DOI article:
Walczak, Marek: Przyczynek do badań nad wieżą ratuszową w Krakowie
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20623#0032
3. Kraków, wieża ratuszowa, fragment elewacji zach.
(fot. M. Walczak)
szóści natomiast pochodzą one z początków w. XV:
Bernburg — kościół Mariacki (w budowie w r. 1420),
Magdeburg - kościół Św. Piotra (ok. 1420-1430),
Altenburg — kościół zamkowy (początek prac po
r. 1413), Miśnia, kaplica Książęca (początek ok. r.
1423), WeiBenfels — kościół Mariacki (początek w r.
1429), Herbst — kościół Św. Mikołaja (początek ok.
r. 1430), Fryburg a. d. Unstrut — kościół Mariacki
(ok. r. 1430) i Naumburg — kościół Św. Wacława (1.
poł. XV w.). Oprócz zwielokrotnionych podziałów
przypór, bogatych maswerków i ażurowych nisz
baldachimowych na rzeźby, w większości przykła-
dów zastosowano ostrołukowe podziały ścian (m.
in. Halle, Bernburg, nieistniejący już kościół Św.
Krzyża w Dreźnie).
Wzorów dla wieży ratuszowej poszukiwano naj-
częściej w kręgu praskich budowli Piotra Parlera, co
32 Grzybkowski, op.cit., s. 111.
Komorowski, Krasnowolski, op.cit., il. 11;
Grzybkowski, op.cit., s. 104, il. 12; K. Moskal, Leliwici z
Melsztyna i ich zamki, Nowy Sącz 2007, s. 33—34, il. 24.
34 P- Kur mann, Prag, Strassburg oder Orleans? Aur Pragę
nach Ubertragungsmodalitaten formater Motive in der Bauhutten-
4. Kraków, wieża ratuszowa, fragment elewacji pd.
(fot. M. Walczak)
jednak wobec skali ich wpływów wydaje się mało
precyzyjne. Elewacje wieży różnią się od pozostałych
budowli w grupie „z okładzinami” charakterem po-
działów. Trzeba więc poddać starannej analizie ich
kształt i genezę. Jak pisał Andrzej Grzybkowski: „bar-
dzo charakterystyczną cechą, nie powtórzoną gdzie
indziej, jest trójkątny ostry profil laskowania. Bodaj
najstarszy znany przykład tego ekspresyjnego wykroju
znajduje się na elewacji chóru kościoła Św. Krzyża
w Schwabisch Gmiind, a w Pradze — na fasadzie
południowej portyku katedry (nieco później także w
dolnej kondygnacji jej wieży południowej)32. Dostrze-
żone przez Grzybkowskiego rozwiązanie nie było w
Krakowie często stosowane; oprócz wieży ratuszowej
można wymienić np. okno z rezydencji Mełsztyńskich
przy dzisiejszej ul. Brackiej (XIV/XV w.), gdzie bliźnie
przezrocza rozdzielone są przez wieloboczny filarek
ustawiony narożnikiem do widza33. Wątpliwe nato-
miast, aby można je określić jako „parlerowskie”, jego
geneza bowiem sięga architektury w. XIII.
Laskowania o trójkątnym przekroju wywodzą się
od przypór ustawianych w ten sposób, że jeden z na-
rożników zwrócony jest prostopadle do płaszczyzny
muru obwodowego, albo ustawiony na jednej osi
z narożnikiem budowli (niem. Spornpfeiler). Ich ge-
nezą zajmował się Peter Kurmann34. Po raz pierwszy
zastosowano je w katedrze Świętego Krzyża w Or-
leanie (początek prac w r. 1287)35. O pierwotnym
praxis des Spdtmittelalters an einem Beispiel vom Berner Munster
[w:] Pierre, lumiere, couleur. Etudes d’histoire de Part du Moyen Age
en l’honneur d’Anne Prache, red. F. Joubert, D. Sandron, Paris
1999 (Cultures et civilisation medievales, XX), s. 395-404.
