Modus: Prace z historii sztuki (8-9.2009)

też zorientować się, że w swoich rozważa-
niach nie wychodzi Biichsel poza dobrze
znany, analizowany przez wymienionych
jego poprzedników materiał, ani ten iko-
nograficzny, ani tekstowy, powszechnie
zresztą dostępny w wielu opatrzonych
szczegółowymi komentarzami edycjach

- od E. von Dobschutza {Christusbilder.
Untersuchungen zur christlichen Legen-
dę, Leipzig 1899), poprzez A. Grabara
(L'iconoclasme byzantin. Dossier archeo-
logiąue, Paris 1957), aż po H.G. Thumme-
la (Die Fruhgeschichte der ostkirchlichen
Bilderlehre. Texte und Untersuchungen
zur Zeit vor dem Bilderstreit, Berlin 1992).

Nie znaczy to, że omawiana książka
nic nowego do dyskusji nie wnosi. Wręcz
przeciwnie: obfituje w wiele poszerza-
jących lub wręcz korygujących dotych-
czasową wiedzę spostrzeżeń i analiz. Nie
podnoszono na przykład jak dotąd ewen-
tualnego wpływu sztuki portretowej cza-
sów teodozjańskich na uformowanie się
pierwowzoru „prawdziwych" wizerunków
Chrystusa, nie uwypuklano tak bardzo
dostrzegania w piśmiennictwie wieków
VI-VIII wyłącznie ich „prawdziwości"
teologicznej oraz nie omawiano tak szcze-
gółowo poematów Jerzego Pizydesa. Nade
wszystko zaś żaden z dotychczasowych
badaczy zagadnienia tyle uwagi nie po-
święcił reakcjom wczesnośredniowiecz-
nego Zachodu na wyniesienie przez Ko-
ściół Wschodni przedstawień brodatego,
długowłosego Chrystusa do rangi kanonu

- reakcjom, które rzucają niezwykle in-
teresujące światło na naturę owego prze-
łomu oraz na różnice w rozumieniu roli
obrazów w obu częściach chrześcijańskiej
ekumeny. Jednak nie w tych - ważnych,
ale bynajmniej nie rewolucyjnych - retu-
szach tkwi wartość omawianego przedsię-
wzięcia naukowego.

Die Entstehung des Christusportrdts
jest bowiem przede wszystkim pierwszą
pełną i bodaj najbardziej konsekwentnie

(niekiedy wręcz kosztem płynności wywo-
du) trzymającą się faktów rekonstrukcją
procesu przemian w spojrzeniu na obra-
zowanie Chrystusa, jakie nastąpiły w Bi-
zancjum w pierwszym tysiącleciu. O ile
prace H. Beltinga czy G. Dagrona jawią
się bardziej jako jego interpretacja, próba
ogarnięcia istoty problemu, w której dzieła
sztuki i teksty sąjedynie egzemplifikacją
zauważanych intuicyjnie prawidłowości,
dowodem na prawdziwość prezentowanej
tezy, o tyle Biichsel postępuje wprost od-
wrotnie. Z iście reporterskim zacięciem
gromadzi fakty, poddaje je skrupulatnej,
krytycznej analizie, porządkuje wnioski
i dopiero na tej podstawie uogólnia. Ni-
czego nie upraszcza ani nie wysuwa na
siłę hipotez, które by później traktował na
równi z potwierdzonymi źródłowo fakta-
mi. W efekcie daje czytelnikowi nie tylko
nieskazitelny merytorycznie przewodnik
po skomplikowanej problematyce, ale też
cenną lekcję wzorowej dyscypliny meto-
dologicznej.

Sławomir SKRZYNIARZ

Sven HAUSCHKE, Die Grabdenkmaler
Niirnberger Vischerwerkstatt 1453-1544,
Michael Imhof Verlag, Petersberg 2006 (-
Denkmaler Deutscher Kunst. Bronzegerate
des Mittelalters, hrsg. von R. Kahsnitz, Bd.
6), 592 ss.,439 il. + 16 tabl.

W ciągu ostatnich lat można zaobser-
wować nasilenie badań nad sztuką sepul-
kralną w średniowieczu. Oprócz materia-
łów z sympozjów i konferencji1, korpusów

' Por. np. Skulptur und Grabmal des
Spdtmittelalters in Rom und Italien. Akten
des Kongresses ,,Scultura e monumento se-
polcrale del tardo medioevo a Roma e in Ita-
lia (Rom, 4.-6. Juli 1985) ", red. J. Garms, A.
M. Romanini, Wien 1990.

309