Modus: Prace z historii sztuki (12-13.2013)

sugerując konieczność odejścia od wyłącznie realistycznych, etnograficznych
odczytań w stronę metaforyzacji przesłania. Prowadzący grajek, trudny do wy-
obrażenia w rzeczywistej podróży, może natomiast odsyłać do antycznej jeszcze
symboliki muzyka jako przewodnika dusz.

W omawianym dziale, obok obrazów i fotografii przedstawiających Hucułów
na koniach, znalazły się też wizerunki huculskich kłusowników, zbójników i my-
śliwych. Szkoda, że nie zostały one bardziej wyeksponowane (albo umieszczone
w osobnym dziale), bowiem mit nieustraszonych huculskich myśliwych, dziedzi-
ców tradycji opryszkowskiej, był żywy jeszcze w dwudziestoleciu międzywojen-
nym. Wyrastał on niewątpliwie z inteligenckiej apologii zbójnictwa, jaka objawiła
się najpierw w literaturze, potem w relacjach krajoznawczych i ludoznawczych,
pełnych zmistyfikowanych opisów poczynań odważnych zbójników, wykreowa-
nych na wzór bohaterów romansowych. Wśród huculskich bohaterów literatury
„zbójnickiej” szczególną popularność zdobył Oleksy Dobosz, ucieleśniający inteli-
genckie marzenia o opryszku-herosie. Nieco później niż w literaturze pojawiły się
w malarstwie sceny podejmujące wspomnianą tematykę. Warto też podkreślić, iż
Vincenz, z którego eposu wybrano fragmenty umieszczone na planszach i służące
jako wprowadzenie w problematykę każdego z działów, wiele uwagi poświęcił
właśnie huculskiemu zbójnictwu i narosłym wokół niego mitom i legendom.
Należy więc żałować, że wątek ten został właściwie pominięty, zwłaszcza że nie
brakuje prac malarskich, które mogłyby go należycie przedstawić.

Myślę, że interesującym rozwiązaniem, które pozwoliłby odejść od dosłow-
nych, etnograficznych interpretacji obrazów o tematyce huculskiej, byłoby także
wprowadzenie nowego działu Huculi i natura. Huculi heroiczni, zmagający się
z siłami przyrody to wdzięczny temat, który zafascynował m.in. Kazimierza Si-
chulskiego i Fryderyka Pautscha. W ich dorobku znalazło się kilkanaście obrazów,
na których pojawili się nieustraszeni flisacy zajmujący się spławianiem drewna po
wartkich górskich rzekach. Tryptyk Sichulskiego Na Prucie (1913), prezentowany
na krakowskiej wystawie w dziale Huculi przy pracy, można by potraktować nie
jako reporterską notatkę z zajęć Hucułów, ale jako kreację typowego bohatera ów-
czesnej kultury. Przemawiają za tym zastosowane przez artystę środki artystycz-
ne - sposób kadrowania, który narzuca widzowi wyolbrzymioną w stosunku do
tła postać flisaka walczącego z groźną rzeką, brak światła słonecznego i wreszcie
ciemna kolorystyka, potęgująca nastrój grozy. Podziwem dla tężyzny fizycznej
i odwagi bohaterów ludowych tchnęły nie tylko ówczesne dzieła malarskie,
lecz także utwory literackie (tzw. witalistyczny nurt w literaturze Młodej Polski
środowiska lwowskiego), publicystyka, a nawet teksty naukowe. To przekonanie
o symbiozie z naturą, w jakiej żyli Huculi, objawiało się zresztą w wielu dziełach
malarskich artystów działających na przełomie wieków, zwłaszcza podejmują-
cych niezwykle popularny wówczas temat świętej wiosny. Tę tendencję ilustrują
obrazy Sichulskiego zatytułowane właśnie Wiosna, którą symbolizuje pochód
młodych Hucułów ku słońcu (1913), młoda Hucułka na połoninach, składająca
jakby w ofierze baranka (1905) czy grupa huculskich dzieci (kartony witrażo-
we, 1909). Wątek związku życia ludu i natury bez trudu można także dostrzec
w szeregu płócien Sichulskiego i Pautscha ukazujących uświęconą pracę na roli
(zatytułowanych najczęściej Orka lub Siew).

Wśród prac mających być reprezentatywnym wyborem dzieł sztuki wysokiej
poświęconych Hucułom i Huculszczyźnie zabrakło również wyeksponowania

Na wysokiej połoninie”. Sztuka Hucuiszczyzny - Hucuiszczyzna w sztuce...

171