Modus: Prace z historii sztuki (15.2015)

warstwa spągowa kamiennego fundamen-
tu, zarejestrowana w narożniku pomiędzy
domniemaną północną ścianą szczytową
a krzywoliniową partią muru (zob. ił. i C, 2
[w obrębie grobu 23 oraz na północ od nie-
go]). Można odnieść wrażanie, że amorficzny
charakter reliktu nie uprawnia zaskakująco
konkretnej wizji arkosolium, mieszczącego
relikwiarz bądź relikwiarze świętego i za-
opatrzonego w samą mensę ołtarzową lub
dostawiony do muru niewielki stipes^.
Z pierwszym kościołem bazylikowym
na obszarze dzisiejszej katedry Janiak
wiąże układający się w zarys trzech ścian
negatyw fundamentu, nachodzący na łuko-
waty obiekt łączony przez niego z rotundą^
(zob. ił. 2). Młodsza struktura jest przez
badacza rozpoznawana jako pozostałość nagrobka kaplicowego na planie
czworokąta, usytuowanego in medio ecciesiae*". Rysuje się w ten sposób
niezwykle atrakcyjny obraz bazyliki-relikwiarza, która zamykałaby w sobie
kapłicę-relikwiarz, osłaniającą z kolei właściwe repozytorium na relikwie
św. Wojciecha. O niezwykłej spójności rekonstruowanego założenia przeko-
nuje analiza metrologiczna^ (ił. 3, 4). Archeolog nie znajduje natomiast prze-
słanki, która potwierdzałaby bądź wykluczała związek czasowy kaplicowej
konstrukcji z pielgrzymką Ottona 111^. Chronologia bezwzględna reliktów
jest niemożliwa do ustalenia, a jedyną podstawą datowania negatywu jest jego
8 Argumentacja Tomasza Janiaka (Z badań, s. 136.) polega na dowodzeniu, że układ reliktów nie
pozwala osadzić w domniemanej przestrzeni relikwiarzowej innej niż tak ukształtowany loculus
formy pochówku relikwii. W obrębie hipotetycznego aneksu brak bowiem śladów fundamen-
towania bardziej monumentalnego nagrobka, a występowanie nienaruszonej przedsakralnej
warstwy kulturowej wyklucza istnienie grobowca wziemnego.
9 Szczegółowy opis obiektu archeologicznego zob. T. Janiak, Uwagi, s. 360-363.
10 W archeologicznie nieudokumentowanej - zniszczonej podczas budowy memorń nowożytnej
(zob. il. 2 E) - partii wschodniej rekonstruowanej budowli na rzucie czworokąta, według szacunków
Tomasza Janiaka (zob.: ibidem, s. 370, ryc. 10; idem, Z badań, s. 143-146, ryc. 10) zajmującej 2/3 po-
wierzchni całego założenia, miałoby sytuować się założenie grobowo-ołtarzowe w typie co7tjessio.
Dyskusję z tą hipotezą podejmuję w artykule Problematyczna podstawa rekonstrukcji; narracja
Kosmasa o zburzeniu grobu św. Wojciecha, w: Średniowieczna architektura sakralna, s. 75-82.
11 T. Janiak, Uwagi, s. 367-371; idem, Z badań, s. 138-139; Z. Kurnatowska, The Stronghold in Gniezno
in the Tight of Older and More Recent Studies, w: Polish Lands at the Turn of the First and the
Second Millennia, red. P. Urbańczyk, Warsaw 2004, s. 193,196.
12 Tomasz Janiak (Uwagi, s. 372-376; idem, Dotychczasowe wyniki prac badawczych, s. 142-149; idem,
Topografia sakralna gnieźnieńskiego zespołu grodowego w świetle odkryć na stan. 5 (Ltpodgrodzie),
„Slavia Antiqua", 50,2009, s. 264) nie wykluczył ostatecznie żadnej z dwóch przedstawionych przez
siebie możliwości identyfikacji grobu istniejącego w roku 1000: w grę wchodziłby pochówek bądź
w problematycznym aneksie rotundy, bądź wewnątrz czworobocznej kaplicy - przy założeniu,
że realizacja tej ostatniej wyprzedziła wzniesienie bazyliki, a za jej tymczasową osłonę służyła
drewniana konstrukcja. Zob. też: Z. Świechowski, Najdawniejsza architektura murowana, s. 148;
idem, Katalog architektury romańskiej w Polsce, Warszawa 2009, s. 89-92; J. Tomala, Murowana
architektura romańska i gotycka w Wieikopoisce, 1.1: Architektura sakralna, Kalisz 2007, s. 35,
41-42,151; L. Wetesko, Monarsze fundacje architektoniczne w Wieikopoisce w 2 poi. KU stulecia
i ich historyczne konteksty, w: Architektura romańska, s. 111, przyp. 20.

4. Gniezno, katedra
Wniebowzięcia Najświętszej
Marii Panny, anatiza met-
rotogiczna rzutu ideal-
nego hipotetycznej bazyłiki
z 1. poł. XI w.:! - tzw. kon-
fesja H; H - ołtarz główny.
Rys. Łucja Drzewiecka-
-Ranoszek, wg T. Janiak,
Z badań nad przestrzenie?
iifargicznę romańskiej
katedry w Gnieźnie, w: /łrebi-
tektura romańska w Polsce.
Nowe odkrycia i interpre-
tacje. Materiały z sesji nau-
kowej w Muzeum Poczętków
Państwa Polskiego, Gniezno,
9-77 kwietnia 2008 roku, red.
idem, Gniezno 2009, s. 140

Przeciągający się początek czy artystyczny „wieiki wybuch"?...

29