DOI Artikel:
Łepkowski, Mateusz: Nie tylko malarstwo - aktualizacja w nowożytnej kulturze religijnej: wybrane zagadnienia i problematyka badawcza
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.31348#0147
Nie tylko malarstwo -
aktualizacja w nowożytnej
kulturze religijnej.
Wybrane zagadnienia
i problematyka badawcza
modus
prace z historii sztuki
xv, 2015
Na wstępie niniejszych rozważań warto poświęcić kilka uwag niektórym pułap- MATEUSZ
kom czyhającym na badacza podejmującego się analizy i interpretacji aktualizacji ŁEPKOWSKI
wszelkich przejawów kultury religijnej, w tym malarstwa sakralnego. Już sam
termin „aktualizacja' nastręcza pewnych problemów dotyczących jego właściwego
zrozumienia i użycia. Można go interpretować jako tendencję do świadomego
uwspółcześniania przedstawień o tematyce religijnej poprzez wplatanie w nie
wątków będących odnośnikami do bieżących wydarzeń politycznych i społecz-
nych. Równocześnie jednak aktualizację należy pojmować szerzej - jako inkultu-
rację, czyli wewnętrzne przekształcanie wartości kulturowych danej społeczności
w wartości chrześcijańskich Jest wreszcie aktualizacja specyficzną formą nacjona-
lizacji (czy też - jak chce Janusz Pelc - nostryfikacji)^, podkreślania, uwypuklania
wartości i elementów narodowych czy wręcz sztucznego inkrustowania nimi
tradycji ogólnochrześcijańskiej. Dopiero spojrzenie na różnorodne formy i me-
tody aktualizacji przez pryzmat wszystkich omówionych kręgów znaczeniowych
pozwala badaczowi głęboko wniknąć w symboliczną tkankę dzieła.
Poważnym problemem, na który szybko natrafiają badacze polskiej sztuki
nowożytnej, jest ubóstwo źródeł pisanych, zarówno bezpośrednich, jak i pośred-
nich, które pozwalałyby na jednoznaczną interpretację aktualizowanych dzieł.
Ich niewielka ilość, znaczny stopień rozproszenia oraz niedostatek zawartych
w nich informacji sprawiają, że w wielu wypadkach konieczne jest ograniczenie
się do hipotez. Trudność ta ujawnia się szczególnie jaskrawo przy próbach iden-
tyfikacji osób historycznych ukrytych za kryptoportretami (czy wręcz samej
interpretacji przedstawionych fizjonomii jako kryptoportretów) oraz właściwego
odczytania intencji artysty i fundatora dzieła. Dodatkowe utrudnienie stanowi
brak materiału porównawczego (pewne, potwierdzone inskrypcją lub innym
1 Zob. K. Sokołowska, Sw;'eck;'ck Jrog;' Jo swz^oscż w kagiogra/n sarmacko-karokowe/, Poznań
2008, s. 39.
2 J. Pelc, Barok - epoka przedwżeńsłw, Warszawa 1993, s. 237.
ARTYKUŁY 145
aktualizacja w nowożytnej
kulturze religijnej.
Wybrane zagadnienia
i problematyka badawcza
modus
prace z historii sztuki
xv, 2015
Na wstępie niniejszych rozważań warto poświęcić kilka uwag niektórym pułap- MATEUSZ
kom czyhającym na badacza podejmującego się analizy i interpretacji aktualizacji ŁEPKOWSKI
wszelkich przejawów kultury religijnej, w tym malarstwa sakralnego. Już sam
termin „aktualizacja' nastręcza pewnych problemów dotyczących jego właściwego
zrozumienia i użycia. Można go interpretować jako tendencję do świadomego
uwspółcześniania przedstawień o tematyce religijnej poprzez wplatanie w nie
wątków będących odnośnikami do bieżących wydarzeń politycznych i społecz-
nych. Równocześnie jednak aktualizację należy pojmować szerzej - jako inkultu-
rację, czyli wewnętrzne przekształcanie wartości kulturowych danej społeczności
w wartości chrześcijańskich Jest wreszcie aktualizacja specyficzną formą nacjona-
lizacji (czy też - jak chce Janusz Pelc - nostryfikacji)^, podkreślania, uwypuklania
wartości i elementów narodowych czy wręcz sztucznego inkrustowania nimi
tradycji ogólnochrześcijańskiej. Dopiero spojrzenie na różnorodne formy i me-
tody aktualizacji przez pryzmat wszystkich omówionych kręgów znaczeniowych
pozwala badaczowi głęboko wniknąć w symboliczną tkankę dzieła.
Poważnym problemem, na który szybko natrafiają badacze polskiej sztuki
nowożytnej, jest ubóstwo źródeł pisanych, zarówno bezpośrednich, jak i pośred-
nich, które pozwalałyby na jednoznaczną interpretację aktualizowanych dzieł.
Ich niewielka ilość, znaczny stopień rozproszenia oraz niedostatek zawartych
w nich informacji sprawiają, że w wielu wypadkach konieczne jest ograniczenie
się do hipotez. Trudność ta ujawnia się szczególnie jaskrawo przy próbach iden-
tyfikacji osób historycznych ukrytych za kryptoportretami (czy wręcz samej
interpretacji przedstawionych fizjonomii jako kryptoportretów) oraz właściwego
odczytania intencji artysty i fundatora dzieła. Dodatkowe utrudnienie stanowi
brak materiału porównawczego (pewne, potwierdzone inskrypcją lub innym
1 Zob. K. Sokołowska, Sw;'eck;'ck Jrog;' Jo swz^oscż w kagiogra/n sarmacko-karokowe/, Poznań
2008, s. 39.
2 J. Pelc, Barok - epoka przedwżeńsłw, Warszawa 1993, s. 237.
ARTYKUŁY 145