DOI Artikel:
Bęczkowska, Urszula: Architektura klasztoru ss. karmelitanek bosych przy ulicy Łobzowskiej w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.19070#0108
17 sakralnej Galicji przełomu XIX i XX wieku. Styl przejściowy, pojmowa-
ny jako wczesna faza gotyku, cieszył się tam wówczas szczególną popular-
nością103. Z jednej strony uważano bowiem, iż jest on najstosowniejszy dla
budowli o charakterze sakralnym104, z drugiej zaś ceniono go za to, że unik-
nął zmanierowania i skostnienia znamiennego dla późnego gotyku, umożli-
wiając podjęcie twórczego dialogu z artystycznym dziedzictwem minionych
epok1(b. W omawianej realizacji Mączyński wyszedł jednak poza powszechne
rozumienie stylu przejściowego, przełamując zależność od stylów przeszło-
ści w stopniu znacznie silniejszym niż współcześni mu architekci krakowscy.
Wyraziło się to daleko idącym oczyszczeniem elewacji, rezygnacją z romań-
sko-gotyckiego detalu i unikaniem jednoznacznych odniesień historycznych,
dzięki czemu zastosowane rozwiązania, na zasadzie sugerowania a nie odtwa-
rzania konkretnych wzorców, odsyłają do szeroko rozumianego średniowie-
cza, interpretowanego przez pryzmat wyobraźni twórcy.
Z pism Ruskina, w wielu wypadkach zbieżnych ze znanymi mu już kon-
cepcjami Wagnera, zdaje się Mączyński czerpać także wskazówki dotyczące
sposobu komponowania elewacji, zasad kształtowania bryły architektonicz-
nej oraz podejścia do materiału. Podążając ich tropem, Mączyński definio-
wał „nowoczesną architekturę jako płaską i prostą, o istocie której stanowić
miała sylweta, rozkład mas i przestrzeni (...). Rozwiązanie ściany nie powin-
no być zbytkowym ornamentem - pisał - lecz logicznym następstwem i ko-
niecznością, z istoty budynku wynikającą"106. Dekoracja nie będąca wyni-
kiem zastosowanej konstrukcji jest więc jego zdaniem „zbyteczną, a piękna
Stefański (przyp. 98), s. 61-81. Sięgał po niego wielokrotnie także sam Mączyński. Już
w trakcie praktyki odbywanej w pracowni Odrzywolskiego uczestniczył w budowie, wznoszo-
nych w tym stylu, kościołów w Mrowi i koło Rzeszowa i Albigowej koło Łańcuta. Styl przej-
ściowy zdecydował także o wyrazie plastycznym jego niezrealizowanych projektów kościo-
łów: św. Elżbiety we Lwowie - przygotowywanego wraz ze Stryjeńskim (1903) i parafialne-
go w Podgórzu (1903) oraz wzniesionego wespół ze Stryjeńskim kościoła w Grębowie (1906).
Kontkowski (przyp. 1), s. 56-57.
104 O powszechnej w dziewiętnastym wieku religijnej interpretacji gotyku zob. W. Bałus,
„ Mistyczna" wizja gotyku w wieku XIX, „Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych Od-
działu PAN w Krakowie" 32/2, lipiec-grudzień 1987, s. 63-64; tenże, Architektura sakralna
Teodora Talowskiego, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Historii Sztu-
ki" 20, 1992, s. 72; P. Krakowski, Wątki znaczeniowe w architekturze wieku XIX, „Zeszyty Na-
ukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Historii Sztuki" 11, 1973, 'j,. 65-68.
T. Talowski, Style u narodów czynnych (wykład inauguracyjny wygłoszony w 1901 roku
na Politechnice Lwowskiej), „Czasopismo Techniczne" 1902, nr 21, s. 278.
