Natomiast w Ve-
szprem, na ruinach
rzymskiego obozu,
powstały umocnienia
datowane na wczes-
ny okres władztwa
Arpadów. Dopiero
od drugiej połowy
XI wieku warowna
struktura zaczęła
rozrastać się do for-
my grodu, a niewiel-
ka forteca przyjęła
kształt palatium, któ-
remu towarzyszyły,
w pewnym oddale-
niu, jednoprzestrzen-
na świątynia oraz ro-
tunda św. Jerzego^.
Dynamikę przemian
ośrodka władzy do-
brze obrazują także nawarstwienia kulturowe w Egerze. Przykłady fundacji
dokonanych przez arpadzkich władców cechują się różnorodnością zarówno
formalną - od rotund prostych i jednoprzestrzennych świątyń, po rozbudowa-
ne układy bazylikowe i skomplikowane formy na planie krzyża greckiego - jak
i funkcjonalną - w przypadku świeckich założeń od czysto obronnych, po re-
prezentacyjne, natomiast w przypadku budowli religijnych od kaplic pałacowych
i sepulkralnych do kościołów grodowych. Wszystkie realizacje powstałe z fundacji
dynastii panujących w początkowym okresie centralizacji władzy świadczą o dużej
pieczołowitości i wadze, jaką przykładano do wykreowania nowego wizerunku
silnego władcy. Ewidentna pośród nich przewaga i różnorodność budowli sakral-
nych wskazuje, jak istotnym i ważnym był obowiązek wspierania chrześcijaństwa
i otoczenia opieką duchowieństwa^.
W drugiej połowie X wieku na obszarze Młodszej Europy jednym z katali-
zatorów przemian, a zarazem soczewką skupiającą problemy z nich wynikające,
stała się postać biskupa praskiego z rodu Sławnikowiców. Prowadzoną przez siebie
działalnością misyjną św. Wojciech „połączył" trzy władztwa, a jego męczeńska
śmierć przyniosła przełomowe i długotrwałe efekty. Dała neofickim władcom,
2. Przykładowe rzuty świą-
tyń w ośrodkach władzy
pierwszych Przemyśiidów:
a. Levy Hradec. Oprać,
autorka, wg). Borkovsky,
Levy Hradec. Naysfarś/ s/d/o
Premys/ovca, Praha 1965;
b. Praga, kościół Najświęt-
szej Panny Marii. Oprać,
autorka, wg J. Vancura,
Hradćany Praźsky ńrad,
Praha 1976, s. 61; c. Budeć,
rotunda św. św. Piotra
i Pawła. Oprać, autorka,
wg M. Śołłe, Rotunda
sv. Petra a Pav/a na Bade/,
„Pamatky archeołogicke",
8l,Praha1990, s. 193;
d. Praga, rotunda św. Wita.
Oprać, autorka, wg J. Foriik,
M. Bravermanova, D/e Pra-
ger Barg, w: Baropas M/tte
am 7000, red. A. Wieczorek,
H.-M. Hinz, 1.1. Stuttgart
2000, s. 377
zwłaszcza z dynastii Piastów i Arpadów, możliwość budowania ich polityki na fun-
damencie relikwii męczennika i kulcie jego świętości^. Święty Wojciech w sposób
17 Idem, Phe Settlement History of Veszprem and Szekesjehervar, w: Towns in Medieval Hungary,
red. L. Gerevich, New jersey 1990, s. 63.
18 T. Wojciechowski, Państwo Polskie w wiekach średnich. Dzieje ustroju, Poznań 1945, s. 45-46;
G. Labuda, Szkice historyczne X i XT wieka. Z dziejów organizacji Xosciota w Polsce we wczesnym
średniowiecza, Poznań 2004, s. 262-267.
19 I- Le Goff, Historia, s. 125; E. Palazzo, Peiics, Litargicai Space, and the Pheoiogy of the Charch,
w: Preasare of Heaven. Saints, Peiics, and Devotion in Medieval Parope, red. M. Bagnoli et al.,
London 2011, s. 99-109.
Połityka w architekturze Poiski, Czech i Węgier...
