DOI Artikel:
Walanus, Wojciech: Henryk Slacker- fundator kamiennego krucyfiksu w kościele Mariackim
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20623#0086
oraz wszystko, co przynależy do ołtarza” na zawsze
pozostało w domu u jego spadkobierców i nie zostało
wyniesione117. Może to oznaczać, że w kamienicy
Slackera urządzona była domowa kaplica z ołtarzem,
do którego sprawił paramenty liturgiczne.
Fundacja krucyfiksu
„Item so vorschaffe ich 100 gulden dorwmb man
kauffen zal czins [der do gotlich zeyn woerde vnd]
dorvon eyne messe stiften, alle freytagk mit eyner
Passio czw lezin auff dem altar S. Crucis yn Unser
Frawen kyrchen, do das steynen crucifix ist, das ich
habe lossen machen. [Czw der messen zal man von
dem czinsze auch łichte geben.] Item mer vorschaffe
ich 20 gulden, domit man zal das crucifix, Maria
und Johannis bylder fassen und dy auff das beste
awsrichten, das fenster alzo weit und hoch, ys not
thuen, werde czumawern und schone awsrichten auff
das beste und wo des geldes gebrechen woerde, zo
zal man dorczw geben alles, das noth ist”118.
Ten najbardziej znany fragment testamentu Sla-
ckera świadczy ponad wszelką wątpliwość, że: 1)
Henryk Slacker „kazał zrobić kamienny krucyfiks”;
2) w chwili spisywania testamentu krucyfiks wraz z
figurami Marii i św. Jana znajdował się na ołtarzu św.
Krzyża w kościele Mariackim; 3) Slacker przeznaczył
100 florenów na zakup czynszu, z którego miano
ufundować mszę wotywną o Męce Pańskiej, a która
miała być odprawiana przy tymże ołtarzu w każdy
piątek (z czynszu miano także opłacić świece zapalane
w czasie mszy)119; 4) dodatkowo testator zapisał 20
florenów, aby „krucyfiks, figurę Marii i św. Jana po-
lichromować („fassen”) i jak najlepiej je wyposażyć”
(„awsrichten”), co wiązało się także z zamurowaniem
okna nad ołtarzem „wzdłuż i wszerz”.
Z testamentu nie wynika jednoznacznie, czy fi-
gury asystencyjne również zostały sprawione przez
Slackera i z jakiego materiału były wykonane, ani
czy krucyfiks od początku miał znajdować się na
ołtarzu120. Zwłaszcza ta druga kwestia ma podsta-
2. Hans Seyfer, grupa Ukrzyżowania, 1501, Stuttgart,
dawniej cmentarz kościoła Św. Leonarda
(wg G. Dehio, G. von Bezold, Die Denkmaler der deutscben
Bildhauerkunst, t. 2, Berlin b.d., tabl. 4)
wowe znaczenie, dotyczy bowiem pierwotnej funkcji
dzieła, zamierzonej przez fundatora; jest więc klu-
czowa dla zrozumienia jego intencji. Jak dotąd nie
została jednak ostatecznie rozstrzygnięta. Władysław
Łuszczkiewicz, który nie znał testamentu mincerza,
przypuszczał, że krucyfiks najpierw znajdował się
na cmentarzu kościoła Mariackiego121. Na podsta-
wie opublikowanego później dokumentu Dettloff
uznał za pewne ołtarzowe przeznaczenie dzieła, co
zdecydowanie poparł Pencakowski, stwierdzając, że
117 Testament Henryka Slackera, s. 31: „Item das messege-
want und altertuch und alles, was czwm altare gehoeret, zal
alle zeit bey dem und ym hawsze bleyben bey meynen erbne-
men und zal vom hawsze nicht abgewant werden”.
118 Tamże, s. 30. W nawiasach fragmenty opuszczone
przez wydawcę, zob. Scab. Crac., nr 9, s. 230.
119 Wg Dettloffa, op.cit., s. 59, miała to być msza za
duszę fundatora; podobnie Pencakowski, op. cit., s. 54;
Łodyńska-Kosińska, Stwosz..., s. 70. „Messe mit eyner
Passio” to najprawdopodobniej rozpowszechniona w XV i
XVI w. msza wotywna o Męce Pańskiej, oparta na jednym ze
znanych w średniowieczu formularzy mszy pasyjnych (najczęś-
ciej wotywy o Pięciu Ranach Chrystusa, ale także o Krzyżu
św.), przy czym jako Ewangelię czytano opis Męki Chrystusa
wg św. Jana. Msze takie z reguły odprawiane były w piątki,
zob. J. J. Kopeć, Męka Tańska w religijnej kulturze polskiego
średniowiecza. Studium nad pasyjnymi motywami i tekstami litur-
gicznymi, Warszawa 1975, s. 382—385, 388—394.
120 Por. Łodyńska-Kosińska, Stwosz..., s. 71.
121 W. Ł u s z c z k i e w i c z, Stare cmentarze krakowskie, Rocz-
nik Krakowski, 1: 1898, s. 24—25.
