DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.12226#0181
że niełatwo przychodzi odnaleźć płaszczyznę relacji między gdań-
skimi wytworami a ich wendyjskimi odniesieniami, co dotyczy
przede wszystkim wcześniejszych dzieł warsztatu gdańskiego (oł-
tarze: maryjny i kuśnierzy). Dopiero dzieła tak osobliwe, jak np.
ołtarz śś. Piotra i Pawła, pozwalają mówić o języku zróżnicowa-
nym, wyprecyzowanym, do pewnego stopnia oryginalnym. Ale
i w tym wypadku można mówić o związkach z szerszym regionem
artystycznym, którego ośrodkami stały się Gdańsk, Królewiec
i Toruń.
Całość zarysowanych więzi artystycznych zamyka się w gra-
nicach działalności Związku Hanzeatyckiego. Wskazuje to w pew-
nym stopniu na historyczno-społeczne źródła tych powiązań. Jed-
nak trzeba pójść dalej i zauważyć, że do pomocy artystów z Nad-
renii i Niderlandów uciekają się tylko kręgi elitarne; tamtejsze
koncepcje artystyczne importowane są w postaci czystej, uderza-
jąco czystej. Jak wiadomo, po wojnie trzynastoletniej zarysowała
się w Gdańsku proniderlandzka orientacja gospodarcza, ale wąt-
pliwe jest, by już w 2 poł. XV w. ten trend ekonomiczny leżał
u podstaw wpływów i dopływów artystycznych; w każdym razie
importy niderlandzkie są wtedy jeszcze sporadyczne. Wyraźniej
zarysują się one w pierwszej połowie następnego stulecia, choć
więzi ekonomiczne należy traktować jako bardzo ogólną przesłan-
kę związków artystycznych. Powstaje bowiem pytanie, dlaczego
oczekiwania elit spełniała sztuka nadreńska, skoro kontakt z nią
był możliwy za pośrednictwem Lubeki i Niderlandów? Być może,
decydujący wpływ w tym zakresie miały związki ugruntowane
pochodzeniem wielu rodzin gdańskich z Nadrenii.
Wydaje się, że rdzeń Hanzy — Lubeka i Hamburg — pozostaje
naturalnym punktem odniesienia dla procesów dokonujących się
na terenie Gdańska w latach sześćdziesiątych, siedemdziesiątych
i osiemdziesiątych. Stamtąd wywodzili się zapewne twórcy obu
obrazów z Dworu Artusa i tablicy Dziesięciorga przykazań (jak-
kolwiek zapatrzeni byli we wzory niderlandzkie), stamtąd też
— jak mówiliśmy — czerpał inspiracje i ludzi warsztat gdański.
Dopiero wyraźny zmierzch ekonomiczny i polityczny Lubeki,
a szybki pod tym względem rozwój Gdańska, utrwaliły orientację
niderlandzką w 1 poł. XVI w. Na razie, gdy Lubeka miała jeszcze
175
skimi wytworami a ich wendyjskimi odniesieniami, co dotyczy
przede wszystkim wcześniejszych dzieł warsztatu gdańskiego (oł-
tarze: maryjny i kuśnierzy). Dopiero dzieła tak osobliwe, jak np.
ołtarz śś. Piotra i Pawła, pozwalają mówić o języku zróżnicowa-
nym, wyprecyzowanym, do pewnego stopnia oryginalnym. Ale
i w tym wypadku można mówić o związkach z szerszym regionem
artystycznym, którego ośrodkami stały się Gdańsk, Królewiec
i Toruń.
Całość zarysowanych więzi artystycznych zamyka się w gra-
nicach działalności Związku Hanzeatyckiego. Wskazuje to w pew-
nym stopniu na historyczno-społeczne źródła tych powiązań. Jed-
nak trzeba pójść dalej i zauważyć, że do pomocy artystów z Nad-
renii i Niderlandów uciekają się tylko kręgi elitarne; tamtejsze
koncepcje artystyczne importowane są w postaci czystej, uderza-
jąco czystej. Jak wiadomo, po wojnie trzynastoletniej zarysowała
się w Gdańsku proniderlandzka orientacja gospodarcza, ale wąt-
pliwe jest, by już w 2 poł. XV w. ten trend ekonomiczny leżał
u podstaw wpływów i dopływów artystycznych; w każdym razie
importy niderlandzkie są wtedy jeszcze sporadyczne. Wyraźniej
zarysują się one w pierwszej połowie następnego stulecia, choć
więzi ekonomiczne należy traktować jako bardzo ogólną przesłan-
kę związków artystycznych. Powstaje bowiem pytanie, dlaczego
oczekiwania elit spełniała sztuka nadreńska, skoro kontakt z nią
był możliwy za pośrednictwem Lubeki i Niderlandów? Być może,
decydujący wpływ w tym zakresie miały związki ugruntowane
pochodzeniem wielu rodzin gdańskich z Nadrenii.
Wydaje się, że rdzeń Hanzy — Lubeka i Hamburg — pozostaje
naturalnym punktem odniesienia dla procesów dokonujących się
na terenie Gdańska w latach sześćdziesiątych, siedemdziesiątych
i osiemdziesiątych. Stamtąd wywodzili się zapewne twórcy obu
obrazów z Dworu Artusa i tablicy Dziesięciorga przykazań (jak-
kolwiek zapatrzeni byli we wzory niderlandzkie), stamtąd też
— jak mówiliśmy — czerpał inspiracje i ludzi warsztat gdański.
Dopiero wyraźny zmierzch ekonomiczny i polityczny Lubeki,
a szybki pod tym względem rozwój Gdańska, utrwaliły orientację
niderlandzką w 1 poł. XVI w. Na razie, gdy Lubeka miała jeszcze
175