DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.56678#0206
204
i Chełmska z wieku XIII67. Służebnik Chutyński, niezwykły z racji hipotetycznego miejsca
pochodzenia i czasu powstania, stanowi ważki argument dla zwolenników uznania Przemy-
śla za centrum artystyczne i ośrodek malarski, z którym mogłyby być związane najstarsze
ikony Podkarpacia, aczkolwiek dokonania artystyczne Rusi przedmongolskiej od dzieł
powstałych po okresie upadku państwowości dzieli znaczna cezura czasowa. Znaczące jest
to, że Służebnik (gr. Liturgikori), zanim trafił do Synodalnej Biblioteki w Moskwie, należał
do igumena monasteru nowogrodzkiego. Byłby to jeszcze jeden znak szczególnie bliskich
związków artystycznych łączących Nowogród z Rusią zachodnią, a akcentowanych
w odniesieniu do cech formalno-stylistycznych dzieł nowogrodzkich i zachodnioruskich,
datowanych na wiek XV. W tym wypadku związki kulturowe znalazły potwierdzenie dla
okresu znacznie wcześniejszego. Oto Antoni, autor opisu Konstantynopola z roku 1200,
wyświęcony na arcybiskupa Nowogrodu w roku 1210 i pozbawiony następnie swej władzy,
zyskał tron biskupi w Przemyślu, w którym przebywał do roku 1225, po czym powrócił do
pierwszego miasta, aby w roku 1228 wstąpić jako czerniec do monasteru Chutyńskiego
w pobliżu Nowogrodu, gdzie zmarł w roku 12 3 268. W. Pucko założył, że Służebnik wyko-
nano dla Antoniego, w czasie jego pobytu w Przemyślu, co miałoby potwierdzać podobień-
stwo jego inicjałów do zestawu zdobień innych ksiąg pochodzenia halicko-wołyńskiego
z wieku XII-XV, opublikowanego już przed ostatnią wojną przez I. Swjencićkiego (1933).
W odniesieniu do wpływów ośrodka nowogrodzkiego ewentualnie moskiewskiego na
płaszczyźnie malarskiej - istotne są uwagi R. Biskupskiego, który wskazał, iż z Rusi środ-
kowo-północnej pochodzić miał przerys Spasa w siłach z Nowosielce, w ujęciu popular-
nym od początku wieku XV69, umieszczanego tak jak na Rusi w centrum Deesis, np.
w Deesis z Tylicza. Nowogrodzkie mogły być również wzory postaci wchodzących w skład
Deesis, a także przerys Wjazdu do Jerozolimy, obecny np. w polu ikony Podwyższenia
Krzyża Świętego ze Zwierzynia. Podobnie kwatera Chrztu Chrystusa powtarza układ na
ikonie z roku 1405 z kremlowskiego soboru Zwiastowania w Moskwie. Z tego obszaru
mógł także pochodzić przerys postaci archanioła Michała, obecnego np. na ikonach z Na-
górzan, Daliowej, Chrewtu, a w innych wariantach występującego w malarstwie bałkań-
skim. Wzór nowogrodzki mógł lec u podstaw powstania ikony Podwyższenia Krzyża Świę-
tego z Żurawina. Tego typu wzory malarskie docierały na Ruś zachodnią z tego odległego
ośrodka najpewniej w postaci przerysów, ikon przenośnych i miniatur.
B. Ikony zachodnioruskie - dzieła szkoły satnodziełnej czy zależnej?
Kwestia oddziaływania malarstwa ściennego i ikonowego Mołdawii
na ikony Rusi zachodniej
Od czasów pamiętnej wystawy polsko-ruskiej we Lwowie w 1885 roku, prezentującej
dorobek sztuki staroruskiej, wzmogło się zainteresowanie jej odrębnością. W albumie to-
warzyszącym wystawie, znalazły się wypowiedzi m.in. L. Wierzbickiego i M. Sokołow-
67 TojiySeub 1922, s. 121.
68 nyaKO 1992, s. 14.
