Modus: Prace z historii sztuki (5.2004)

ru w Brukseli43 (il. 9), którego szkic siostry przechowują w swoim archiwum.
Został on oparty na schemacie czworobocznego klasztoru z kościołem wbu-
dowanym na osi jednego ze skrzydeł i dwoma frontowymi oficynami. Jedno-
nawowy, beztranseptowy kościół z parą kaplic przy drugim i trzecim przę-
śle, odznaczał się wydłużonym, półkoliście zamkniętym prezbiterium, które-
go część chórowa wkraczała w przestrzeń klasztornego dziedzińca. Z prawej
strony do prezbiterium przylegała wieża o kwadratowej podstawie i smukłych
proporcjach, dominująca w bryle założenia (il. 8). Wszystkie zabudowania
miały być wzniesione z cegły oraz ciosu użytego w partiach konstrukcyjnych
i dekoracyjnych. Fasada kościoła pomyślana została jako bezwieżowa, jed-
noosiowa, zwieńczona trójkątnym przyczółkiem z figurą Matki Boskiej Nie-
pokalanie Poczętej. Ponad wspartym na kolumnach portalem otwierało się
owalne okno, a powyżej niego biforium. Tak rozwiązana fasada, bardzo bli-
ska fasadzie kościoła w Nowej Górze Teofila Żebrawskiego44, stanowiła oś,
zasadniczo symetrycznie zakomponowanej45, głównej elewacji klasztoru wy-
chodzącej na ulicę Łobzowską (il. 7).

kultywowanie, prowadząc okolicznościową korespondencję. Zob. AKŁ, Kroniki karmelitanek
bosych... (przyp. 8), s. 5-6, 10-11, 88; AKŁ, Kronik tom II... (przyp. 5), s. 138.

43 W obu przypadkach w zbliżony sposób określono relację przestrzenną między klasz-
torem i kościołem, przyjęto podobne proporcje poszczególnych członów założenia, wreszcie
analogicznie rozwiązano układ pomieszczeń i komunikację w obrębie klasztoru. Jedyna istotna
różnica zaznaczyła się brakiem kaplic przynawowych w planie belgijskiego założenia. Plan ten
nie jest datowany nie wiadomo też, kiedy został przesłany do Krakowa. W związku z burzli-
wymi losami klasztoru w Brukseli jest zatem utrudnione rozstrzygnięcie, czy omawiany pro-
jekt odnosi się do trzeciej czy do czwartej fundacji podjętej w tym mieście. Pierwsza sięgała
swoimi początkami roku 1607 i istniała aż do 1783 roku, kiedy w następstwie józefińskich de-
kretów kasacyjnych klasztor najpierw zamknięto, a potem wyburzono. Odrodził się on w 1790
roku, ale po sześciu latach znów został zlikwidowany. Kolejny klasztor zbudowały karmelitan-
ki w 1833 roku i zamieszkiwały go do roku 1889, kiedy to zostały wywłaszczone na cele pu-
bliczne. Wreszcie w 1891 roku siostry rozpoczęły wznoszenie czwartego klasztoru. Za udziele-
nie tych informacji dziękuję o. Czesławowi Gilowi OCD.

44 Różnica sprowadza się jedynie do odmiennego ukształtowania portalu. Kościół w No-
wej Górze powstał z fundacji Artura Potockiego i Katarzyny z Branickich Potockiej. Projekt
Teofila Żebrawskiego z 1875 roku zrealizowany został w latach 1885-1896 przez Kazimierza
Piotrowskiego i Stanisława Gawrona. Zob. J. Groele-Kozioł, Architektura sakralna Teofila Że-
brawskiego, praca magisterska (mpis), Kraków 2001, s. 38.

45 W archiwum klasztornym przechowywane są niedatowane projekty Żołdaniego: rzut
parteru i pierwszego piętra gmachu (zatwierdzone przez Definitorium Generalne w Rzymie),
widok fasady od strony ul. Łobzowskiej oraz rysunek drzwi. Zachowany widok fasady i prze-
słane do Rzymu rzuty klasztoru przewidywały zróżnicowany sposób ukształtowania bocznych
oficyn: wschodnia pomyślana została jako jednoosiowa, zachodnia zaś jako trójosiowa. Praw-
dopodobnie pod wpływem sugestii władz zakonnych zachodnia oficyna została zredukowana
i upodobniona do wschodniej. Mimo naklejenia na pierwotny projekt rysunku z nowym roz-

72