Modus: Prace z historii sztuki (12-13.2013)

obrazów, które określić można jako huculską ikonografię chrześcijańską (tylko
kilka z nich w formie reprodukcji pocztówkowych można obejrzeć na ekranach
multimedialnych). Kurator wystawy zdecydował się głównie na pokazanie prac
dokumentujących pobożność chłopską czy notujących szczegóły obchodzonych
przez Hucułów ceremonii i obrzędów. Tymczasem w okresie Młodej Polski przed-
stawienia religijności ludowej zyskały nowe ujęcia, w których do głosu doszły
inspiracje symboliczne i alegoryzujące. Chłopi bowiem występują na obrazach
sztalugowych, w malarstwie ściennym, witrażach lub mozaikach jako uczestnicy
wielu różnych scen z ikonografii chrześcijańskiej. Przybieranie scen religijnych
w kostium rodzajowy (huculski) służyło zapewne kilku celom. Z jednej strony,
w duchu młodopolskiej chłopomanii, powodowało swoistą sakralizację postaci
ludowych, będącą zarazem ich heroizacją i nobilitacją. Wyrażało zarazem post-
romantyczne przekonanie artystów, że żarliwa wiara i intensywne pielęgnowanie
prawd ewangelicznych oraz zdolność do głębokiego przeżywania metafizycznych
uniesień przetrwały właśnie w ludzie i - być może - tylko w ludzie. Z drugiej zaś
strony, przeniesienie historii ewangelicznych w inną czasoprzestrzeń kulturalno-
-społeczną podkreślało ich ponadczasowy, uniwersalny charakter; było więc
jeszcze jednym środkiem wykraczania poza etnograficzną, ludoznawczą ilustra-
cyjność w kierunku egzystencjalnej czy filozoficznej metafory. Jako wymowne
przykłady mogą posłużyć dzieła Sichulskiego: Zwiastowanie (1908), Pokłon Trzech
Króli (1913), Wniebowzięcie I (1910), Wniebowzięcie II (1911), czy Pautscha Ucieczka
do Egiptu (1917). W dorobku tych artystów nie zabrakło też dzieł ujawniających,
w duchu epoki, ich osobiste, nieortodoksyjne podejście do tematów chrześci-
jańskich, jak można się spodziewać - również rozgrywających się w huculskiej
scenerii. Sakralność tych kompozycji artyści osiągali, stosując niekiedy formę
tryptyku (wywodzącą się ze sztuki religijnej), natomiast w warstwie ikonograficz-
nej - poprzez nawiązanie w sposób mniej lub bardziej dosłowny do swobodnie
potraktowanej tematyki pasyjnej lub maryjnej (Pautsch: Pod krzyżem, Topielec,
Hucułka z dzieckiem; Sichulski: Madonna z aniołami, Huculska Madonna czy
tryptyk Niedziela Palmowa). To ostatnie dzieło znalazło się wprawdzie na krakow-
skiej wystawie, ale zawieszone vis a vis wejścia służyło chyba tylko zapełnieniu
szerokiej połaci ściany.

Niestety, nie wykorzystano również okazji, aby pokazać, jak huculska sztuka
ludowa wpłynęła na sztukę akademicką. Forma sugerowana przez sztukę lu-
dową na dobre wkroczyła do malarstwa w dwudziestoleciu międzywojennym.
Wówczas, w momencie odradzania się państwowości polskiej po ponadstuletniej
niewoli, wiązało się to z ideą stworzenia stylu narodowego, opartego w dużym
stopniu na wzorach dostarczanych przez sztukę ludową (tzw. styl 1925). Sichulski,
niewątpliwie był tym artystą, który najsilniej uległ fascynacji tą ideą. W połowie
lat dwudziestych XX w. pojawiły się zatem w jego dorobku obrazy olejne oraz
projekty witraży i malarstwa ściennego, w których występowały motywy formalne
inspirowane ludowym malarstwem na szkle, kilimami, ceramiką i rzeźbą (m.in.
Święty Jerzy walczący ze smokiem, karton do fresku lub mozaiki, 1924; Tryumf
Chrystusa, karton do mozaiki, 1924; Matka Boska Leśna, karton do fresku, 1926 czy
choćby obraz olejny Pokłon Trzech Króli, 1925). Sichulski równocześnie wykonywał
projekty architektury, w jakiej miały się one znaleźć. Na wystawie w krakow-
skim Muzeum Narodowym został wprawdzie pokazany jeden z nich - projekt
pawilonu wystawowego na Międzynarodową Wystawę Sztuk Dekoracyjnych

172

RECENZJE I OMÓWIENIA

Agnieszka Jankowska-Marzec