DOI article:
Graczyńska, Marta: Polityka w architekturze Polski, Czech i Węgier od końca IX do końca XI wieku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.31348#0020
n
podłużnym (pala-
tium) z centralnym
(świątynią), o prze-
znaczeniu kultowym.
Są to założenia w Gie-
czu i na Ostrowie
Lednickim, pocho-
dzące z końcowych
dekad X wieku (ił. i).
Budowę gieckiego ze-
społu z nieznanych
powodów przerwano.
Program pełnej for-
my, jedynie zasygna-
lizowanej w Gieczu,
został zrealizowany
i rozwinięty w zespo-
le palatialnym na Os-
trowie Lednickim^.
W zachowanych
reliktach architek-
tury z przemyślidz-
kich centrów władzy
rozpoznano przede
1. Przykładowe rzuty
wczesnopiastowskich
i wczesnoarpadzkich
zespołów patatiałnych:
a. patatium w Gieczu. Oprać,
autorka, wg T. Krysztofiak,
Pa/af/um w Gieczu — arche-
o/og/czne podstawy dato-
wania re/iktów, w: Łap/des
y/yentes. Zaginiony Kraków
wieków średn/c/7. Księga de-
dykowana Profesor Klemen-
tynie Żurowskiej, red. J. Ga-
domski et ał., Kraków 2005;
b. pałatium na Ostrowie
Lednickim. Oprać, autorka,
wg T. Węcławowicz, Ostrów
Lednicki. L/ progu chrześci-
jaństwa w Polsce, t.!, red.
K. Żurowska, Kraków 1993,
s. 213; c. patatium w Egerze.
Oprać, autorka, wg K. Ko-
zak, Kózep-furópa centralis
tempiomai (7X-X/. szazadj,
„AVeszprem Megyei Muzeu-
mok Kóztemenyei", 17,1984,
s. 132
wszystkim budynki
o przeznaczeniu sakralnym (il. 2). Fundacje, których pojawienie się badacze łączą
z przyjęciem nowej wiary, zostały wzniesione w Levym Hradcu oraz Pradze. Na nieco
późniejszy okres są datowane realizacje kościoła w Budcu oraz rotunda św. Wita czy
też kościół św. Jerzego w Pradze. Ich budowniczowie wykorzystali szeroki wachlarz
form - od prostych jednonawowych świątyń, poprzez formę rotundy, po bazylikę.
Mnogość i różnorodność realizacji wskazuje na podkreślanie przez panujących
z dynastii Przemyślidów posiadania przywileju pnńcepsynndatońk Skwapliwie go
wykorzystywali, aby stworzyć swój wizerunek chrześcijańskich władców.
Fundacje architektoniczne we władztwie Arpadów były podejmowane przede
wszystkim w ośrodkach władzy (il. 3). W jednym z najważniejszych ośrodków
władztwa Arpadów - Ostrzyhomiu - w drugiej połowie X wieku powstały w swo-
im bezpośrednim sąsiedztwie budynki zarówno o funkcji świeckiej (pałatium),
jak i religijnej (kościół św. Stefana Męczennika)^. Z Szekesfhervarze, głównej
siedzibie króla, znane są relikty kilku świątyń. Pierwsza z nich to centralny kościół
dedykowany św. Piotrowi o planie opartym na zarysie krzyża greckiego wpisanego
w kwadrat. Pozostałe to monumentalna bazylika Najświętszej Marii Panny oraz
niewielki, ale o rozbudowanej dyspozycji wnętrza, kościół Świętego Krzyża^.
13 Eadem,Baptysterium, w: OstrówLednicki. O progu chrześcijaństwa wPolsce, 1.1, red.K. Żurowska,
Kraków 1993, s. 161.
14 Literatura przedmiotu jest bardzo bogata, zob. np. R. Michałowski, Princeps fundator. Studium
z dziejów kultury politycznej w Polsce X-XLH wieku, Warszawa 1993.
15 Medium Pegni. Medieval Hungarian Poyal Seats, red. J. Altmann, Budapest 1999, s. 11-27.
16 A. Kralovanszky, The eariiest church of Alha Civitas, „Alba Regia", 20,1983, s. 35-89.
18
ARTYKUŁY
Marta Graczyńska
podłużnym (pala-
tium) z centralnym
(świątynią), o prze-
znaczeniu kultowym.