19
szprem, na ruinach
rzymskiego obozu,
powstały umocnienia
datowane na wczes-
ny okres władztwa
Arpadów. Dopiero
od drugiej połowy
XI wieku warowna
struktura zaczęła
rozrastać się do for-
my grodu, a niewiel-
ka forteca przyjęła
kształt palatium, któ-
remu towarzyszyły,
w pewnym oddale-
niu, jednoprzestrzen-
na świątynia oraz ro-
tunda św. Jerzego^.
Dynamikę przemian
ośrodka władzy do-
brze obrazują także nawarstwienia kulturowe w Egerze. Przykłady fundacji
dokonanych przez arpadzkich władców cechują się różnorodnością zarówno
formalną - od rotund prostych i jednoprzestrzennych świątyń, po rozbudowa-
ne układy bazylikowe i skomplikowane formy na planie krzyża greckiego - jak
i funkcjonalną - w przypadku świeckich założeń od czysto obronnych, po re-
prezentacyjne, natomiast w przypadku budowli religijnych od kaplic pałacowych
i sepulkralnych do kościołów grodowych. Wszystkie realizacje powstałe z fundacji
dynastii panujących w początkowym okresie centralizacji władzy świadczą o dużej
pieczołowitości i wadze, jaką przykładano do wykreowania nowego wizerunku
silnego władcy. Ewidentna pośród nich przewaga i różnorodność budowli sakral-
nych wskazuje, jak istotnym i ważnym był obowiązek wspierania chrześcijaństwa
i otoczenia opieką duchowieństwa^.
W drugiej połowie X wieku na obszarze Młodszej Europy jednym z katali-
zatorów przemian, a zarazem soczewką skupiającą problemy z nich wynikające,
stała się postać biskupa praskiego z rodu Sławnikowiców. Prowadzoną przez siebie
działalnością misyjną św. Wojciech „połączył" trzy władztwa, a jego męczeńska
śmierć przyniosła przełomowe i długotrwałe efekty. Dała neofickim władcom,
2. Przykładowe rzuty świą-
tyń w ośrodkach władzy
pierwszych Przemyśiidów:
a. Levy Hradec. Oprać,
autorka, wg). Borkovsky,
Levy Hradec. Naysfarś/ s/d/o
Premys/ovca, Praha 1965;
b. Praga, kościół Najświęt-
szej Panny Marii. Oprać,
autorka, wg J. Vancura,
Hradćany Praźsky ńrad,
Praha 1976, s. 61; c. Budeć,
rotunda św. św. Piotra
i Pawła. Oprać, autorka,
wg M. Śołłe, Rotunda
sv. Petra a Pav/a na Bade/,
„Pamatky archeołogicke",
8l,Praha1990, s. 193;
d. Praga, rotunda św. Wita.
Oprać, autorka, wg J. Foriik,
M. Bravermanova, D/e Pra-
ger Barg, w: Baropas M/tte
am 7000, red. A. Wieczorek,
H.-M. Hinz, 1.1. Stuttgart
2000, s. 377
zwłaszcza z dynastii Piastów i Arpadów, możliwość budowania ich polityki na fun-
damencie relikwii męczennika i kulcie jego świętości^. Święty Wojciech w sposób
17 Idem, Phe Settlement History of Veszprem and Szekesjehervar, w: Towns in Medieval Hungary,
red. L. Gerevich, New jersey 1990, s. 63.
18 T. Wojciechowski, Państwo Polskie w wiekach średnich. Dzieje ustroju, Poznań 1945, s. 45-46;
G. Labuda, Szkice historyczne X i XT wieka. Z dziejów organizacji Xosciota w Polsce we wczesnym
średniowiecza, Poznań 2004, s. 262-267.
19 I- Le Goff, Historia, s. 125; E. Palazzo, Peiics, Litargicai Space, and the Pheoiogy of the Charch,
w: Preasare of Heaven. Saints, Peiics, and Devotion in Medieval Parope, red. M. Bagnoli et al.,
London 2011, s. 99-109.
Połityka w architekturze Poiski, Czech i Węgier...
19