80
pozostało w domu u jego spadkobierców i nie zostało
wyniesione117. Może to oznaczać, że w kamienicy
Slackera urządzona była domowa kaplica z ołtarzem,
do którego sprawił paramenty liturgiczne.
Fundacja krucyfiksu
„Item so vorschaffe ich 100 gulden dorwmb man
kauffen zal czins [der do gotlich zeyn woerde vnd]
dorvon eyne messe stiften, alle freytagk mit eyner
Passio czw lezin auff dem altar S. Crucis yn Unser
Frawen kyrchen, do das steynen crucifix ist, das ich
habe lossen machen. [Czw der messen zal man von
dem czinsze auch łichte geben.] Item mer vorschaffe
ich 20 gulden, domit man zal das crucifix, Maria
und Johannis bylder fassen und dy auff das beste
awsrichten, das fenster alzo weit und hoch, ys not
thuen, werde czumawern und schone awsrichten auff
das beste und wo des geldes gebrechen woerde, zo
zal man dorczw geben alles, das noth ist”118.
Ten najbardziej znany fragment testamentu Sla-
ckera świadczy ponad wszelką wątpliwość, że: 1)
Henryk Slacker „kazał zrobić kamienny krucyfiks”;
2) w chwili spisywania testamentu krucyfiks wraz z
figurami Marii i św. Jana znajdował się na ołtarzu św.
Krzyża w kościele Mariackim; 3) Slacker przeznaczył
100 florenów na zakup czynszu, z którego miano
ufundować mszę wotywną o Męce Pańskiej, a która
miała być odprawiana przy tymże ołtarzu w każdy
piątek (z czynszu miano także opłacić świece zapalane
w czasie mszy)119; 4) dodatkowo testator zapisał 20
florenów, aby „krucyfiks, figurę Marii i św. Jana po-
lichromować („fassen”) i jak najlepiej je wyposażyć”
(„awsrichten”), co wiązało się także z zamurowaniem
okna nad ołtarzem „wzdłuż i wszerz”.
Z testamentu nie wynika jednoznacznie, czy fi-
gury asystencyjne również zostały sprawione przez
Slackera i z jakiego materiału były wykonane, ani
czy krucyfiks od początku miał znajdować się na
ołtarzu120. Zwłaszcza ta druga kwestia ma podsta-
2. Hans Seyfer, grupa Ukrzyżowania, 1501, Stuttgart,
dawniej cmentarz kościoła Św. Leonarda
(wg G. Dehio, G. von Bezold, Die Denkmaler der deutscben
Bildhauerkunst, t. 2, Berlin b.d., tabl. 4)
wowe znaczenie, dotyczy bowiem pierwotnej funkcji
dzieła, zamierzonej przez fundatora; jest więc klu-
czowa dla zrozumienia jego intencji. Jak dotąd nie
została jednak ostatecznie rozstrzygnięta. Władysław
Łuszczkiewicz, który nie znał testamentu mincerza,
przypuszczał, że krucyfiks najpierw znajdował się
na cmentarzu kościoła Mariackiego121. Na podsta-
wie opublikowanego później dokumentu Dettloff
uznał za pewne ołtarzowe przeznaczenie dzieła, co
zdecydowanie poparł Pencakowski, stwierdzając, że
117 Testament Henryka Slackera, s. 31: „Item das messege-
want und altertuch und alles, was czwm altare gehoeret, zal
alle zeit bey dem und ym hawsze bleyben bey meynen erbne-
men und zal vom hawsze nicht abgewant werden”.
118 Tamże, s. 30. W nawiasach fragmenty opuszczone
przez wydawcę, zob. Scab. Crac., nr 9, s. 230.
119 Wg Dettloffa, op.cit., s. 59, miała to być msza za
duszę fundatora; podobnie Pencakowski, op. cit., s. 54;
Łodyńska-Kosińska, Stwosz..., s. 70. „Messe mit eyner
Passio” to najprawdopodobniej rozpowszechniona w XV i
XVI w. msza wotywna o Męce Pańskiej, oparta na jednym ze
znanych w średniowieczu formularzy mszy pasyjnych (najczęś-
ciej wotywy o Pięciu Ranach Chrystusa, ale także o Krzyżu
św.), przy czym jako Ewangelię czytano opis Męki Chrystusa
wg św. Jana. Msze takie z reguły odprawiane były w piątki,
zob. J. J. Kopeć, Męka Tańska w religijnej kulturze polskiego
średniowiecza. Studium nad pasyjnymi motywami i tekstami litur-
gicznymi, Warszawa 1975, s. 382—385, 388—394.
120 Por. Łodyńska-Kosińska, Stwosz..., s. 71.
121 W. Ł u s z c z k i e w i c z, Stare cmentarze krakowskie, Rocz-
nik Krakowski, 1: 1898, s. 24—25.
80