DOI Artikel:
Moczulska, Krystyna: Najpiękniejsza Gallerani i najdoskonalsza ΓAΛÉH w portrecie namalowanym przez Leonarda da Vinci
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20544#0073
ją, tworząc wiarygodny obraz oparty na szcze-
gółowych obserwacjach przyrody i własnych stu-
diach. Jak sam napisał: „Malarz walczy i współ-
zawodniczy z naturą”84. Zgodnie z tym stają się
zrozumiałe jego zamierzenia artystyczne: przedsta-
wić galee tak, aby można było ukazać jej este-
tyczną doskonałość w harmonii z modelką i cechy
jakimi obdarzyła ją natura, a nie realistyczny por-
tret. Najpiękniejsza Gallerani z najdoskonalszą
galee.
W Metamorfozach Owidiusza Alkmenie pomogła
Galantis; Elian podaje, że pomocy przy rozwiązaniu
udzieliła łasica. Wiara w naturalną i nadzwyczajną
moc łasicy, która ma ułatwić rozwiązanie przetrwała
starożytność i utrzymała się w zwyczajach ludo-
wych, np. w Grecji i na Bałkanach w XIX wieku85.
Znalazła także swój wyraz w sztuce. Jako przykład
może posłużyć miniatura ze sceną Nawiedzenia
w Godzinkach Mistrza Jakuba z Besanęon z lat ok.
1480— 1490. Iluminator umieścił łasicę w bordiurze
dolnej łącząc ją ze sceną w sposób zamierzony
i wyraźny (ryc. 6)86. Dowody tej wiary, w moim
przekonaniu, można znaleźć w sztuce portretowej.
Znanych jest około 30 obrazów z XVI wieku, na
których przedstawione kobiety noszą skórkę zwie-
rzęcia łasicowatego, gronostaja, sobola, kuny, ozdo-
bioną często klejnotem, poświadczającym pozycję
i zamożność rodziny, w kształcie głowy ze złota
i drogich kamieni w miejsce główki zwierzątka87.
Zachowało się kilka takich głów złotych z XVI
wieku i jedna wcześniejsza, z brązu złoconego,
z pozostawionym wewnątrz kawałkiem kości czaszki
zwierzątka, włoskiej roboty, podobnie jak większość
wspomnianych portretów88. Malowali je Tycjan,
Parmigianino, Bronzino, Sofonisba Anguisciola,
Lorenzo Lotto, Veronese i inni. Kobiety zawieszały
84 Leonardo da Vinci, Pisma..., s. 238.
85 H. v. Gaertr i n g e n, Galinthias [w:] Paulys Real-En-
cyclopadie..., XIII, Stuttgart 1910, s. 607] K. Moszyński,
Kultura ludowa Słowian, Warszawa 1967, II/1, s. 564 — 565]
autor ten podaje, że szczególniejszym poważaniem łasica cieszy
w Czarnogórze, a dom, w którym się gnieździ, uważa się
za szczęśliwy. „Nawet skórka łasicza uchodzi u Czarnogórców
za pożądany nabytek dla domu (szczególny zaś pożytek oddaje
zamężnym kobietom, ułatwiać ma bowiem rozwiązanie)”. Nie
wolno łasicy zabić, bo to przynosi nieszczęście. Według tego
badacza, wierzenia dotyczące łasicy i nazwy jej nadawane na
terenie południowej Słowiańszczyzny „znajdują mniej lub więcej
dokładne odpowiedniki w nadśródziemnomorskich krajach ro-
mańskich i w ogóle na zachodzie Europy (m.in. także w Niem-
czech)”. Por. też L. Stomma, Mit Alkmeny (Etnografia Polska,
20, 1976), s. 99 i n.
6. Mistrz Jakuba z Besanęon (Paryż), Nawiedzenie, miniatura
w Godzinkach, ok. 1480/1490. Kraków, Biblioteka Czartoryskich,
rkps 2422, fol. 118 (fot. J. Książek)
86 Kraków, Biblioteka Czartoryskich, rkps 2422, fot. 118. Za
wskazanie mi tej miniatury wdzięczna jestem p. Katarzynie
Bałus.
87 J. Hunt, Jewelled Neck Fur and „Flohpelze” (Pantheon,
21, 1963), s. 151 — 157, informuje, że w inwentarzu księcia
Burgundii Karola Śmiałego, z r. 1467, jest zapisana „une martre
crue pour mectre autour du col”, z głową i łapkami ze złota
i drogich kamieni.
88 F. Weiss, Bejewelled Fur Tippets and the Palatine
Fashion (Costume. The Journal of Costume Society, 4, 1970), s.
37 — 43] głowa ze złoconego brązu, której ilustrację zamieszcza
autor, w tekście określona jest jako wyrób włoski z w. XIV,
a w podpisie pod zdjęciem podany jest w. XV. Przedmiot ten
znajduje się w Musee Cluny w Paryżu. Zdaniem autora pomysł
tego typu ozdób pochodzi z pracowni złotniczych Północnej
Italii.
