DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.56678#0210
208
li”100. Właśnie „Wołosi” najczęściej są wspominani w przypadku zakupów domów we
Lwowie pod koniec wieku XV w księgach grodzkich tego miasta, by z początkiem kolej-
nego stulecia ustąpić dużej liczbie wzmianek dokumentującej wzrost liczebności ludności
ruskiej, która przybyła do gwałtownie rozwijającego się ośrodka z miast sąsiednich: Do-
bromila, Drohobycza, Szczerca i Gródka101. W parze z tymi uwagami występują doku-
menty, które poświadczają nadawanie w ciągu wieku XV i XVI wsi w ziemi lwowskiej
i przemyskiej zasadźcom określanym przydomkiem „Wołosi”. Śladem dawnych ruchów
migracyjnych mogą być nazwy niektórych wsi ziemi lwowskiej, np. jednej leżącej w „kra-
inie Unickiej, ekonomii Samborskiej” - Mołdawsko102, czy innej lokowanej w pobliżu Ra-
wy Ruskiej - Kamionka Wołoska103.
Pośrednimi świadectwami oddziaływania dynamicznie rozwijającej się w wieku XV-
XVI sztuki mołdawskiej na ruską są zachowane malowidła i ikony, a ściślej - ich detale
paleograficzne i ikonograficzno-formalne. Chociaż również dzisiaj jednoznaczna odpo-
wiedź na postawione w tytule pytanie wydaje się ryzykowna i raczej niewskazana ze
względu na arbitralność takich osądów, której w wypadku dzieł anonimowych i zachowa-
nych w przypadkowym wyborze należy się wystrzegać, to można jednak wymienić długą
listę takich detali, których charakter i nagromadzenie wykraczają, jak się wydaje, poza
jedynie przypadkową zbieżność. Ikony Matki Boskiej pochodzące z terenu Mołdawii cha-
rakteryzuje wprost bezcenne podobieństwo do ikon zachodnioruskich, z którymi łączy je
wiele wspólnych cech dotyczących przede wszystkim typu ikonograficznego oraz kompo-
zycyjnego.
1. Analogie ikonograficzne
Należy wskazać przede wszystkim w tym zestawieniu na wyjątkowo istotną kwestię
ikonograficzną w odniesieniu do badanych ikon zachodnioruskich Hodegetrii w otoczeniu
proroków i hymnografów. Po przeanalizowaniu możliwych zestawień wizerunków Matki
Boskiej z Dzieciątkiem z otaczającymi ją postaciami świętych w całej sztuce bizantyńskiej
wydaje się pewne, iż ikony zachodnioruskie łączy z malowidłami mołdawskimi w tym
względzie cecha ikonograficzna szczególnego rodzaju. Oto w malowidłach przednawi
owych cerkwi, z których - jak wspomniano - zdecydowana większość poświęcona była
cyklom maryjnym, w bezpośrednim sąsiedztwie Matki Boskiej Orantki z Chrystusem Em-
manuelem na piersi, wypełniającej kopułę wieńczącą tę część cerkwi, występowali w pen-
dentywach czterej główni hymnografowie: śś. Jan Damasceński, Kosma Majumski, Józef
Hymnograf i Teofan. Stworzenie obrazu tej swoistej gloryfikacji Marii i Jezusa, w której
oprócz hymnografów uczestniczyły również w umieszczonych powyżej pendentywach
zastępy aniołów i niekiedy proroków, było możliwe dzięki specjalnej konstrukcji owej
kopuły, nazwanej przez wzgląd na swą oryginalność - mołdawską. Konstrukcja owej ko-
puły tworzyła system wielorzędowych pendentywów, które pozwalały na umieszczenie
kilku zastępów postaci świętych, według reguły hierarchii zstępującej. Zasada zmniejszaj ą-
100 LJHIAJI, font 52, opus 2, sprawa 9, arkusz 380 - cyt. za KpunnKeBMU 1994, poz. 678.
101 KpnnnKeBHH 1907b, s. 103.
102SGKP3, 1882, s. 348.
