DOI Artikel:
Biedrońska-Słota, Beata: Kobierce perskie tzw. polskie: Studium nad budową i znaczeniem ornamentu w sztuce islamu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20541#0122
kreślania projektów ornamentów, które łatwo mo-
żna było przenieść na ściany budowli.
Ornament „kobierniczy”, jiaik pisał Bak łanów,
winien być wyrażony motywiami geometrycznymi
utworzonymi z czworokątów i trójkątów powta-
rzanych na zasadzie odbicia lustrzanego lub obro-
tu wokół własnej osi. Przy wykreślaniu ornamen-
tów pomocne były dodatkowe osie, zwane prze-
kątnymi, które na Wschodzie prze pro wadzono pod
kątami 10°, 15°, 18°, 22°, 25°, 30°, 36°, 57°, 60°,
67°, 75°, 72° 105. W czasie wiązania kobierców
stosowano także rysunki, które przygotowywano
podobnie, w nieco mniejszej skali. Przykładem
może być zachowany w Bibliotece Narodowej w
Moskwie ;szesnastowieczny rysunek, o wymiarach
38 cm X 160 cm. Połowę rysunku podzielono na
kwadraty o bokach od 1,5 do 1 mm. Na tak przy-
gotowanej siatce rozrysowano projekt napisu, wy-
konany pismem kuficznym 106.
Badania Bakłanowa kontynuował Rempiel,
który poddał analizie ornamenty geometryczne i
roślinne, jakimi ozdabiano budowle na terenach
Azji Środkowej od XI do XIII w. Według nie-
go podstawę wyznaczania ornamentów ciągłych
stanowiła siatka utworzona z kwadratów podzie-
lonych liniami przekątnymi i prostopadłymi do
boków kwadratów na mniejsze pola, o powierz-
chniach zależnych od wielkości elementów orna-
mentu, jaki miał być rozrysowany na siatce 107.
W ten sposób siatka była podstawową pomocą dla
wykreślania pożądanych ornamentów.
Siatki stosowano także w sztuce europejskiej.
Ich użycie podyktowane było wymogami technicz-
nymi, lecz także często stosowano siatki ze wzglę-
dów ideowych. Dla przykładu Villard de Hon-
necourt posługiwał się siatką w celu dokładniej-
szego oddania proporcji (np. twarzy, postaci ludz-
kich i zwierzęcych) lub też oddania rytmu w
układzie motywów ornamentu geometrycznego (np.
w mas werkach). We wszystkich rysunkach wy-
żej wymienionych siatka, utworzona z trójkątów,
rombów, prostokątów i kwadratów, stanowi pod-
105 Ibid., s. 103.
106 Wspomina o tym iryisiuniku i określa miejsce prze-
chowywania Bakłanow, o.c., s. 103.
107 Rempiel, o.c.; por. też J. Bourgoin, Arabie
Geometrical Pattern and Design, New York 1973.
11)8 H. R. Hahnloser, Villard de Honnecourt, Kri-
tische Gesamtausgabe des Bauhiittenbuches ms. fr 19093
der Parisier Nationalbibliothek, Wien 1935, tabl. 38; nie-
które z cytowanych rysunków opublikowała Łodyń-
ska-Kosińska, o.c., s. 71; na temat właściwości sia-
tek europejskich (konstruowane z kwadratów) i sia-
tek orientalnych (konstruowane z rombów) por. F. A r-
stawę konstrukcji motywów tak naturałistycz-
nych, jaik i abstrakcyjnych 108. Podobnie stosowa-
no też siatki, które wywodziły się z koncepcji
Witruwiuszia, o idealnych proporcjach, przyjęte
przez architektów Renesansu, Albert! ego i Palla-
dia. Używane były przez nich przy konstruowa-
niu planów nie tylko kościołów centralnych, ale
także często wie łona w owych świątyń.