69 Biskupski 1985, s. 159.
i Chełmska z wieku XIII67. Służebnik Chutyński, niezwykły z racji hipotetycznego miejsca
pochodzenia i czasu powstania, stanowi ważki argument dla zwolenników uznania Przemy-
śla za centrum artystyczne i ośrodek malarski, z którym mogłyby być związane najstarsze
ikony Podkarpacia, aczkolwiek dokonania artystyczne Rusi przedmongolskiej od dzieł
powstałych po okresie upadku państwowości dzieli znaczna cezura czasowa. Znaczące jest
to, że Służebnik (gr. Liturgikori), zanim trafił do Synodalnej Biblioteki w Moskwie, należał
do igumena monasteru nowogrodzkiego. Byłby to jeszcze jeden znak szczególnie bliskich
związków artystycznych łączących Nowogród z Rusią zachodnią, a akcentowanych
w odniesieniu do cech formalno-stylistycznych dzieł nowogrodzkich i zachodnioruskich,
datowanych na wiek XV. W tym wypadku związki kulturowe znalazły potwierdzenie dla
okresu znacznie wcześniejszego. Oto Antoni, autor opisu Konstantynopola z roku 1200,
wyświęcony na arcybiskupa Nowogrodu w roku 1210 i pozbawiony następnie swej władzy,
zyskał tron biskupi w Przemyślu, w którym przebywał do roku 1225, po czym powrócił do
pierwszego miasta, aby w roku 1228 wstąpić jako czerniec do monasteru Chutyńskiego
w pobliżu Nowogrodu, gdzie zmarł w roku 12 3 268. W. Pucko założył, że Służebnik wyko-
nano dla Antoniego, w czasie jego pobytu w Przemyślu, co miałoby potwierdzać podobień-
stwo jego inicjałów do zestawu zdobień innych ksiąg pochodzenia halicko-wołyńskiego
z wieku XII-XV, opublikowanego już przed ostatnią wojną przez I. Swjencićkiego (1933).
W odniesieniu do wpływów ośrodka nowogrodzkiego ewentualnie moskiewskiego na
płaszczyźnie malarskiej - istotne są uwagi R. Biskupskiego, który wskazał, iż z Rusi środ-
kowo-północnej pochodzić miał przerys Spasa w siłach z Nowosielce, w ujęciu popular-
nym od początku wieku XV69, umieszczanego tak jak na Rusi w centrum Deesis, np.
w Deesis z Tylicza. Nowogrodzkie mogły być również wzory postaci wchodzących w skład
Deesis, a także przerys Wjazdu do Jerozolimy, obecny np. w polu ikony Podwyższenia
Krzyża Świętego ze Zwierzynia. Podobnie kwatera Chrztu Chrystusa powtarza układ na
ikonie z roku 1405 z kremlowskiego soboru Zwiastowania w Moskwie. Z tego obszaru
mógł także pochodzić przerys postaci archanioła Michała, obecnego np. na ikonach z Na-
górzan, Daliowej, Chrewtu, a w innych wariantach występującego w malarstwie bałkań-
skim. Wzór nowogrodzki mógł lec u podstaw powstania ikony Podwyższenia Krzyża Świę-
tego z Żurawina. Tego typu wzory malarskie docierały na Ruś zachodnią z tego odległego
ośrodka najpewniej w postaci przerysów, ikon przenośnych i miniatur.
B. Ikony zachodnioruskie - dzieła szkoły satnodziełnej czy zależnej?
Kwestia oddziaływania malarstwa ściennego i ikonowego Mołdawii
na ikony Rusi zachodniej
Od czasów pamiętnej wystawy polsko-ruskiej we Lwowie w 1885 roku, prezentującej
dorobek sztuki staroruskiej, wzmogło się zainteresowanie jej odrębnością. W albumie to-
warzyszącym wystawie, znalazły się wypowiedzi m.in. L. Wierzbickiego i M. Sokołow-
67 TojiySeub 1922, s. 121.
68 nyaKO 1992, s. 14.
69 Biskupski 1985, s. 159.