35 Świątynia ta została wysadzona w powietrze przez Hu-
genotów w r. 1568, a następnie odbudowana w historycznych
26
(fot. M. Walczak)
szóści natomiast pochodzą one z początków w. XV:
Bernburg — kościół Mariacki (w budowie w r. 1420),
Magdeburg - kościół Św. Piotra (ok. 1420-1430),
Altenburg — kościół zamkowy (początek prac po
r. 1413), Miśnia, kaplica Książęca (początek ok. r.
1423), WeiBenfels — kościół Mariacki (początek w r.
1429), Herbst — kościół Św. Mikołaja (początek ok.
r. 1430), Fryburg a. d. Unstrut — kościół Mariacki
(ok. r. 1430) i Naumburg — kościół Św. Wacława (1.
poł. XV w.). Oprócz zwielokrotnionych podziałów
przypór, bogatych maswerków i ażurowych nisz
baldachimowych na rzeźby, w większości przykła-
dów zastosowano ostrołukowe podziały ścian (m.
in. Halle, Bernburg, nieistniejący już kościół Św.
Krzyża w Dreźnie).
Wzorów dla wieży ratuszowej poszukiwano naj-
częściej w kręgu praskich budowli Piotra Parlera, co
32 Grzybkowski, op.cit., s. 111.
Komorowski, Krasnowolski, op.cit., il. 11;
Grzybkowski, op.cit., s. 104, il. 12; K. Moskal, Leliwici z
Melsztyna i ich zamki, Nowy Sącz 2007, s. 33—34, il. 24.
34 P- Kur mann, Prag, Strassburg oder Orleans? Aur Pragę
nach Ubertragungsmodalitaten formater Motive in der Bauhutten-
4. Kraków, wieża ratuszowa, fragment elewacji pd.
(fot. M. Walczak)
jednak wobec skali ich wpływów wydaje się mało
precyzyjne. Elewacje wieży różnią się od pozostałych
budowli w grupie „z okładzinami” charakterem po-
działów. Trzeba więc poddać starannej analizie ich
kształt i genezę. Jak pisał Andrzej Grzybkowski: „bar-
dzo charakterystyczną cechą, nie powtórzoną gdzie
indziej, jest trójkątny ostry profil laskowania. Bodaj
najstarszy znany przykład tego ekspresyjnego wykroju
znajduje się na elewacji chóru kościoła Św. Krzyża
w Schwabisch Gmiind, a w Pradze — na fasadzie
południowej portyku katedry (nieco później także w
dolnej kondygnacji jej wieży południowej)32. Dostrze-
żone przez Grzybkowskiego rozwiązanie nie było w
Krakowie często stosowane; oprócz wieży ratuszowej
można wymienić np. okno z rezydencji Mełsztyńskich
przy dzisiejszej ul. Brackiej (XIV/XV w.), gdzie bliźnie
przezrocza rozdzielone są przez wieloboczny filarek
ustawiony narożnikiem do widza33. Wątpliwe nato-
miast, aby można je określić jako „parlerowskie”, jego
geneza bowiem sięga architektury w. XIII.
Laskowania o trójkątnym przekroju wywodzą się
od przypór ustawianych w ten sposób, że jeden z na-
rożników zwrócony jest prostopadle do płaszczyzny
muru obwodowego, albo ustawiony na jednej osi
z narożnikiem budowli (niem. Spornpfeiler). Ich ge-
nezą zajmował się Peter Kurmann34. Po raz pierwszy
zastosowano je w katedrze Świętego Krzyża w Or-
leanie (początek prac w r. 1287)35. O pierwotnym
praxis des Spdtmittelalters an einem Beispiel vom Berner Munster
[w:] Pierre, lumiere, couleur. Etudes d’histoire de Part du Moyen Age
en l’honneur d’Anne Prache, red. F. Joubert, D. Sandron, Paris
1999 (Cultures et civilisation medievales, XX), s. 395-404.
35 Świątynia ta została wysadzona w powietrze przez Hu-
genotów w r. 1568, a następnie odbudowana w historycznych
26