Modus: Prace z historii sztuki (15.2015)

zachodniego (dwutrakowego w dolnej i półtoratraktowego w górnej kondygnacji),
wzniesionego od podstaw w miejscu zrujnowanego budynku, którego ostatni
opis przekazuje inwentarz z roku 1673. W ciągu niemal 90 lat od czasu ukoń-
czenia przebudowy rezydencji przez arcybiskupa Olszowskiego nie dokonano
w niej prawdopodobnie żadnych istotnych przekształceń, a podejmowane prace
ograniczano do niezbędnych, zachowawczych remontów, o czym świadczyć
mogą często powtarzane w osiemnastowiecznych inwentarzach określenia typu:
„stary", „stare", używane w odniesieniu do poszczególnych elementów wyposa-
żenia i wystroju wnętrz. Większy zakres miało dopiero przedsięwzięcie prymasa
Władysława Aleksandra Łubieńskiego (1759-1767), którego kosztem wzniesiono
w pierzei ulicy Grodzkiej - w miejscu dawnego piętrowego budynku drewnia-
nego - murowaną budowlę o jednej kondygnacji mieszczącej sień wjazdową
i wnętrza zwane „officynami"; jednocześnie poddano kompleksowej renowacji
główny, dwuskrzydłowy gmach pałacu^.
Powstała w roku 1765 budowla, stanowiąca ostatni element addycyjnego
rozwoju zespołu, uzyskała plan wydłużonego prostokąta o przejrzystym cztero-
osiowym, półtoratraktowym podziale, z sienią przejazdową i trzema wnętrza-
mi mieszkalnymi (doświetlonymi parami okien o frontowej wystawie), które
poprzedzały od strony dziedzińca niewielkie sienie, stanowiące razem rodzaj
korytarza bądź zamkniętej galerii (zob. il. 2)^. Nowa część pałacu z uwagi na
podłużny plan i mniejsze rozmiary (szczególnie zauważalnej różnicy w liczbie
kondygnacji) przypominać mogła raczej oficynę niż trzeci, komplementarny człon
zabudowy pałacowej. Ekspozycja w kierunku głównej ulicy i wynikająca z niej
funkcja architektonicznej oprawy znajdującego się w tym miejscu frontowego
wjazdu, świadczą jednak o nieco wyższej randze. Przemawia za tym również,
znane z późniejszego pomiaru, staranne rozplanowanie jej frontowej elewacji
(o nieznanej niestety artykulacji i dekoracji architektonicznej), przejawiające się
w ścisłej regularności rozstawu osi okiennych i otworu bramnego. Warto przy tym
zauważyć, że sień przejazdowa została usytuowana nie pośrodku dobudowanej
części, lecz na osi całej wschodniej pierzei pałacu (zob. il. 2). Świadczyć to może
o pierwotnej koncepcji wzniesienia piętrowej struktury zrównanej wysoko-
ścią z pozostałą zabudową, tworzącą w połączeniu z krótszym bokiem skrzydła
południowego jednolitą, autonomicznie ukształtowaną elewację (o dziewięciu
symetrycznie rozmieszczonych osiach z centralnie sytuowaną bramą), która
stanowiłaby właściwą fasadę pałacu. Jednym z powodów postawienia budynku
parterowego mogła być chęć uniknięcia przesłonienia widoku z okien piętra
naprzeciwległego skrzydła zachodniego, mieszczącego najważniejsze wnętrza
reprezentacyjno-mieszkalne.
Kubatura, ranga przestrzeni wewnętrznej (piano noMe), a także usytuowa-
nie (naprzeciw wjazdu z głównej ulicy) wskazują na priorytetowe znaczenie
zachodniego członu założenia, spełniającego rolę corps & iogis. Skrzydłu połu-
dniowemu pomimo eksponowanego, frontowego usytuowania, przypisano w pro-
gramie przeprowadzonej w latach 1672-1676 przebudowy funkcję niewątpliwie
41 „Te Officyny y z Bramą a fundamento nowo wymurowane Anno 1765. sumptu S. P. Jaśnie
Oswiconego Xiążęcia Prymasa Lubińskiego y dach na cały Pałac z gontów nowy dany y cały
Pałac wytrynkowany wewnątrz y zewnątrz' (AAG, ACap. B. 163, k. 342r).
42 Ibidem, k. 34ir-342r, 349r-349v.

Krakowska rezydencja arcybiskupów gnieźnieńskich

77