103 SGKP3, 1882, s. 788.
li”100. Właśnie „Wołosi” najczęściej są wspominani w przypadku zakupów domów we
Lwowie pod koniec wieku XV w księgach grodzkich tego miasta, by z początkiem kolej-
nego stulecia ustąpić dużej liczbie wzmianek dokumentującej wzrost liczebności ludności
ruskiej, która przybyła do gwałtownie rozwijającego się ośrodka z miast sąsiednich: Do-
bromila, Drohobycza, Szczerca i Gródka101. W parze z tymi uwagami występują doku-
menty, które poświadczają nadawanie w ciągu wieku XV i XVI wsi w ziemi lwowskiej
i przemyskiej zasadźcom określanym przydomkiem „Wołosi”. Śladem dawnych ruchów
migracyjnych mogą być nazwy niektórych wsi ziemi lwowskiej, np. jednej leżącej w „kra-
inie Unickiej, ekonomii Samborskiej” - Mołdawsko102, czy innej lokowanej w pobliżu Ra-
wy Ruskiej - Kamionka Wołoska103.
Pośrednimi świadectwami oddziaływania dynamicznie rozwijającej się w wieku XV-
XVI sztuki mołdawskiej na ruską są zachowane malowidła i ikony, a ściślej - ich detale
paleograficzne i ikonograficzno-formalne. Chociaż również dzisiaj jednoznaczna odpo-
wiedź na postawione w tytule pytanie wydaje się ryzykowna i raczej niewskazana ze
względu na arbitralność takich osądów, której w wypadku dzieł anonimowych i zachowa-
nych w przypadkowym wyborze należy się wystrzegać, to można jednak wymienić długą
listę takich detali, których charakter i nagromadzenie wykraczają, jak się wydaje, poza
jedynie przypadkową zbieżność. Ikony Matki Boskiej pochodzące z terenu Mołdawii cha-
rakteryzuje wprost bezcenne podobieństwo do ikon zachodnioruskich, z którymi łączy je
wiele wspólnych cech dotyczących przede wszystkim typu ikonograficznego oraz kompo-
zycyjnego.
1. Analogie ikonograficzne
Należy wskazać przede wszystkim w tym zestawieniu na wyjątkowo istotną kwestię
ikonograficzną w odniesieniu do badanych ikon zachodnioruskich Hodegetrii w otoczeniu
proroków i hymnografów. Po przeanalizowaniu możliwych zestawień wizerunków Matki
Boskiej z Dzieciątkiem z otaczającymi ją postaciami świętych w całej sztuce bizantyńskiej
wydaje się pewne, iż ikony zachodnioruskie łączy z malowidłami mołdawskimi w tym
względzie cecha ikonograficzna szczególnego rodzaju. Oto w malowidłach przednawi
owych cerkwi, z których - jak wspomniano - zdecydowana większość poświęcona była
cyklom maryjnym, w bezpośrednim sąsiedztwie Matki Boskiej Orantki z Chrystusem Em-
manuelem na piersi, wypełniającej kopułę wieńczącą tę część cerkwi, występowali w pen-
dentywach czterej główni hymnografowie: śś. Jan Damasceński, Kosma Majumski, Józef
Hymnograf i Teofan. Stworzenie obrazu tej swoistej gloryfikacji Marii i Jezusa, w której
oprócz hymnografów uczestniczyły również w umieszczonych powyżej pendentywach
zastępy aniołów i niekiedy proroków, było możliwe dzięki specjalnej konstrukcji owej
kopuły, nazwanej przez wzgląd na swą oryginalność - mołdawską. Konstrukcja owej ko-
puły tworzyła system wielorzędowych pendentywów, które pozwalały na umieszczenie
kilku zastępów postaci świętych, według reguły hierarchii zstępującej. Zasada zmniejszaj ą-
100 LJHIAJI, font 52, opus 2, sprawa 9, arkusz 380 - cyt. za KpunnKeBMU 1994, poz. 678.
101 KpnnnKeBHH 1907b, s. 103.
102SGKP3, 1882, s. 348.
103 SGKP3, 1882, s. 788.