106 Mączyński (przyp. 89), s. 15. Por. uwagi Kovatsa na temat Wagnerowskiego sposobu
rozumienia nowoczesności: E. Kovats, O zasadach nowoczesnej architektury (wykład na uro-
czyste otwarcie roku szkolnego 1901/1902 we Lwowskiej Szkole Politechnicznej), „Architekt"
98
ny jako wczesna faza gotyku, cieszył się tam wówczas szczególną popular-
nością103. Z jednej strony uważano bowiem, iż jest on najstosowniejszy dla
budowli o charakterze sakralnym104, z drugiej zaś ceniono go za to, że unik-
nął zmanierowania i skostnienia znamiennego dla późnego gotyku, umożli-
wiając podjęcie twórczego dialogu z artystycznym dziedzictwem minionych
epok1(b. W omawianej realizacji Mączyński wyszedł jednak poza powszechne
rozumienie stylu przejściowego, przełamując zależność od stylów przeszło-
ści w stopniu znacznie silniejszym niż współcześni mu architekci krakowscy.
Wyraziło się to daleko idącym oczyszczeniem elewacji, rezygnacją z romań-
sko-gotyckiego detalu i unikaniem jednoznacznych odniesień historycznych,
dzięki czemu zastosowane rozwiązania, na zasadzie sugerowania a nie odtwa-
rzania konkretnych wzorców, odsyłają do szeroko rozumianego średniowie-
cza, interpretowanego przez pryzmat wyobraźni twórcy.
Z pism Ruskina, w wielu wypadkach zbieżnych ze znanymi mu już kon-
cepcjami Wagnera, zdaje się Mączyński czerpać także wskazówki dotyczące
sposobu komponowania elewacji, zasad kształtowania bryły architektonicz-
nej oraz podejścia do materiału. Podążając ich tropem, Mączyński definio-
wał „nowoczesną architekturę jako płaską i prostą, o istocie której stanowić
miała sylweta, rozkład mas i przestrzeni (...). Rozwiązanie ściany nie powin-
no być zbytkowym ornamentem - pisał - lecz logicznym następstwem i ko-
niecznością, z istoty budynku wynikającą"106. Dekoracja nie będąca wyni-
kiem zastosowanej konstrukcji jest więc jego zdaniem „zbyteczną, a piękna
Stefański (przyp. 98), s. 61-81. Sięgał po niego wielokrotnie także sam Mączyński. Już
w trakcie praktyki odbywanej w pracowni Odrzywolskiego uczestniczył w budowie, wznoszo-
nych w tym stylu, kościołów w Mrowi i koło Rzeszowa i Albigowej koło Łańcuta. Styl przej-
ściowy zdecydował także o wyrazie plastycznym jego niezrealizowanych projektów kościo-
łów: św. Elżbiety we Lwowie - przygotowywanego wraz ze Stryjeńskim (1903) i parafialne-
go w Podgórzu (1903) oraz wzniesionego wespół ze Stryjeńskim kościoła w Grębowie (1906).
Kontkowski (przyp. 1), s. 56-57.
104 O powszechnej w dziewiętnastym wieku religijnej interpretacji gotyku zob. W. Bałus,
„ Mistyczna" wizja gotyku w wieku XIX, „Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych Od-
działu PAN w Krakowie" 32/2, lipiec-grudzień 1987, s. 63-64; tenże, Architektura sakralna
Teodora Talowskiego, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Historii Sztu-
ki" 20, 1992, s. 72; P. Krakowski, Wątki znaczeniowe w architekturze wieku XIX, „Zeszyty Na-
ukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Historii Sztuki" 11, 1973, 'j,. 65-68.
T. Talowski, Style u narodów czynnych (wykład inauguracyjny wygłoszony w 1901 roku
na Politechnice Lwowskiej), „Czasopismo Techniczne" 1902, nr 21, s. 278.
106 Mączyński (przyp. 89), s. 15. Por. uwagi Kovatsa na temat Wagnerowskiego sposobu
rozumienia nowoczesności: E. Kovats, O zasadach nowoczesnej architektury (wykład na uro-
czyste otwarcie roku szkolnego 1901/1902 we Lwowskiej Szkole Politechnicznej), „Architekt"
98