Modus: Prace z historii sztuki (8-9.2009)

E.M. KHLUKHHOBA, „BwmmuucKoe
603pootcdeHHe" e apxnmeKmype Poccuu.
Cepedima XIX - hcihclio XX eeKa,
HcKyccTBO-CnE, CaHKT-ITeTepóypr 2007,
256 ss., 204 il. KO.P. CABEJILEB, Uemep-
óypcKcm umo.ia „emaumuucmzo cmu-
m" e Poccuuckou UMnepuu, w: CauKm-
Plemepóyps u apxumejanypa Poccuu, red.
PIA. EoHaapeHKO, KoMKHHra, MocKBa
2007, s. 445-484, 17 ił.

W badaniach nad architekturą ziem
polskich w XIX wieku próbowano nie-
gdyś zajmować się wyłącznie budowlami
wzniesionymi przez polskich architektów
i służącymi polskim instytucjom oraz
starano się nie dostrzegać „smutnych pa-
miątek narodowej niewoli", pozostawio-
nych przez zaborców. Z czasem okazało
się jednak, że taka metoda (przywodząca
na myśl opisy Warszawy w Lalce Bole-
sława Prusa, zacierającego wszelkie ślady
obecności Rosjan) nie przystaje zupełnie
do złożoności dziedzictwa artystycznego
owego stulecia, w którym nie brak na
przykład cerkwi projektowanych przez
Polaków oraz kościołów katolickich,
budowanych według planów Prusaków-
luteran, nie wyłączając samego Karla
Friedricha Schinkla. Przede wszystkim nie
możemy jednak zapominać, że gmachy
„polskie" i „zaborcze" były wznoszone tuż
obok siebie, co musiało narzucać potrzebę
skorelowania albo też skontrastowania ich
form1. Wydaje się więc, że w dzisiejszej
praktyce badawczej sprawą oczywistą
jest wspólne analizowanie architektury
„polskiego" i „pruskiego" Poznania2 albo
charakteryzowanie architektury Krakowa
wraz z gmachami administracyjnymi, bu-
dowlami fortecznymi i koszarami wznie-

1 K. Stefański, Architektura XIX wieku
na ziemiach polskich, Warszawa 2005, s. 15.

2 Zob. np. J. Skuratowicz. Architektura
Poznania 1890-1918, Poznań 1991.

sionymi przez Austriaków3. Nie sposób też
chyba pisać o imponującej akcji budowy
kościołów w Warszawie za czasów Kró-
lestwa Kongresowego, nie uwzględniając
wyglądu cerkwi, z którymi owe świątynie
konkurowały. Należy zresztą dostrzec, że
wiedza o warszawskich dziewiętnasto-
wiecznych świątyniach prawosławnych
jest ostatnimi czasy znacznie lepiej usyste-
matyzowana4 niż wiadomości o kościołach
wznoszonych w tym samym czasie przez
katolików.

Ten optymistyczny obraz polskiej
historii sztuki, podchodzącej z wielką
otwartością i niemałą kompetencją do
trudnego dziedzictwa czasu zaborów,
zmąciła jednak w moich oczach wizyta
w reprezentacyjnym Domu Knigi przy
Prospekcie Newskim w Petersburgu.
Kilka sporych regałów w tej księgarni
wypełniały bowiem wydane w ostatnich
latach opracowania, poświęcone rosyjskiej
architekturze wieku XIX i tworzącym ją
architektom, takim jak Nikołaj A. Lwów,
Wasilij I. Bażenow, Wasilij P. Stasow,
Aleksander N. Benois i Leontij N. Benois.
Olbrzymiej większości tych książek nie
sposób uświadczyć w polskich bibliote-
kach, ani też - co gorsze - w przypisach
do prac polskich badaczy, dotykających
problemu architektonicznych „pamiątek"
po Rosjanach na naszych ziemiach.

Trudno dziwić się takiemu stanowi
rzeczy, skoro po roku 1989 nie zdołano
stworzyć sprawnych mechanizmów wy-
miany bibliotecznej i stypendialnej pomię-

3 Zob. np. J. Purchla. Jak powstał no-
woczesny Kraków, Kraków 1990; W. Bałus,
Krakau zwischen Traditionen und Wegen in
die Modernę. Zur Geschichte der Architek-
tur und der óffentlichen Griinanlagen im 19.
Jahrhundert, Stuttgart 2003.

4 P. Paszkiewicz, Pod berłem Romano-
wów. Sztuka rosyjska w Warszawie 1815-
1915, Warszawa 1991.

322