DOI article:
Smorąg Różycka, Małgorzata: Profesor Anna Różycka Bryzek (1928-2005)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.19072#0021
Na tym tle ruskie freski we wnętrzach katolickich kościołów w rdzennej
Polsce jawią się jako zjawisko całkowicie odrębne, a jednocześnie wyjątkowe
skalą co najmniej siedmiu zespołów malowideł - jakkolwiek tylko czterech
zachowanych - i wysoką rangą królewskich fundacji epoki Jagiellonów. Zapo-
czątkowana rozprawą doktorską fascynacja prof. Różyckiej tym niewątpliwym
fenomenem kulturowym trwać miała już do końca, ujawniając się w kolejnych
publikacjach aż do ostatnich, drukowanych tu pośmiertnie.
Zanim jednak zostaną omówione w dalszej części niniejszego tekstu, na-
ruszając porządek bibliografii prac prof. Różyckiej, kilka słów odniesienia do
studium o wizerunku Matki Boskiej Częstochowskiej, uznanym za cudowny
i od ponad 600 lat otaczanym narodowym kultem. Może w żadnej innej pracy
nie dała wymowniejszego wyrazu tego, co nazywa się służbą prawdzie. Wydaje
się bowiem, że już samo rozpatrywanie Jasnogórskiego obrazu w kategoriach
dzieła sztuki mogło być uznane za akt niemal obrazoburczej desakralizacji.
Z drugiej zaś strony w podniosłej atmosferze lat osiemdziesiątych, gdy pisała
swe teksty o Jasnogórskim wizerunku, jakże łatwo można było ulec pokusie
religijno-narodowej gloryfikacji tego obrazu, czego wyraźny ślad odnajdujemy
w przesadnie obfitej literaturze na ten temat, nadto zróżnicowanej gatunkowo
i poziomem intelektualnym. Prof. Różycka skupiła się jednak - jak to sama
określiła we wstępie do artykułu współautorskiego z Jerzym Gadomskim - na
przedstawieniu obrazu w świetle analityczno-porównawczych badań historii
sztuki28. Uznając sam obraz za pierwszorzędne źródło jego poznania, w wyniku
skrupulatnej analizy doszła do przekonania, iż pierwotne przedstawienie Matki
Boskiej w typie Hodegetrii o bizantyńskim hieratycznym układzie postaci, zo-
stało przemalowane w XIV i XV wieku. Za każdym razem jednak były to dzia-
łania o charakterze renowacyjnym, bez naruszenia istotnych cech pierwowzoru.
Do tej pierwotnej warstwy należał też w ocenie prof. Różyckiej - ten szczególny
rys wyróżniający Jasnogórski wizerunek, to jest blizna podwójną linią biegnąca
od górnej partii prawego policzka Marii ku szyi. Wbrew ugruntowanej tradycji,
iż powstała w trakcie husyckiego najazdu w 1430 roku, prof. Różycka uznała,
iż ma ona charakter ikonograficzny, wiążąc tym obraz z bizantyńską tradycją
cudownych wizerunków ranionych, poświadczoną zachowanymi przynajmniej
trzema tego typu wizerunkami w athoskich klasztorach Protaton, Watopedi
i Iwiron, nadto, iż w tej właśnie pierwotnej i ikonograficznie ostatecznej formie
obraz dotarł do Polski.
28 A. Różycka Bryzek, J. Gadomski, Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej w świetle badań historii
sztuki, „Studia Claromontana" 5, 1984, s. 30; por. także A. Różycka Biyzek, Our Lady of Często-
chowa in the Light oj Art History, w: Ikonę undfriihes Tafelbild. Wissenschaftliche Beitrdge. Martin
Luther-Universitat, Halle-Wittenberg 1984, Halle 1986, s. 163-165; tejże, L'immagined'Odighitria
di Częstochowa: origini, culto e la profanazione Ussita, „Arte Cristiana" 76, 1988, s. 79-92.
15
Polsce jawią się jako zjawisko całkowicie odrębne, a jednocześnie wyjątkowe
skalą co najmniej siedmiu zespołów malowideł - jakkolwiek tylko czterech
zachowanych - i wysoką rangą królewskich fundacji epoki Jagiellonów. Zapo-
czątkowana rozprawą doktorską fascynacja prof. Różyckiej tym niewątpliwym
fenomenem kulturowym trwać miała już do końca, ujawniając się w kolejnych
publikacjach aż do ostatnich, drukowanych tu pośmiertnie.
Zanim jednak zostaną omówione w dalszej części niniejszego tekstu, na-
ruszając porządek bibliografii prac prof. Różyckiej, kilka słów odniesienia do
studium o wizerunku Matki Boskiej Częstochowskiej, uznanym za cudowny
i od ponad 600 lat otaczanym narodowym kultem. Może w żadnej innej pracy
nie dała wymowniejszego wyrazu tego, co nazywa się służbą prawdzie. Wydaje
się bowiem, że już samo rozpatrywanie Jasnogórskiego obrazu w kategoriach
dzieła sztuki mogło być uznane za akt niemal obrazoburczej desakralizacji.
Z drugiej zaś strony w podniosłej atmosferze lat osiemdziesiątych, gdy pisała
swe teksty o Jasnogórskim wizerunku, jakże łatwo można było ulec pokusie
religijno-narodowej gloryfikacji tego obrazu, czego wyraźny ślad odnajdujemy
w przesadnie obfitej literaturze na ten temat, nadto zróżnicowanej gatunkowo
i poziomem intelektualnym. Prof. Różycka skupiła się jednak - jak to sama
określiła we wstępie do artykułu współautorskiego z Jerzym Gadomskim - na
przedstawieniu obrazu w świetle analityczno-porównawczych badań historii
sztuki28. Uznając sam obraz za pierwszorzędne źródło jego poznania, w wyniku
skrupulatnej analizy doszła do przekonania, iż pierwotne przedstawienie Matki
Boskiej w typie Hodegetrii o bizantyńskim hieratycznym układzie postaci, zo-
stało przemalowane w XIV i XV wieku. Za każdym razem jednak były to dzia-
łania o charakterze renowacyjnym, bez naruszenia istotnych cech pierwowzoru.
Do tej pierwotnej warstwy należał też w ocenie prof. Różyckiej - ten szczególny
rys wyróżniający Jasnogórski wizerunek, to jest blizna podwójną linią biegnąca
od górnej partii prawego policzka Marii ku szyi. Wbrew ugruntowanej tradycji,
iż powstała w trakcie husyckiego najazdu w 1430 roku, prof. Różycka uznała,
iż ma ona charakter ikonograficzny, wiążąc tym obraz z bizantyńską tradycją
cudownych wizerunków ranionych, poświadczoną zachowanymi przynajmniej
trzema tego typu wizerunkami w athoskich klasztorach Protaton, Watopedi
i Iwiron, nadto, iż w tej właśnie pierwotnej i ikonograficznie ostatecznej formie
obraz dotarł do Polski.
28 A. Różycka Bryzek, J. Gadomski, Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej w świetle badań historii
sztuki, „Studia Claromontana" 5, 1984, s. 30; por. także A. Różycka Biyzek, Our Lady of Często-
chowa in the Light oj Art History, w: Ikonę undfriihes Tafelbild. Wissenschaftliche Beitrdge. Martin
Luther-Universitat, Halle-Wittenberg 1984, Halle 1986, s. 163-165; tejże, L'immagined'Odighitria
di Częstochowa: origini, culto e la profanazione Ussita, „Arte Cristiana" 76, 1988, s. 79-92.
15