechowywanym w Bibliotece Narodowej w
Moskwie, przedstawiono ornament geometryczny
rozrysowany na papierze podzielonym na sieć dro-
bnych kwadratów104. Wyobraża om metodę wy-
blicken auf die altere Geschichte des Rechnens (Abhan-
dluiigen fur die Kunde deis. Morgenlandeis,, XXXI, I,
H951).
101 I, B. Baklamov, Girich (Sovetekaja Archeolo-
gia, IX, 1947); Rem piel, o.c.
102 Ibid., s,. 1&0.
103 Bakłanow, o.c,, s. 101—102.
104 Ibid., rys. 1 d 2.
P — Folia Historiae Artium, t. XXIII
113
du, zbudował obserwatorium astronomiczne wy-
posażone w udoskonalone instrumenty 98.
W wyniku rozwoju nauk ścisłych powstawa-
ły w krajach Wschodu opracowania teoretyczne
dotyczące sposobów budowania, projektowania i
dekorowania, oparte na znajomości zasad geome-
trii i arytmetyki, które spełnić miały rolę podob-
ną do europejskich traktatów zawierających wska-
zówki teoretyczne dla artystów i rzemieślników,
jak np. dzieło Vililarda de Ilonnecourt i(po r. 1230)
i rozpowszechnione później, w XIV i XV wieku,
tzw. Musterbuchy 89.
Do znanych i cenionych na Wschodzie zaliczo-
no między innymi traktaty autorstwa al-Kasza-
ni: Klucz arytmetyki i Traktat o obwodzie [kola]
napisane w XV, wieku, które w r. 1951 doczeka-
ły się tłumaczenia i analizy w języku niemieckim,
a w 1956 przetłumacz,ono je na język rosyjski
i wydano w Moskwie 10°. W obu tekstach, prócz
ogólnych sformułowań na temat zasad arytmety-
ki i geometrii, zawarto także rozważania szcze-
gółowe, dotyczące figur geometrycznych i sposo-
bów wykreślania łuków, a nawet wykład o kon-
struowaniu form przestrzennych zwanych stalak-
tytami, a mających zastosowanie w budowie skle-
pień. W traktacie z zakresu arytmetyki al-Kaszani
podawał kolejno wiadomości o liczbach i ich wła-
snościach, o mnożeniu, dzieleniu, podwajaniu, roz-
dwajaniu, składaniu i rozkładaniu, o sposobach
obliczeń przydatnych astronomom oraz o mierze-
niu. W innym rozdziale zawarł dane na temat
trójkąta, czworoboków, wieloboków, obwodu ko-
ła i jego części. Następny rozdział poświęcił mie-
rzeniu płaskich powierzchni i brył. Odrębną część
traktatu przeznaczył autor na pomiary budynków
i budowli; można w niej odnaleźć wskazówki, jak
wykreślić łuk, skonstruować kopułę i przestrzen-
ne ornamenty stalaktytowe. Fragment traktatu
zawiera rozważania dotyczące obliczeń arytme-
tycznych przydatnych dla konstruowania brył i
figur geometrycznych na płaszczyźnie. W Trak-
tacie o obwodzie w poszczególnych rozdziałach o-
pracowano zagadnienia związane z obwodem i po-
działem obwodu okręgu na części oraz poświęcone
wielokątom wpisanym w okrąg i opisanym na
98 B. Ga fur o w, Dzieje i kultura ludów Azji Cen-
tralnej, Warsaawa 1978; S. H. Naisr, Islamie Science,
Westerham, Kent. 1976.
99 Ło dyńska-K os iń.ska, o.c., s. 32.
100 Dżemsaid Gijased’drn al-Kaszani, KI jus arijme-
tiki. Traktat ob okruznosti, Moskva 1956; wcześniej trak-
tat opracowano w jęz.. niemieckim: P. Luckey, Die
Rechnenkunst bei Gamsid b. Mas ud al-Kasi, mit Riick-
okręgu. Ostatni rozdział mówi o ,,różnicy między
tym, co powszechnie znane i potrzebne ludziom,
i tym, co nowego wynika z tegoż traktatu”.
I. B. Bak łanów i L. I. Rampie 1101 wykorzy-
stali wiadomości zawarte w omówionych trakta-
tach w rozważaniach nad geometrycznymi i aryt-
metycznymi podstawami wykreślania ornamen-
tów w sztuce islamu, prowadzonych w celu prak-
tycznego odtworzenia metody pozwalającej po-
kryć duże powierzchnie drobnymi motywami.
Przedmiotem badań wymienionych autorów by-
ły architektoniczne ornamenty zdobiące ściany
budowli muzułmańskich. Ich wnioski dotyczą w
równym Stopniu także kompozycji tkanin, ponie-
waż, jak pisał Bakłanow, a później Rempiel, „przy-
zwyczajenie do zawieszania tkanin na ścianach
pomogło przenieść motywy tekstylne ma gliniane
lub ceglane ściany monumentalnych budowli” 102.
Na ścianach bowiem, nim zaczęto je zdobić malo-
widłami, glazurowaną cegłą, stiukiem, czy jakimi-
kolwiek ornamentami, zawieszano dla ozdoby tka-
niny. Zachowały się w tym zakresie przykłady
dokładnego kopiowania kobierców, o czym świad-
czyć może tzw. „polski kobierzec” namalowany na
ścianie medresy AbboTAzizchama w Blicharze w
r. 1652.
Według Bakłanowa podstawę wykreślania mo-
tywów na płaszczyźnie stanowi dokonany na niej
podział sieciowy pionowymi i poziomymi prosty-
mi ma kwadraty, prostokąty i inne figury geome-
tryczne, które można wykreślić na podstawie pra-
widłowego podziału okręgu 103. W miejscach prze-
cięcia się linii poziomych i pionowych, czyli w
węzłach siatki —- zwanych przez Bakłanowa „gi-
riebami” — znajdują się najważniejsze punkty
kompozycji. Siatka służy jednocześnie do powie-
lania jednego motywu, czyli wielokrotnego prze-
noszenia na płaszczyźnie. W praktyce budowla-
nej „girichy” oznaczają miejsca łączenia cegieł
i tworzą ornament geometryczny powstały na
skutek specyficznego ich ułożenia. Na rysunku za-
mieszczonym we wzorniku motywów z XVI wie-
ku, przechowywanym w Bibliotece Narodowej w
Moskwie, przedstawiono ornament geometryczny
rozrysowany na papierze podzielonym na sieć dro-
bnych kwadratów104. Wyobraża om metodę wy-
blicken auf die altere Geschichte des Rechnens (Abhan-
dluiigen fur die Kunde deis. Morgenlandeis,, XXXI, I,
H951).
101 I, B. Baklamov, Girich (Sovetekaja Archeolo-
gia, IX, 1947); Rem piel, o.c.
102 Ibid., s,. 1&0.
103 Bakłanow, o.c,, s. 101—102.
104 Ibid., rys. 1 d 2.
P — Folia Historiae Artium, t. XXIII
113