DOI article:
Bęczkowska, Urszula: Architektura klasztoru ss. karmelitanek bosych przy ulicy Łobzowskiej w Krakowie
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.19070#0107
skina na poglądy młodego budowniczego nie da się przecenić, gdyż zaznaczył
się on nie tylko w zakresie stosowanej stylistyki ludowej. Teorie Ruskina stały
się podstawowym komponentem kształtującej się wówczas u Mączyńskiego
całościowej koncepcji architektury, stąd ich refleksy odnaleźć można w prze-
myśleniach artysty formułowanych na różnych etapach twórczości.
W poglądach Ruskina dystansujących się wobec zasad odtwórczego,
wzornikowego projektowania w architekturze i bezdusznego powielania
rozwiązań101 znalazł Mączyński m.in. potwierdzenie słuszności drogi obra-
nej za Otto Wagnerem a prowadzącej do bardziej swobodnego traktowania
form historycznych. Otwierało ją już samo synkretyczne zastosowanie mo-
tywów romańskich i gotyckich w ramach stylu przejściowego102. Dokonany
przez architekta wybór kostiumu stylowego dla kościoła i klasztoru krakow-
skich karmelitanek nie był jednak czymś wyjątkowym na gruncie architektu-
jednokrotnie akcentowane przez współczesnych, także przez samego Witkiewicza. Wspominał
on wprawdzie, że tworząc koncepcję „stylu zakopiańskiego" nie znał dzieł Ruskina, ale po za-
poznaniu się z jego dorobkiem znalazł zbieżność między ich przesłaniem a własną wizją, w na-
stępstwie czego pragnął pozyskać dla niej brytyjskiego autora (S. Witkiewicz, Dziwny czło-
wiek, w: Pisma zebrane, t. 2: Monografie artystyczne, Kraków 1974, cz. 2, s. 98). W tym celu
córka Sienkiewicza przedstawiła Ruskinowi zdjęcia prezentujące budowle i sprzęty w stylu
zakopiańskim. Zdobnictwo podhalańskie zyskało uznanie w oczach Ruskina, który określił je
mianem „bardzo zajmującego stylu polskiego". Zob. Ruskin a styl zakopiański, „Przegląd Za-
kopiański" 1899, nr 14, s. 6.
101 F. Mączyński, Johna Ruskina «Siedem lamp architektury (w streszczeniu)» (dalej: Joh-
na Ruskina...). Lampa piąta - życia, „Architekt" 1903, nr 2, szp. 20-21.
102 A. Majdowski, Studia z historii architektury sakralnej w Królestwie Polskim, Warsza-
wa 1993, s. 32-33. Styl przejściowy, po raz pierwszy wyodrębniony przez literaturę niemiec-
ką („Ubergangsstil") (zob. np. R Martens, Ober die Grenze Deutschlands gegen Frankreich
in der Baukunst des Mittelalters, „Deutsche Bauzeitung" 4, 1870, s. 303-304), wprowadzony
został do polskiego piśmiennictwa o sztuce za sprawą Władysława Łuszczkiewicza, któiy łą-
czył go z wczesnogotycką architekturą cystersów i określał mianem „stylu przechodowego"
(W. Łuszczkiewicz, Pionierowie gotycyzmu w Polsce. Architektura cysterska i wpływ jej po-
mników na gotycyzm krakowski, „Ateneum" 2, 1882, s. 350). Badacz dostrzegł w cysterskim
gotyku źródło form, na bazie których proponował odrodzenie polskiego stylu narodowego,
będącego alternatywą wobec niemieckiego w swej genezie „ostrołuku wiślano-bałtyckiego".
(W. Łuszczkiewicz, Kilka słów o naszem budownictwie w epoce ostrołukowej i jego cechach
charakterystycznych, „Przegląd Techniczny" 1887, nr 3, s. 53-54; nr 4, s. 81-83; nr 5, s. 116-
117; nr 6, s. 149-151). Samo pojęcie „styl przejściowy" pojawiło się w 1886 roku w artykule
poświęconym kościołowi Sławomira Odrzywolskiego w Miejscu Piastowym. (Projektowany
kościół w Miejscu Piastowym, „Przyjaciel Sztuki Kościelnej" 1885, nr 3, s. 29) Najlepiej zde-
finiował je Stanisław Tomkowicz pisząc, że styl przejściowy polega na „użyciu uświęconych
trądycją motywów i form przeżytego stylu romańskiego do budynków stawianych już na zasa-
dzie konstrukcyjnej nowego stylu gotyckiego". S. Tomkowicz, Style w architekturze kościelnej,
w: Encyklopedia kościelna, t. 27, Warszawa 1904, s. 70.