Są to założenia w Gie-
czu i na Ostrowie
Lednickim, pocho-
dzące z końcowych
dekad X wieku (ił. i).
Budowę gieckiego ze-
społu z nieznanych
powodów przerwano.
Program pełnej for-
my, jedynie zasygna-
lizowanej w Gieczu,
został zrealizowany
i rozwinięty w zespo-
le palatialnym na Os-
trowie Lednickim^.
W zachowanych
reliktach architek-
tury z przemyślidz-
kich centrów władzy
rozpoznano przede
1. Przykładowe rzuty
wczesnopiastowskich
i wczesnoarpadzkich
zespołów patatiałnych:
a. patatium w Gieczu. Oprać,
autorka, wg T. Krysztofiak,
Pa/af/um w Gieczu — arche-
o/og/czne podstawy dato-
wania re/iktów, w: Łap/des
y/yentes. Zaginiony Kraków
wieków średn/c/7. Księga de-
dykowana Profesor Klemen-
tynie Żurowskiej, red. J. Ga-
domski et ał., Kraków 2005;
b. pałatium na Ostrowie
Lednickim. Oprać, autorka,
wg T. Węcławowicz, Ostrów
Lednicki. L/ progu chrześci-
jaństwa w Polsce, t.!, red.
K. Żurowska, Kraków 1993,
s. 213; c. patatium w Egerze.
Oprać, autorka, wg K. Ko-
zak, Kózep-furópa centralis
tempiomai (7X-X/. szazadj,
„AVeszprem Megyei Muzeu-
mok Kóztemenyei", 17,1984,
s. 132
wszystkim budynki
o przeznaczeniu sakralnym (il. 2). Fundacje, których pojawienie się badacze łączą
z przyjęciem nowej wiary, zostały wzniesione w Levym Hradcu oraz Pradze. Na nieco
późniejszy okres są datowane realizacje kościoła w Budcu oraz rotunda św. Wita czy
też kościół św. Jerzego w Pradze. Ich budowniczowie wykorzystali szeroki wachlarz
form - od prostych jednonawowych świątyń, poprzez formę rotundy, po bazylikę.
Mnogość i różnorodność realizacji wskazuje na podkreślanie przez panujących
z dynastii Przemyślidów posiadania przywileju pnńcepsynndatońk Skwapliwie go
wykorzystywali, aby stworzyć swój wizerunek chrześcijańskich władców.
Fundacje architektoniczne we władztwie Arpadów były podejmowane przede
wszystkim w ośrodkach władzy (il. 3). W jednym z najważniejszych ośrodków
władztwa Arpadów - Ostrzyhomiu - w drugiej połowie X wieku powstały w swo-
im bezpośrednim sąsiedztwie budynki zarówno o funkcji świeckiej (pałatium),
jak i religijnej (kościół św. Stefana Męczennika)^. Z Szekesfhervarze, głównej
siedzibie króla, znane są relikty kilku świątyń. Pierwsza z nich to centralny kościół
dedykowany św. Piotrowi o planie opartym na zarysie krzyża greckiego wpisanego
w kwadrat. Pozostałe to monumentalna bazylika Najświętszej Marii Panny oraz
niewielki, ale o rozbudowanej dyspozycji wnętrza, kościół Świętego Krzyża^.
13 Eadem,Baptysterium, w: OstrówLednicki. O progu chrześcijaństwa wPolsce, 1.1, red.K. Żurowska,
Kraków 1993, s. 161.
14 Literatura przedmiotu jest bardzo bogata, zob. np. R. Michałowski, Princeps fundator. Studium
z dziejów kultury politycznej w Polsce X-XLH wieku, Warszawa 1993.
15 Medium Pegni. Medieval Hungarian Poyal Seats, red. J. Altmann, Budapest 1999, s. 11-27.
16 A. Kralovanszky, The eariiest church of Alha Civitas, „Alba Regia", 20,1983, s. 35-89.
18
ARTYKUŁY
Marta Graczyńska