Modus: Prace z historii sztuki (8-9.2009)

nym z największych atutów książki jest
zestawienie przerysów tych dekoracji.
Dowodzi ono, że jeden tylko wzór (sche-
mat nr 7) zastosowano aż w piętnastu
nagrobkach, które powstały na przestrzeni
pięćdziesięciu pięciu lat. W zależności od
okoliczności i woli zamawiającego wzory
były wykonywane w formie odlewniczej
albo uzupełniane po odlaniu nagrobka, „na
zimno". Odbitki graficzne nie odgrywały
w twórczości Vischerów zasadniczej roli,
jednak można wskazać kilka ewidentnych
przykładów ich inspiracji. Wyjątek w skali
całej produkcji warsztatu stanowi płyta
nagrobna biskupa wrocławskiego Jana IV
Rotha, z dekoracją figuralną wzorowaną
na rycinie Mistrza ES (kat. 44). Odrębny
problem stanowią wpływy twórczości
Albrechta Diirera. Oprócz wspomnianego
już rysunku w Oxfordzie, norymberski
mistrz wykonał prawdopodobnie projekty
figur królów Artura i Teodoryka do mau-
zoleum cesarza Maksymiliana w kościele
zamkowym w Innsbrucku (1513). Inspira-
cje jego sztuką najczęściej bardzo ogólne
i powierzchowne, można jednak odnaleźć
w wielu innych nagrobkach i epitafiach.
Są one czytelne przede wszystkim w spo-
sobie ukształtowania postaci: proporcjach,
typach fizjonomicznych i mimice. Z rodzi-
ną Vischerów współpracował też najwy-
bitniejszy z uczniów Diirera - Hans Siiss
z Kulmbachu. Według Hauschkego to on
był autorem Visierungu płyty przedniej
nagrobka kardynała Fryderyka Jagielloń-
czyka w katedrze na Wawelu (1510, kat.
97). Świadczy o tym m.in. układ i kształt
poduszek na tronie w scenie Prezentacji
zmarłego Matce Boskiej, powtórzony
dokładnie za rysunkiem Siissa w Bazylei
z roku 1510 (il. 59). Wśród rzeźbiarzy
spoza warsztatu, którzy wykonywali
modele do odlewów, szczególne miejsce
zajmuje Adam Kraft8. Jego współpraca

Por. przyp. 6.

z rodziną Vischerów została potwierdzona
już w roku 1547 przez Joanna Neudórfera.
Inwencji Krafta przypisuje się m.in. figur-
kę przykucniętego mężczyzny (tzw. Ast-
brecher) w Bayerisches Nationalmuseum,
wykonaną wg modelu z wosku (il. 32).
Mikroarchitektura na tumbie arcybiskupa
Ernesta w Magdeburgu wykazuje duże
podobieństwo do rozwiązań stosowanych
w warsztacie Krafta (np. kształty wygię-
tych fial w sakramentarium w kościele
św. Wawrzyńca w Norymberdze, il. 64).
Hauschke wyróżnił anonimowego współ-
pracownika warsztatu, którego nazwał
Mistrzem magdeburskiej figury Ernesta
i utożsamił z twórcą nastawy na ołtarzu
św. Piotra w kościele św. Sebalda w No-
rymberdze (1478, il. 66—67) i figury św.
biskupa w tej samej świątyni (ok. 1480,
il. 68). Z twórcą tych rzeźb łączy się także
retabulum ołtarza głównego w kościele
parafialnym w Zwickau. Kolejnym współ-
pracownikiem był anonimowy rzeźbiarz
nazywany Mistrzem Madonny Norym-
berskiej, najpewniej twórca modelu płyty
przedniej nagrobka Fryderyka Jagielloń-
czyka. Figura Marii z tej kompozycji jest
bardzo bliska rzeźbom w szafie ołtarza św.
Anny w kościele św. Wawrzyńca w No-
rymberdze (1510), które Alfred Schadler
przypisał Mistrzowi Madonny Norym-
berskiej i projektowi Hansa Siissa9. Ten
krąg wzajemnych zależności raz jeszcze
wskazuje na bardzo bliskie związki, ja-
kie musiały łączyć mistrza z Kulmbachu
z warsztatem Vischerów. Znacznie luźniej
byli z nim powiązani anonimowy Meister
der Dosenkópfe (model głowy w pomniku
Fryderyka Mądrego w Wittemberdze)
i twórca modeli figury św. Wacława i na-
grobka Jana Cicero, identyfikowany hipo-
tetycznie z Hansem Peisserem. Zważyw-

9 A. Schadler, Zum Meister der „Niirn-
berger Madonna", „Anzeiger des Germani-
schen Nationalmuseums" 1976, s. 63-71.

575