DOI Artikel:
Szczerbak, Hanna: Pałac w Kakowie-Prokocimiu - nieznane założenie z rotundą w narożu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.25942#0123
coś mu powiedział o gzymsiku koło okien okrągłych, bo to wszystko jest pilne
dla zniesienia rusztowania górnego” oraz „w perceptę fabryczną wpisać złote 432
na kratę na balkon”), które mogły dotyczyć wzniesienia lub wykończenia partii
rotundy w pałacu w Prokocimiu, a w szczególności półkolumn, górnych owal-
nych blend oraz balustrady przy balkonie pierwszego piętra. W swoim artykule
Bernasikowa nie wymieniła w ogóle Prokocimia wśród majątków będących
własnością rodziny Wodzickich (mimo iż korzystała z Archiwum Wodzickich),
więc nie mogła w żaden sposób powiązać odnalezionych zapisków z wzniesie-
niem rotundy w tym właśnie pałacu. Ponadto ani w przekazie ikonograficznym,
ani w inwentarzu dworku na Piasku, cytowanym przez autorkę publikacji, nie
pojawia się informacja o owalnych czy elipsoidalnych oknach, choć sala na pię-
trze rzeczywiście posiadała osiem kolumn wewnątrz88. W związku z połączeniem
wyżej wspomnianych notatek z budowlą w Prokocimiu można się zastanawiać
nad tym, czy prace przy nowym pałacu zostały zapoczątkowane przez Eliasza
Wodzickiego (czyli przed 1800 r.). Wówczas najprawdopodobniej za jego życia
wzniesiono by przy udziale Jana Drachnego partię rotundy, zaś zakończenie całej
budowy mogło nastąpić nieco później, w momencie, gdy majątek objęła w po-
siadanie Ludwika Wodzicka. Przyjmując tę wersję, należy stwierdzić, iż budynek
w Prokocimiu jest jednym z najwcześniejszych przykładów założenia z rotundą
w narożu, wprowadzonego do literatury przedmiotu przez Tadeusza S. Jaroszew-
skiego89. Najbliższe mu stylistycznie są pałace w Górze Puławskiej i Morysinku,
których datowanie (Góra Puławska - ok. 1800, Morysinek - 1811) również nie
jest precyzyjne z powodu braku archiwaliów. Najnowsze badania przenoszą
stworzenie koncepcji architektonicznej dla Zarzecza przez Chrystiana Piotra
Aignera nawet na rok 1798. Na podstawie analizy porównawczej z powyższymi
budowlami wydaje się, iż autorem wszystkich projektów był ten sam architekt
i mógł to być Aigner, który prawdopodobnie wzniósł również pałac w Igołomi
pod Krakowem dla brata Eliasza Wodzickiego, Franciszka90. Działalność Aignera
kilkakrotnie łączyła się z Krakowem - najpierw od 1803 r. pracował dla Izabeli
Lubomirskiej w podkrakowskich Krzeszowicach91 * * * * * oraz dla Wodzickich w Igołomi,
następnie w 1821 r. angażował się w prace przy wznoszeniu pomnika Kościusz-
ki oraz w latach 1825-1827 mieszkał w Krakowie po śmierci Stanisława Kostki
Potockiego. Rycina przedstawiająca pałac już z rotundą pojawia się na papierze
listowym używanym w 1846 r. i to oczywiście wskazuje, że wówczas już istniał
w tej właśnie formie. Wstępne badania odkrywkowe, przeprowadzone w 2002 r.
88 Bernasikowa (przyp. 43), s. 137,142-143.
89 Ten temat Tadeusz S. Jaroszewski podjął kilkakrotnie, zob.: tenże, Pałac w Zarzeczu i grupa
pałaców z rotundą w narożu, „Biuletyn Historii Sztuki” 19,1957, s. 311-338; tenże, Chrystian Piotr
Aigner, architekt warszawskiego klasycyzmu, Warszawa 1970, s. 261 i n.; tenże, Architektura doby
Oświecenia w Polsce. Nurty i odmiany, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1971, s. 143-144;
tenże, O Zarzeczu po upływie ćwierćwiecza, w: Architektura rezydencjonalna historycznej Małopol-
ski. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Łańcut, czerwiec 1975, red. T. Hrankowska,
Łańcut 1982, s. 109-162.
90 Jaroszewski 1970 (przyp. 89), s. 175-182.
91 Szerzej zob.: S. Lorentz, Działalność Stanisława Kostki Potockiego w dziedzinie architektury,
„Rocznik Historii Sztuki” 1, 1956, s. 486-490; T.S. Jaroszewski, Willa marszałkowej Izabelli
Lubomirskiej w Krzeszowicach, „Biuletyn Historii Sztuki” 23, 1961, s. 258-266; B. Majewska-
Maszkowska, Mecenat artystyczny Izabelli z Czartoryskich Lubomirskiej (1736-1816), Wrocław
1976, s. 240-241; J. Polanowska, Stanisław Kostka Potocki. Twórczość architekta amatora, przed-
stawiciela neoklasycyzmu i nurtu „picturesąue”, Warszawa 2009, s. 226-231.