Za przykład może posłużyć rysunek Francesco
di Giorgio w Kodeksie przechowywanym w Bi-
bliotece Narodowej we Florencji, na którym w
typowym witruwiańskim układzie człowieka z roz-
łożonymi rękami wyobrażono naniesiony na kon-
tur postaci ludzkiej plan kościoła trójnawowego
z. tranisieptem. Plan ten składa się z wielu kwa-
dratów tworzących siatkę 109. Taki rodzaj siatki
w sztuce europejskiej łączy się z treściami ide-
wymi, które mają źródło w kulturze antycznej,
a dokładniej w tekstach Witruwiusza, do których
to świadomie nawiązywali architekci Renesansu w
projektach budowli konstruowanych na podsta-
wie koła i kwadratu 110.
W sztuce kobierniczej siatka pełniła w tym
świetle niejako podwójną rolę; miała ona ułatwić
nanoszenie motywów na płaszczyznę kobierca oraz
stanowiła podstawę konstrukcji poszczególnych
motywów i ich elementów. Z poszczególnych, wy-
znaczonych punktów siatki wykreślano okręgi o
pożądanych promieniach, tak że tworzyły szkie-
let, na którego podstawie wykreślano wzór (ryc.
35).
Kształt kolisty w krajach muzułmańskich łą-
czył się z symboliką podobną do symboliki przy-
jętej w kulturze europejskiej dla wymienionej fi-
gury geometrycznej. Przypuszczalnie, podobnie
jalk w innych dziedzinach wiedzy, mahometanie
wzorowali się i w tym przypadku na filozofii an-
tycznej, stąd też zbieżności występujące w pi-
smach teoretyków z krajów Europy i kręgu kul-
tury islamu odnośnie do symbolicznego znacze-
nia okręgu. Początków wiązania z okręgiem specy-
ficznych treści ideowych należy szukać w idea-
duini, II probiema delle sete esotiche scaligere a il
dato ornamentale [w:] Le stoffe di Cangrande, Firenize
11983, s. 197—235.
109 Francesco di Giorgio Architetto, t. I—III, Firenze
19410. Wyd. R. Papina, t. II„ tabl. 69 i 70 (codiiee Maglia-
beichiiiano c 42v.); rysunek ten opublikował Wittkower,
o.c., rys. la.
110 O symbolice budowli centralnych pisał wnikliwie
i szczegółowo L. Kalinowski, Treści artystyczne i
ideowe kaplicy Zygmuntówskiej (Studia do Dziejów Wa-
welu, II, Kraków 1960), s. 1—117, oraz Wittkower,
o.c.
114
żna było przenieść na ściany budowli.
Ornament „kobierniczy”, jiaik pisał Bak łanów,
winien być wyrażony motywiami geometrycznymi
utworzonymi z czworokątów i trójkątów powta-
rzanych na zasadzie odbicia lustrzanego lub obro-
tu wokół własnej osi. Przy wykreślaniu ornamen-
tów pomocne były dodatkowe osie, zwane prze-
kątnymi, które na Wschodzie prze pro wadzono pod
kątami 10°, 15°, 18°, 22°, 25°, 30°, 36°, 57°, 60°,
67°, 75°, 72° 105. W czasie wiązania kobierców
stosowano także rysunki, które przygotowywano
podobnie, w nieco mniejszej skali. Przykładem
może być zachowany w Bibliotece Narodowej w
Moskwie ;szesnastowieczny rysunek, o wymiarach
38 cm X 160 cm. Połowę rysunku podzielono na
kwadraty o bokach od 1,5 do 1 mm. Na tak przy-
gotowanej siatce rozrysowano projekt napisu, wy-
konany pismem kuficznym 106.
Badania Bakłanowa kontynuował Rempiel,
który poddał analizie ornamenty geometryczne i
roślinne, jakimi ozdabiano budowle na terenach
Azji Środkowej od XI do XIII w. Według nie-
go podstawę wyznaczania ornamentów ciągłych
stanowiła siatka utworzona z kwadratów podzie-
lonych liniami przekątnymi i prostopadłymi do
boków kwadratów na mniejsze pola, o powierz-
chniach zależnych od wielkości elementów orna-
mentu, jaki miał być rozrysowany na siatce 107.
W ten sposób siatka była podstawową pomocą dla
wykreślania pożądanych ornamentów.
Siatki stosowano także w sztuce europejskiej.
