DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.12226#0017
zbawiła je macierzystych odniesień wiążących je z jakimś warsz-
tatem, terytorium czy problemem artystycznym. Przyjmuję dalej
założenie, że wiedza w zakresie ikonografii chrześcijańskiej ma
już w dużym stopniu charakter słownikowy i dlatego nie wydaje
się słuszne powtarzanie podstawowych ustaleń dotyczących np.
ikonografii Narodzenia czy powszechnie znanej symboliki niektó-
rych elementów w Zwiastowaniu. Staram się natomiast dociec
osobliwych, nie wyjaśnionych treści ikonograficznych; kładę tak-
że nacisk na te treści, które pożyteczne są przy charakteryzowa-
niu malarstwa gdańskiego jako pewnej całości.
Dla dotychczasowych badań nad malarstwem gdańskim decy-
dujące były stwierdzenia o dominacji importów, o tym, że warsz-
taty lokalne przejawiały niedużą aktywność i dlatego nie zaryso-
wała się trwała i ciągła linia problemów artystycznych. Malarstwo
gdańskie jawiło się dotąd badaczom jako zbiór rozproszony, po-
zbawiony związków historycznych, nie tworzący środowiska artys-
tycznego w ścisłym tego słowa znaczeniu. By wyjaśnić, jak i dla-
czego do takiego ujęcia doszło, należy rozważyć pokrótce sprawę
geograficznych, a ściślej mówiąc geograficzno-historycznych, po-
jęć badawczych w historii sztuki. Doprowadzi nas to także do
określenia pewnych pozytywnych propozycji w odniesieniu do ba-
dań nad środowiskiem gdańskim.
Geograficzny podział materiału zabytkowego należy do kla-
sycznych i szeroko stosowanych w historiografii artystycznej \ Po-
działy te tworzyły wielkie jednostki badawcze, jak Północ i Po-
łudnie, lub mniejsze: od narodowych, przez regiony czy prowincje,
po miasta. Mamy zatem do czynienia ze szkołami artystycznymi
różnego zasięgu: niemiecką i niderlandzką, frankońską i westfal-
ską, kolońską i krakowską. Wydaje się, że geograficznie wyodrę-
bniony materiał zabytkowy stanowił podstawowe tworzywo ba-
dań nad malarstwem wieku XV i trzeba przyznać, iż to ujęcie —
zwłaszcza odniesione do ośrodka miejskiego — mogło stać się po-
znawczo bardziej owocne niż np. monografia artysty (wprowadza-
jąca siłą rzeczy interpretację ekspresyjną w sensie psychologicz-
nym) lub delimitacja etniczna materiału (zawierająca pierwiastek
1 Por. R. Haussherr Kunstgeographie — Aufgaben, Grenzen, Möglichkeiten.
„Rheinische Vierteljahrsblätter" t. 34, 1970, s. 158-171.
15
tatem, terytorium czy problemem artystycznym. Przyjmuję dalej
założenie, że wiedza w zakresie ikonografii chrześcijańskiej ma
już w dużym stopniu charakter słownikowy i dlatego nie wydaje
się słuszne powtarzanie podstawowych ustaleń dotyczących np.
ikonografii Narodzenia czy powszechnie znanej symboliki niektó-
rych elementów w Zwiastowaniu. Staram się natomiast dociec
osobliwych, nie wyjaśnionych treści ikonograficznych; kładę tak-
że nacisk na te treści, które pożyteczne są przy charakteryzowa-
niu malarstwa gdańskiego jako pewnej całości.
Dla dotychczasowych badań nad malarstwem gdańskim decy-
dujące były stwierdzenia o dominacji importów, o tym, że warsz-
taty lokalne przejawiały niedużą aktywność i dlatego nie zaryso-
wała się trwała i ciągła linia problemów artystycznych. Malarstwo
gdańskie jawiło się dotąd badaczom jako zbiór rozproszony, po-
zbawiony związków historycznych, nie tworzący środowiska artys-
tycznego w ścisłym tego słowa znaczeniu. By wyjaśnić, jak i dla-
czego do takiego ujęcia doszło, należy rozważyć pokrótce sprawę
geograficznych, a ściślej mówiąc geograficzno-historycznych, po-
jęć badawczych w historii sztuki. Doprowadzi nas to także do
określenia pewnych pozytywnych propozycji w odniesieniu do ba-
dań nad środowiskiem gdańskim.
Geograficzny podział materiału zabytkowego należy do kla-
sycznych i szeroko stosowanych w historiografii artystycznej \ Po-
działy te tworzyły wielkie jednostki badawcze, jak Północ i Po-
łudnie, lub mniejsze: od narodowych, przez regiony czy prowincje,
po miasta. Mamy zatem do czynienia ze szkołami artystycznymi
różnego zasięgu: niemiecką i niderlandzką, frankońską i westfal-
ską, kolońską i krakowską. Wydaje się, że geograficznie wyodrę-
bniony materiał zabytkowy stanowił podstawowe tworzywo ba-
dań nad malarstwem wieku XV i trzeba przyznać, iż to ujęcie —
zwłaszcza odniesione do ośrodka miejskiego — mogło stać się po-
znawczo bardziej owocne niż np. monografia artysty (wprowadza-
jąca siłą rzeczy interpretację ekspresyjną w sensie psychologicz-
nym) lub delimitacja etniczna materiału (zawierająca pierwiastek
1 Por. R. Haussherr Kunstgeographie — Aufgaben, Grenzen, Möglichkeiten.
„Rheinische Vierteljahrsblätter" t. 34, 1970, s. 158-171.
15