69
gółowych obserwacjach przyrody i własnych stu-
diach. Jak sam napisał: „Malarz walczy i współ-
zawodniczy z naturą”84. Zgodnie z tym stają się
zrozumiałe jego zamierzenia artystyczne: przedsta-
wić galee tak, aby można było ukazać jej este-
tyczną doskonałość w harmonii z modelką i cechy
jakimi obdarzyła ją natura, a nie realistyczny por-
tret. Najpiękniejsza Gallerani z najdoskonalszą
galee.
W Metamorfozach Owidiusza Alkmenie pomogła
Galantis; Elian podaje, że pomocy przy rozwiązaniu
udzieliła łasica. Wiara w naturalną i nadzwyczajną
moc łasicy, która ma ułatwić rozwiązanie przetrwała
starożytność i utrzymała się w zwyczajach ludo-
wych, np. w Grecji i na Bałkanach w XIX wieku85.
Znalazła także swój wyraz w sztuce. Jako przykład
może posłużyć miniatura ze sceną Nawiedzenia
w Godzinkach Mistrza Jakuba z Besanęon z lat ok.
1480— 1490. Iluminator umieścił łasicę w bordiurze
dolnej łącząc ją ze sceną w sposób zamierzony
i wyraźny (ryc. 6)86. Dowody tej wiary, w moim
przekonaniu, można znaleźć w sztuce portretowej.
Znanych jest około 30 obrazów z XVI wieku, na
których przedstawione kobiety noszą skórkę zwie-
rzęcia łasicowatego, gronostaja, sobola, kuny, ozdo-
bioną często klejnotem, poświadczającym pozycję
i zamożność rodziny, w kształcie głowy ze złota
i drogich kamieni w miejsce główki zwierzątka87.
Zachowało się kilka takich głów złotych z XVI
wieku i jedna wcześniejsza, z brązu złoconego,
z pozostawionym wewnątrz kawałkiem kości czaszki
zwierzątka, włoskiej roboty, podobnie jak większość
wspomnianych portretów88. Malowali je Tycjan,
Parmigianino, Bronzino, Sofonisba Anguisciola,
Lorenzo Lotto, Veronese i inni. Kobiety zawieszały
84 Leonardo da Vinci, Pisma..., s. 238.
85 H. v. Gaertr i n g e n, Galinthias [w:] Paulys Real-En-
cyclopadie..., XIII, Stuttgart 1910, s. 607] K. Moszyński,
Kultura ludowa Słowian, Warszawa 1967, II/1, s. 564 — 565]
autor ten podaje, że szczególniejszym poważaniem łasica cieszy
w Czarnogórze, a dom, w którym się gnieździ, uważa się
za szczęśliwy. „Nawet skórka łasicza uchodzi u Czarnogórców
za pożądany nabytek dla domu (szczególny zaś pożytek oddaje
zamężnym kobietom, ułatwiać ma bowiem rozwiązanie)”. Nie
wolno łasicy zabić, bo to przynosi nieszczęście. Według tego
badacza, wierzenia dotyczące łasicy i nazwy jej nadawane na
terenie południowej Słowiańszczyzny „znajdują mniej lub więcej
dokładne odpowiedniki w nadśródziemnomorskich krajach ro-
mańskich i w ogóle na zachodzie Europy (m.in. także w Niem-
czech)”. Por. też L. Stomma, Mit Alkmeny (Etnografia Polska,
20, 1976), s. 99 i n.
6. Mistrz Jakuba z Besanęon (Paryż), Nawiedzenie, miniatura
w Godzinkach, ok. 1480/1490. Kraków, Biblioteka Czartoryskich,
rkps 2422, fol. 118 (fot. J. Książek)
86 Kraków, Biblioteka Czartoryskich, rkps 2422, fot. 118. Za
wskazanie mi tej miniatury wdzięczna jestem p. Katarzynie
Bałus.
87 J. Hunt, Jewelled Neck Fur and „Flohpelze” (Pantheon,
21, 1963), s. 151 — 157, informuje, że w inwentarzu księcia
Burgundii Karola Śmiałego, z r. 1467, jest zapisana „une martre
crue pour mectre autour du col”, z głową i łapkami ze złota
i drogich kamieni.
88 F. Weiss, Bejewelled Fur Tippets and the Palatine
Fashion (Costume. The Journal of Costume Society, 4, 1970), s.
37 — 43] głowa ze złoconego brązu, której ilustrację zamieszcza
autor, w tekście określona jest jako wyrób włoski z w. XIV,
a w podpisie pod zdjęciem podany jest w. XV. Przedmiot ten
znajduje się w Musee Cluny w Paryżu. Zdaniem autora pomysł
tego typu ozdób pochodzi z pracowni złotniczych Północnej
Italii.
69