Ich użycie podyktowane było wymogami technicz-
nymi, lecz także często stosowano siatki ze wzglę-
dów ideowych. Dla przykładu Villard de Hon-
necourt posługiwał się siatką w celu dokładniej-
szego oddania proporcji (np. twarzy, postaci ludz-
kich i zwierzęcych) lub też oddania rytmu w
układzie motywów ornamentu geometrycznego (np.
w mas werkach). We wszystkich rysunkach wy-
żej wymienionych siatka, utworzona z trójkątów,
rombów, prostokątów i kwadratów, stanowi pod-
105 Ibid., s. 103.
106 Wspomina o tym iryisiuniku i określa miejsce prze-
chowywania Bakłanow, o.c., s. 103.
107 Rempiel, o.c.; por. też J. Bourgoin, Arabie
Geometrical Pattern and Design, New York 1973.
11)8 H. R. Hahnloser, Villard de Honnecourt, Kri-
tische Gesamtausgabe des Bauhiittenbuches ms. fr 19093
der Parisier Nationalbibliothek, Wien 1935, tabl. 38; nie-
które z cytowanych rysunków opublikowała Łodyń-
ska-Kosińska, o.c., s. 71; na temat właściwości sia-
tek europejskich (konstruowane z kwadratów) i sia-
tek orientalnych (konstruowane z rombów) por. F. A r-
stawę konstrukcji motywów tak naturałistycz-
nych, jaik i abstrakcyjnych 108. Podobnie stosowa-
no też siatki, które wywodziły się z koncepcji
Witruwiuszia, o idealnych proporcjach, przyjęte
przez architektów Renesansu, Albert! ego i Palla-
dia. Używane były przez nich przy konstruowa-
niu planów nie tylko kościołów centralnych, ale
także często wie łona w owych świątyń.
Za przykład może posłużyć rysunek Francesco
di Giorgio w Kodeksie przechowywanym w Bi-
bliotece Narodowej we Florencji, na którym w
typowym witruwiańskim układzie człowieka z roz-
łożonymi rękami wyobrażono naniesiony na kon-
tur postaci ludzkiej plan kościoła trójnawowego
z. tranisieptem. Plan ten składa się z wielu kwa-
dratów tworzących siatkę 109. Taki rodzaj siatki
w sztuce europejskiej łączy się z treściami ide-
wymi, które mają źródło w kulturze antycznej,
a dokładniej w tekstach Witruwiusza, do których
to świadomie nawiązywali architekci Renesansu w
projektach budowli konstruowanych na podsta-
wie koła i kwadratu 110.
W sztuce kobierniczej siatka pełniła w tym
świetle niejako podwójną rolę; miała ona ułatwić
nanoszenie motywów na płaszczyznę kobierca oraz
stanowiła podstawę konstrukcji poszczególnych
motywów i ich elementów. Z poszczególnych, wy-
znaczonych punktów siatki wykreślano okręgi o
pożądanych promieniach, tak że tworzyły szkie-
let, na którego podstawie wykreślano wzór (ryc.
35).
Kształt kolisty w krajach muzułmańskich łą-
czył się z symboliką podobną do symboliki przy-
jętej w kulturze europejskiej dla wymienionej fi-
gury geometrycznej. Przypuszczalnie, podobnie
jalk w innych dziedzinach wiedzy, mahometanie
wzorowali się i w tym przypadku na filozofii an-
tycznej, stąd też zbieżności występujące w pi-
smach teoretyków z krajów Europy i kręgu kul-
tury islamu odnośnie do symbolicznego znacze-
nia okręgu. Początków wiązania z okręgiem specy-
ficznych treści ideowych należy szukać w idea-
duini, II probiema delle sete esotiche scaligere a il
dato ornamentale [w:] Le stoffe di Cangrande, Firenize
11983, s. 197—235.
109 Francesco di Giorgio Architetto, t. I—III, Firenze
19410. Wyd. R. Papina, t. II„ tabl. 69 i 70 (codiiee Maglia-
beichiiiano c 42v.); rysunek ten opublikował Wittkower,
o.c., rys. la.
110 O symbolice budowli centralnych pisał wnikliwie
i szczegółowo L. Kalinowski, Treści artystyczne i
ideowe kaplicy Zygmuntówskiej (Studia do Dziejów Wa-
welu, II, Kraków 1960), s. 1—117, oraz Wittkower,
o.c.
114