DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.12226#0024
przemieszczenia i zniszczenia, które dokonywały się od czasów re-
formacji przez wiek XVI i XVII, osiągając szczególne nasilenie
w XVIII. Dopiero następne stulecie, kiedy to rozbudziły się staro-
żytnicze namiętności i historyzm, pozwoliło na integralne spojrze-
nie na budowlę wraz z wyposażeniem, gdzie najmniejsza część
mówiła o przeszłości, dla której kult wyrażał się potrzebą ducho-
wego jej wskrzeszenia i zarazem utrwalania materialnych jej śla-
dów. Były to już czasy Theodora Hirscha i jego dzieła: Die Ober-
pfarrkirche von St. Marien in ihren Denkmälern und ihren Bezie-
hungen zum kirchlichen Leben Danzigs, wydanego w latach 1843-
-1847.
Jednak wypowiedzi wcześniejsze miewały również intencje
i podłoże inne niż tylko właściwe inwentaryzatorom. Na przełomie
wieków XVI i XVII Marcin Gruneweg wysławiał piękno i bogact-
wo kościołów gdańskich; w mariackim wyliczył 46 ołtarzy i reta-
bulów2. Spisywane na obczyźnie pamiętniki stanowiły po części
rodzaj sentymentalnej apologii Gdańska, a sztuki plastyczne stano-
wiły ważny składnik „duchowego" obrazu miasta rodzinnego.
W sto lat później dzwonnik kościoła mariackiego Gregorius Frisch
sporządził inwentarz płyt inskrypcyjnych \ Wykonując to urzę-
dowe zadanie spisał też prawie wszystkie ołtarze i retabula. Te
ostatnie niekiedy opisał szczegółowo, dając świadectwo żywego
odbioru i umysłu, jak w przypadku zaginionego Sądu Ostatecznego
z kaplicy św. Marcina, w którym ze zjadliwością protestanta od-
notował ukazanie potępionych papieży i duchownych katolickich.
Nie wszystkie też obiekty wydały mu się godne uwagi i opisu.
Gdy mowa o malarstwie wieku XV w Gdańsku, należy pamiętać
przede wszystkim o tych dwóch autorach. Istnieją jednak jeszcze
książki i rękopisy pióra Eberharda Böttichera 4, Reinholda Curicke-
2 M. Gruneweg Chronik [ok. 1600 г.]. Bibl. PAN w Gdańsku, Ms. 1300; — Hirsch
1843, s. 426; por. R. Walczak Pamiętniki Marcina Grunewega. „Studia Źródłoznawcze"
t. 5, 1960, s. 57-77.
3 G. Frisch Beschreibung der Oberpfarrkirchen zu St. Marien in Danzig und
der inneren Merkwürdigkeiten derselben, vorzüglich des berühmten Altargemäldes,
auf welchen das jüngste Gericht abgebildet ist [ok. 1698 г.]. Bibl. PAN w Gdańsku,
Ms. Mar. Q. 146 (odpis fragmentów tekstu por. Kussin 1937, s. 131 rm.) i Ms. 488; cyt.
jako: Frisch 1700, por. Bibliografia, s. 221 - 222.
4 E. Bötticher Historisch Kirchenregister der Pfarrkirchen unser lieben Frauen
S. Marien. Bibl. PAN w Gdańsku, Ms. Uph. fol. 18 [1612-1616].
22
formacji przez wiek XVI i XVII, osiągając szczególne nasilenie
w XVIII. Dopiero następne stulecie, kiedy to rozbudziły się staro-
żytnicze namiętności i historyzm, pozwoliło na integralne spojrze-
nie na budowlę wraz z wyposażeniem, gdzie najmniejsza część
mówiła o przeszłości, dla której kult wyrażał się potrzebą ducho-
wego jej wskrzeszenia i zarazem utrwalania materialnych jej śla-
dów. Były to już czasy Theodora Hirscha i jego dzieła: Die Ober-
pfarrkirche von St. Marien in ihren Denkmälern und ihren Bezie-
hungen zum kirchlichen Leben Danzigs, wydanego w latach 1843-
-1847.
Jednak wypowiedzi wcześniejsze miewały również intencje
i podłoże inne niż tylko właściwe inwentaryzatorom. Na przełomie
wieków XVI i XVII Marcin Gruneweg wysławiał piękno i bogact-
wo kościołów gdańskich; w mariackim wyliczył 46 ołtarzy i reta-
bulów2. Spisywane na obczyźnie pamiętniki stanowiły po części
rodzaj sentymentalnej apologii Gdańska, a sztuki plastyczne stano-
wiły ważny składnik „duchowego" obrazu miasta rodzinnego.
W sto lat później dzwonnik kościoła mariackiego Gregorius Frisch
sporządził inwentarz płyt inskrypcyjnych \ Wykonując to urzę-
dowe zadanie spisał też prawie wszystkie ołtarze i retabula. Te
ostatnie niekiedy opisał szczegółowo, dając świadectwo żywego
odbioru i umysłu, jak w przypadku zaginionego Sądu Ostatecznego
z kaplicy św. Marcina, w którym ze zjadliwością protestanta od-
notował ukazanie potępionych papieży i duchownych katolickich.
Nie wszystkie też obiekty wydały mu się godne uwagi i opisu.
Gdy mowa o malarstwie wieku XV w Gdańsku, należy pamiętać
przede wszystkim o tych dwóch autorach. Istnieją jednak jeszcze
książki i rękopisy pióra Eberharda Böttichera 4, Reinholda Curicke-
2 M. Gruneweg Chronik [ok. 1600 г.]. Bibl. PAN w Gdańsku, Ms. 1300; — Hirsch
1843, s. 426; por. R. Walczak Pamiętniki Marcina Grunewega. „Studia Źródłoznawcze"
t. 5, 1960, s. 57-77.
3 G. Frisch Beschreibung der Oberpfarrkirchen zu St. Marien in Danzig und
der inneren Merkwürdigkeiten derselben, vorzüglich des berühmten Altargemäldes,
auf welchen das jüngste Gericht abgebildet ist [ok. 1698 г.]. Bibl. PAN w Gdańsku,
Ms. Mar. Q. 146 (odpis fragmentów tekstu por. Kussin 1937, s. 131 rm.) i Ms. 488; cyt.
jako: Frisch 1700, por. Bibliografia, s. 221 - 222.
4 E. Bötticher Historisch Kirchenregister der Pfarrkirchen unser lieben Frauen
S. Marien. Bibl. PAN w Gdańsku, Ms. Uph. fol. 18 [1612-1616].
22