Na marginesie przygotowywanej dysertacji, gdy
Jego przewodnikiem był Fritz Saxl, powstały prace

0 rzeźbach romańskiego opactwa w położonym
opodal Londynu Reading12; wykazał tam, że formuła
umieszczonej na kapitelu około 1130 Koronacji Marii
wyprzedziła podobne realizacje we Francji. Rozprawa
doktorska Zarneckiego o regionalnych szkołach w
angielskiej rzeźbie wieku XII, w wersji pierwotnej
pozostała w maszynopisie, lecz w chronologicznie
poszerzonej i zmienionej postaci została wykorzysta-
na w dwóch osobnych tomach, wydanych w łatach
1951 i 195 313. Już w tych ujętych w zwięzłą formę
syntezach ujawnił się odkrywczy charakter Jego ba-
dań i obydwie książki jako podręczniki miały służyć
pokoleniom studentów.

W ciągu dalszych czterdziestu lat wyszło spod
pióra Zarneckiego kilkadziesiąt poświęconych an-
gielskiej rzeźbie romańskiej książek, rozpraw, arty-
kułów, rozdziałów w tomach zbiorowych, wstępów

1 haseł w katalogach, broszur, recenzji. Do ważniej-
szych monografii należą okazale wydane książki o
rzeźbach katedr w Ely (1958) i Lincoln (1963, 1970,
1988)14. Podejmował wnikliwe studia o rzeźbach i ich
zespołach m.in. w Chichester, Minster-in-Sheppey,
York, Worcester, Canterbury, Colchester15; zajmował
się angielskimi antabami z metalu, rzeźbą z ołowiu
i innymi dziełami sztuki romańskiej16. Często są to
formy krótkie, ich Autor bowiem posługiwał się
językiem zwięzłym i treściwym. Czterdzieści dwa
ważniejsze studia znalazły się później w dwóch
tomach prac zebranych, wydanych w latach 1979
1 199217.

12 The Buried Sculptures of Reading Abbey, „Illustrated Lon-
don News”, 16 April 1949, s. 524—525; zwłaszcza: The Coro-
nation of the Virgin on a Capital from Reading Abbey, Journal of
the Warburg and Courtauld Institutes, 13: 1950, s. 1—12.

13 English Romanesąue Sculpture 1066—1140, London 1951;
Later English Romanesąue Sculpture 1140—1210, London 1953.

14 The Early Sculpture of Ely Cathedral, London 1958; Ro-
manesąue Sculpture at Lincoln Cathedral, Lincoln 1963 (Lincoln
Minster Pamphlets, Second series no. 2), wyd. 2 zrewidowane
1970; Romanesąue Lincoln. The Sculpture of the Cathedral, Lin-
coln 1988.

15 Wymieniamy w wyborze: The Chichester Reliefs, Ar-
chaeological Journal, 110: 1953, s. 106-119; A 12,h-Century
Column-figure of the Standing Virgin and Child from Minster-in-
Sheppey, Kent [w:] Kunsthistorische Forschungen Otto Pacht zu
Ehren, Salzburg 1972, s. 208—214; The Art and Architecture
{w:} Westminster Abbey, London 1972, s. 147—195. Reprint
1988; Deux reliefs de la fin du XIL siecle a. la cathedrale d’York,
Revue de l’Art, 30: 1975, s. 17—20; The West Doorway of the
Tempie Church in London [w:} Beitrdge zur Kunst des Mittelalters.
Festschrift fur Hans Wentzel zum 60. Geburtstag, Berlin 1975,
s. 245—253; The Romanesąue Capitals in the South Transept
of Worcester Cathedral {w:} Medieval Art and Architecture at

W opinii specjalistów Zarnecki nie tylko wni-
kliwie zdefiniował charakter romańskiej rzeźby w
Anglii; za najbardziej odkrywcze Jego dokonanie
uznano wyjaśnienie przemian zachodzących w
sztuce angielskiej przed i po podboju normańskim
w roku 1066. Swoim przekonaniom dawał wyraz
już w edytorskim pokłosiu dysertacji doktorskiej
(świeże spojrzenie „z zewnątrz” okazało się odnawia-
jące i zmieniło przyjęte dotąd oceny), rozwijał je w
późniejszych badaniach18 i chociaż na „swoim” polu
miał wybitnych poprzedników (m.in. w osobach D.
Talbota Rice, T. S. R. Boase’a, F. Saxla) — Jego studia
nad rzeźbą w Anglii uznano za pionierskie.

Zarnecki zakwestionował powszechnie uznany
pogląd, jakoby dopiero podbój normański wprowa-
dził do rzeźby anglosaksońskiej „obce”, romańskie
wpływy, które zakończyły żywot dawnego stylu;
stwierdził, że „już około roku 1050 malarze angiel-
scy zmierzali ku stylowi romańskiemu bez żadnego
związku z Normandią” i wykazał, iż dawne tradycje
artystyczne wypracowane w tzw. szkole z Winche-
ster i zasilone skandynawskim stylem zwierzęcym,
przetrwały i zapłodniły rozwój rzeźby okresu nor-
mańskiego. Sztuka anglosaksońska „nie padła boha-
terską śmiercią pod Hastings”, lecz przeżyła podbój
i włączyła się w wielki rozwój sztuki romańskiej, aż
do dojrzałych form wieku XII, a nawet oddziałała na
sztukę Normandii i inne obszary Francji północnej.
Za Neilem Stratfordem można powtórzyć, że w
swojej twórczości Zarnecki „przepisał na nowo cały
rozdział artystycznej historii Anglii, a gromadząc
rzeźbę i «sztuki mniejsze» okresu normańskiego,

Worcester Cathedral, b.m.w. 1978, s. 38—42 (The British Ar-
chaeological Association Conference Transactions for the year
1975, I); A Romanesąue Capital from Canterbury at Chartham,
„Archaeologia Cantiana”, 95: 1979, s. 1—6; The Sculptures of
the Old Moot Hall, Colchester {w:} Aspects of Anglo-Saxon and
Norman Colchester, by P. Crummy, Colchester 1981, s. 63-67;
Some Observations Concermng the Romanesąue Doorways of Ely
Cathedral {w:} Studies in Medieval History Presented to R. Allen
Brown, Woodbridge 1989, s. 345-352.

16 English Romanesąue Lead Sculpture. Lead Fonts of the
Twelfth Century, London 1957; wyd. 2, New York 1972; A
Group of English Medieval Doorknockers {w:} Miscellanea Pro
Arte Hermann Schnitzler zur Vollendung des 60. Lebensjahres am
13.Januar 1963, Dusseldorf 1965, s. 111—118; A Romanesąue
Casket from Canterbury in Florence, The Canterbury Cathedral
Chronicie, 64: 1969, s. 37—43.

17 Studies in Romanesąue Scidpture, London 1979; Further
Studies in Romanesąue Sculpture, London 1992 (tu na s. 475—
483 bibliografia Autora, doprowadzona do r. 1992).

18 The Sources of English Romanesąue Sculpture {w:} Actes du
XV1I"“ Congres International d’Histoire de l’Art, Amsterdam 23-
31 juillet 1932, La Haye 1955, s. 171-178; 1066 and Architec-
tural Sculpture, Proceedings of the British Academy, 52: 1966,

164