97
się on nie tylko w zakresie stosowanej stylistyki ludowej. Teorie Ruskina stały
się podstawowym komponentem kształtującej się wówczas u Mączyńskiego
całościowej koncepcji architektury, stąd ich refleksy odnaleźć można w prze-
myśleniach artysty formułowanych na różnych etapach twórczości.
W poglądach Ruskina dystansujących się wobec zasad odtwórczego,
wzornikowego projektowania w architekturze i bezdusznego powielania
rozwiązań101 znalazł Mączyński m.in. potwierdzenie słuszności drogi obra-
nej za Otto Wagnerem a prowadzącej do bardziej swobodnego traktowania
form historycznych. Otwierało ją już samo synkretyczne zastosowanie mo-
tywów romańskich i gotyckich w ramach stylu przejściowego102. Dokonany
przez architekta wybór kostiumu stylowego dla kościoła i klasztoru krakow-
skich karmelitanek nie był jednak czymś wyjątkowym na gruncie architektu-
jednokrotnie akcentowane przez współczesnych, także przez samego Witkiewicza. Wspominał
on wprawdzie, że tworząc koncepcję „stylu zakopiańskiego" nie znał dzieł Ruskina, ale po za-
poznaniu się z jego dorobkiem znalazł zbieżność między ich przesłaniem a własną wizją, w na-
stępstwie czego pragnął pozyskać dla niej brytyjskiego autora (S. Witkiewicz, Dziwny czło-
wiek, w: Pisma zebrane, t. 2: Monografie artystyczne, Kraków 1974, cz. 2, s. 98). W tym celu
córka Sienkiewicza przedstawiła Ruskinowi zdjęcia prezentujące budowle i sprzęty w stylu
zakopiańskim. Zdobnictwo podhalańskie zyskało uznanie w oczach Ruskina, który określił je
mianem „bardzo zajmującego stylu polskiego". Zob. Ruskin a styl zakopiański, „Przegląd Za-
kopiański" 1899, nr 14, s. 6.
101 F. Mączyński, Johna Ruskina «Siedem lamp architektury (w streszczeniu)» (dalej: Joh-
na Ruskina...). Lampa piąta - życia, „Architekt" 1903, nr 2, szp. 20-21.
102 A. Majdowski, Studia z historii architektury sakralnej w Królestwie Polskim, Warsza-
wa 1993, s. 32-33. Styl przejściowy, po raz pierwszy wyodrębniony przez literaturę niemiec-
ką („Ubergangsstil") (zob. np. R Martens, Ober die Grenze Deutschlands gegen Frankreich
in der Baukunst des Mittelalters, „Deutsche Bauzeitung" 4, 1870, s. 303-304), wprowadzony
został do polskiego piśmiennictwa o sztuce za sprawą Władysława Łuszczkiewicza, któiy łą-
czył go z wczesnogotycką architekturą cystersów i określał mianem „stylu przechodowego"
(W. Łuszczkiewicz, Pionierowie gotycyzmu w Polsce. Architektura cysterska i wpływ jej po-
mników na gotycyzm krakowski, „Ateneum" 2, 1882, s. 350). Badacz dostrzegł w cysterskim
gotyku źródło form, na bazie których proponował odrodzenie polskiego stylu narodowego,
będącego alternatywą wobec niemieckiego w swej genezie „ostrołuku wiślano-bałtyckiego".
(W. Łuszczkiewicz, Kilka słów o naszem budownictwie w epoce ostrołukowej i jego cechach
charakterystycznych, „Przegląd Techniczny" 1887, nr 3, s. 53-54; nr 4, s. 81-83; nr 5, s. 116-
117; nr 6, s. 149-151). Samo pojęcie „styl przejściowy" pojawiło się w 1886 roku w artykule
poświęconym kościołowi Sławomira Odrzywolskiego w Miejscu Piastowym. (Projektowany
kościół w Miejscu Piastowym, „Przyjaciel Sztuki Kościelnej" 1885, nr 3, s. 29) Najlepiej zde-
finiował je Stanisław Tomkowicz pisząc, że styl przejściowy polega na „użyciu uświęconych
trądycją motywów i form przeżytego stylu romańskiego do budynków stawianych już na zasa-
dzie konstrukcyjnej nowego stylu gotyckiego". S. Tomkowicz, Style w architekturze kościelnej,
w: Encyklopedia kościelna, t. 27, Warszawa 1904, s. 70.
97