Pałac w Krakowie-Prokocimiu - nieznane założenie z rotundą w narożu
121
dla zniesienia rusztowania górnego” oraz „w perceptę fabryczną wpisać złote 432
na kratę na balkon”), które mogły dotyczyć wzniesienia lub wykończenia partii
rotundy w pałacu w Prokocimiu, a w szczególności półkolumn, górnych owal-
nych blend oraz balustrady przy balkonie pierwszego piętra. W swoim artykule
Bernasikowa nie wymieniła w ogóle Prokocimia wśród majątków będących
własnością rodziny Wodzickich (mimo iż korzystała z Archiwum Wodzickich),
więc nie mogła w żaden sposób powiązać odnalezionych zapisków z wzniesie-
niem rotundy w tym właśnie pałacu. Ponadto ani w przekazie ikonograficznym,
ani w inwentarzu dworku na Piasku, cytowanym przez autorkę publikacji, nie
pojawia się informacja o owalnych czy elipsoidalnych oknach, choć sala na pię-
trze rzeczywiście posiadała osiem kolumn wewnątrz88. W związku z połączeniem
wyżej wspomnianych notatek z budowlą w Prokocimiu można się zastanawiać
nad tym, czy prace przy nowym pałacu zostały zapoczątkowane przez Eliasza
Wodzickiego (czyli przed 1800 r.). Wówczas najprawdopodobniej za jego życia
wzniesiono by przy udziale Jana Drachnego partię rotundy, zaś zakończenie całej
budowy mogło nastąpić nieco później, w momencie, gdy majątek objęła w po-
siadanie Ludwika Wodzicka. Przyjmując tę wersję, należy stwierdzić, iż budynek
w Prokocimiu jest jednym z najwcześniejszych przykładów założenia z rotundą
w narożu, wprowadzonego do literatury przedmiotu przez Tadeusza S. Jaroszew-
skiego89. Najbliższe mu stylistycznie są pałace w Górze Puławskiej i Morysinku,
których datowanie (Góra Puławska - ok. 1800, Morysinek - 1811) również nie
jest precyzyjne z powodu braku archiwaliów. Najnowsze badania przenoszą
stworzenie koncepcji architektonicznej dla Zarzecza przez Chrystiana Piotra
Aignera nawet na rok 1798. Na podstawie analizy porównawczej z powyższymi
budowlami wydaje się, iż autorem wszystkich projektów był ten sam architekt
i mógł to być Aigner, który prawdopodobnie wzniósł również pałac w Igołomi
pod Krakowem dla brata Eliasza Wodzickiego, Franciszka90. Działalność Aignera
kilkakrotnie łączyła się z Krakowem - najpierw od 1803 r. pracował dla Izabeli
Lubomirskiej w podkrakowskich Krzeszowicach91 * * * * * oraz dla Wodzickich w Igołomi,
następnie w 1821 r. angażował się w prace przy wznoszeniu pomnika Kościusz-
ki oraz w latach 1825-1827 mieszkał w Krakowie po śmierci Stanisława Kostki
Potockiego. Rycina przedstawiająca pałac już z rotundą pojawia się na papierze
listowym używanym w 1846 r. i to oczywiście wskazuje, że wówczas już istniał
w tej właśnie formie. Wstępne badania odkrywkowe, przeprowadzone w 2002 r.
88 Bernasikowa (przyp. 43), s. 137,142-143.
89 Ten temat Tadeusz S. Jaroszewski podjął kilkakrotnie, zob.: tenże, Pałac w Zarzeczu i grupa
pałaców z rotundą w narożu, „Biuletyn Historii Sztuki” 19,1957, s. 311-338; tenże, Chrystian Piotr
Aigner, architekt warszawskiego klasycyzmu, Warszawa 1970, s. 261 i n.; tenże, Architektura doby
Oświecenia w Polsce. Nurty i odmiany, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1971, s. 143-144;
tenże, O Zarzeczu po upływie ćwierćwiecza, w: Architektura rezydencjonalna historycznej Małopol-
ski. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Łańcut, czerwiec 1975, red. T. Hrankowska,
Łańcut 1982, s. 109-162.
90 Jaroszewski 1970 (przyp. 89), s. 175-182.
91 Szerzej zob.: S. Lorentz, Działalność Stanisława Kostki Potockiego w dziedzinie architektury,
„Rocznik Historii Sztuki” 1, 1956, s. 486-490; T.S. Jaroszewski, Willa marszałkowej Izabelli
Lubomirskiej w Krzeszowicach, „Biuletyn Historii Sztuki” 23, 1961, s. 258-266; B. Majewska-
Maszkowska, Mecenat artystyczny Izabelli z Czartoryskich Lubomirskiej (1736-1816), Wrocław
1976, s. 240-241; J. Polanowska, Stanisław Kostka Potocki. Twórczość architekta amatora, przed-
stawiciela neoklasycyzmu i nurtu „picturesąue”, Warszawa 2009, s. 226-231.
Pałac w Krakowie-Prokocimiu - nieznane założenie z rotundą w narożu
121