DOI Artikel:
Bałus, Wojciech: Artura Grottgera "Wieczorna modlitwa rolnika": Próba interpretacji ikonograficznej obrazu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20612#0140
8. Dirk Bouts, Zesłanie manny, kwatera boczna ołtarza,
1464-1467, tempera na desce, kośoiół Sw. Piotra w Lo-
wanium (wg Panofslky'ego)
9. Giovainni Segantini, Ave Maria (druga wersja), 18S6,
olej na płótnie, zbiory prywatne (wg Hofmann, Das irdi-
sche...)
dwoje skrzydeł oznaczają modlitwę" a „wąż skrę-
cony w pierścień — wieczność" 40, lecz (dopowiedz-
my ze stanowiska współczesnej nauki o sztuce)
przedstawieniami symbolicznymi, a więc
dziełami, w których przez sens pierwszy, literal-
ny, „przeświecają" idee same. Symbol bowiem jest
w stanie uchwycić w formie wizualnej to, co
podstawowe, a pojęciowo niewyrażalne 41.
Zatem obraz Grottgera ma wymiar symboli-
czny; symbolem jest więc przebijające się przez
rozwarte kolasko chmur światło słoneczne. Ale
jaki jest sens owego symbolu?
Tym, co najistotniejsze w ikonograficznej
strukturze nieba na obrazie, jest, jak się wyda-
je, owo otoczenie światła przez ciemność, a ra-
czej jego przebicie się przez mrok. Podobny za-
bieg stosowano w ikonografii od dawna, gdy
chciano pokazać nadnaturalne zjawisko objawie-
nia się sił niebiańskich. I tak, na jednej z bocz-
nych kwater lowańskieigo ołtarza Ostatniej Wie-
czerzy Dirka Boutsa, wyobrażającej Zesłanie
manny (1464-1467 — ryc. 8), życiodajne, choć
ciężkie i ciemne chmury rozstępują się, ukazując
w rozświetlonym prześwicie półpostać błogosła-
wiącego' Boga 42. W okrągłej glorii, rozpraszającej
ciemność, aniołowie zwiastują pasterzom narodze-
nie Chrystusa na znanej akwaforcie Rembrand-
ta (1634) 43. To, co boskie przekracza naturę, obja-
wia się w świetle, mimo iż wszędzie panują cie-
mności. Światło bowiem, jako warunek możliwo-
ści wszelkiej widzialności, jako to, co umożliwia
dostrzeżenie czegokolwiek, od najdawniejszych
40 Kremer, o.c, s. 277.
41 M. B r 6 t j e, Der Spiegel der Kunst. Zur Grund-
legung einer existential-hermeneutischen Kunstwissen-
schajt, Stuttgart 1990, s. 106-136; B a ł u s, Czy idee...,
s. 69.
42 E. Panofsky, Early Netherlandish Painting.
Its Origins and Character, I, New York 1981, wyd. XII,
s. 318.
43 Por. A. Ziemba, Rembrandts Landschaft ais
Sinnbild. Versuch einer ikonologischen Deutung (Artibu.s
et Historiae, 15, 1987), s. 122-123, ryc. 9.
136
1464-1467, tempera na desce, kośoiół Sw. Piotra w Lo-
wanium (wg Panofslky'ego)
9. Giovainni Segantini, Ave Maria (druga wersja), 18S6,
olej na płótnie, zbiory prywatne (wg Hofmann, Das irdi-
sche...)
dwoje skrzydeł oznaczają modlitwę" a „wąż skrę-
cony w pierścień — wieczność" 40, lecz (dopowiedz-
my ze stanowiska współczesnej nauki o sztuce)
przedstawieniami symbolicznymi, a więc
dziełami, w których przez sens pierwszy, literal-
ny, „przeświecają" idee same. Symbol bowiem jest
w stanie uchwycić w formie wizualnej to, co
podstawowe, a pojęciowo niewyrażalne 41.
Zatem obraz Grottgera ma wymiar symboli-
czny; symbolem jest więc przebijające się przez
rozwarte kolasko chmur światło słoneczne. Ale
jaki jest sens owego symbolu?
Tym, co najistotniejsze w ikonograficznej
strukturze nieba na obrazie, jest, jak się wyda-
je, owo otoczenie światła przez ciemność, a ra-
czej jego przebicie się przez mrok. Podobny za-
bieg stosowano w ikonografii od dawna, gdy
chciano pokazać nadnaturalne zjawisko objawie-
nia się sił niebiańskich. I tak, na jednej z bocz-
nych kwater lowańskieigo ołtarza Ostatniej Wie-
czerzy Dirka Boutsa, wyobrażającej Zesłanie
manny (1464-1467 — ryc. 8), życiodajne, choć
ciężkie i ciemne chmury rozstępują się, ukazując
w rozświetlonym prześwicie półpostać błogosła-
wiącego' Boga 42. W okrągłej glorii, rozpraszającej
ciemność, aniołowie zwiastują pasterzom narodze-
nie Chrystusa na znanej akwaforcie Rembrand-
ta (1634) 43. To, co boskie przekracza naturę, obja-
wia się w świetle, mimo iż wszędzie panują cie-
mności. Światło bowiem, jako warunek możliwo-
ści wszelkiej widzialności, jako to, co umożliwia
dostrzeżenie czegokolwiek, od najdawniejszych
40 Kremer, o.c, s. 277.
41 M. B r 6 t j e, Der Spiegel der Kunst. Zur Grund-
legung einer existential-hermeneutischen Kunstwissen-
schajt, Stuttgart 1990, s. 106-136; B a ł u s, Czy idee...,
s. 69.
42 E. Panofsky, Early Netherlandish Painting.
Its Origins and Character, I, New York 1981, wyd. XII,
s. 318.
43 Por. A. Ziemba, Rembrandts Landschaft ais
Sinnbild. Versuch einer ikonologischen Deutung (Artibu.s
et Historiae, 15, 1987), s. 122-123, ryc. 9.
136