Modus: Prace z historii sztuki (8-9.2009)

2. Chełmno, kościół franciszkanów, rzut wg Architektura gotycka w Polsce. Oprać,
autor

cie programu prezbiterium fary św. Mikołaja w Grudziądzu7. Wydaje się, że
i dla układu korpusu można znaleźć na ziemi chełmińskiej bezpośredniego
poprzednika - moim zdaniem nieprzypadkowe pokrewieństwa łączą omawia-
ną budowlę z kościołem franciszkanów w Chełmnie - nomen omen - p.w. św.
Jakuba (il. 2). Zdaniem Teresy Mroczko, założenie jego korpusu datuje się
na 2. poł. XIII wieku; wiadomo, że kościół zaczęto wznosić po roku 1258,
a w roku 1311 był on jeszcze w budowie8. Wyprzedza więc czasowo nowo-
miejskąfarę Torunia, której budowę rozpoczęto w roku 1309.

Cechą wspólną obu kościołów jest przede wszystkim niezwykle zbliżony
układ kwadratowych przęseł nawy głównej i o połowę węższych w nawach
bocznych. W obu przypadkach mamy do czynienia z korpusami trójprzę-
słowymi - mimo wydłużenia w Toruniu całości przez dostawienie masywu
zachodniego z wieżą i przyległymi do niej aneksami, komunikującymi się
bezpośrednio z nawami bocznymi. Miarodajne jest też porównanie długości
obu korpusów - w Chełmnie 27,4 m, w Toruniu (bez masywu wieżowego)
- 26,4 m. Oczywiście podobieństwa te tyczą się głównie schematu planime-
trycznego budowli, które reprezentują różne układy przestrzenne - kościół
franciszkanów jest pseudobazyliką przebudowaną z dawnej hali9, fara św.
Jakuba zaś kościołem bazylikowym. Odmienny jest też kształt filarów mię-
dzynawowych. W Chełmnie mają one przekrój kwadratowy o nieznacznie
sfazowanych narożnikach i przechodzą bezpośrednio w profilowanie archi-

' A. Soćko, Układy emporowe w architekturze państwa krzyżackiego, Warszawa 2005.
s. 27-28.

8 Mroczko (przyp. 2), s. 36.

9 Tamże, s. 38-39.

8