DOI article:
Stankiewicz, Aleksander: Łaźnia i ogród w rezydencji Zygmunta Gonzagi margrabiego Myszkowskiego w Pińczowie
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.31348#0169
Italii. W ogrodzie w Pratolino znajdowała się kaplica wzniesiona przez Bernarda
Buontalentiego, a w ogrodach w Bomarzo Vicino Orsini ufundował mauzoleum
dla swojej żony Giuli Farnese^. Ten zaprojektowany przez Vignolę budynek, na-
wiązujący portykiem do architektury etruskiej, nosił nazwę Świątyni Wieczności
i jako taki miał pełnić także funkcje ogrodowego pawilonu, przypominającego
zwiedzającym o czekującej na każdego śmierci. Co istotne, budowla ta znajduje się
na niewielkim wzniesieniu ponad ogrodem^. Być może więc także w Pińczowie
budowę kaplicy poza miastem należy traktować jako przemyślany zabieg, wy-
nikający z tendencji obecnych w sztuce ogrodowej Francji czy Włoch w drugiej
połowie XVI wieku, gdzie krajobraz zaczynał odgrywać istotną rolę w aranżacji
przestrzeni. Natura według prac teoretyków z tego okresu przestawała być elemen-
tem, który należało zdominować, uporządkować, lecz stawała się komponentem
mogącym uzupełniać tworzone przez człowieka kompozycje. Krajobraz otaczający
posiadłości był równie istotny, co zaplanowana roślinność zdobiąca ogrody^.
Przyroda miała dostarczyć widzowi odczucia podobne do osiemnastowiecznej
kategorii wzniosłości, pojęcia istotnego dla estetyki późniejszych parków krajo-
brazowych^. Ważnym składnikiem tworzącym projektowane wówczas ogrody
było budowanie na zasadzie parateatralnej wielu poziomów czy tarasów otwie-
rających się na odmiennie zaaranżowane perspektywy widokowe. Każda z tych
perspektyw była zakomponowana w inny sposób, każda miała zachwycać widza.
W przypadku Pińczowa tymi kolejnymi „scenami" parateatralnymi mogły być
zatem widok z okien pałacu na ogród i zwierzyniec, kaplicę św. Anny, następnie
miasto i pejzaż w oddali, ale też kierunek odwrotny, widoczny dla wjeżdżającego
do miasta - wpierw miasto, ogród, następnie zadrzewiony zwierzyniec, wreszcie
zamek górujący ponad wszystkimi częściami tej kompozycji. Wydaje się więc, że
w przypadku pińczowskiej siedziby Myszkowskich topografia terenu jednocześnie
wymuszała i ułatwiała pewne rozwiązaniach
Ogród
Ogród położony u podnóża wzgórza z zamkiem, widoczny na zachowanych
planach katastralnych z lat ok. 1773-1780 (zob. il. 4) i z roku 1825^, dzielił się na
37 W. Smith, Pratoiino,,Journal of the Society of Architectural Historians" 20,1961, nr 4, s. 156,
158; M. Szafrańska, Ogród renesansowy. Antologia tekstów, Warszawa 1998, il. 17, s. 41.
38 J.P. Oleson, A Reproduction of on Ptrascan Tomb in Parco Je;' Mostri at Bomarzo, „The Art Bul-
letin", 57,1975, nr 3, s. 410-411; L.M.F. Bosch, Bomarzo. A Study in Personal imaginary, „Garden
Society" 10,1982, nr 2, s. 97-98,100.
39 M. Szafrańska, Park; krajobrazowe XV7 wieka, w: Sztaka a natara. Materiały XXXVH1 Sesji
Pionkowe; Stowarzyszenia Historyków Sztaki przeprowadzone; 23-23 listopada 1989 roka w Ka-
towicach, red. E. Chojecka, Katowice 1991, s. 278-285; eadem, Ogród i las, w: Sztaka XVH wieka
w Polsce. Moterioly Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztaki, Kraków, gradzień 1993, red. T. Hran-
kowska. Warszawa 1994, s. 181.
40 C. Lazarro, The Villa Lante at Bagnaia. An Allegory of Art and Natare, „The Art Bulletin", 59,
1977, nr 4, s. 553-560.
41 Już Adam Miłobędzki (Zamek w Pińczowie, s. 38) zauważył, że część wzgórza, na której stał
zamek, została obniżona w trakcie prac budowlanych, co mogłoby świadczyć o jednak świa-
domych pracach nad krajobrazem.
42 Plan z lat ok. 1773-1780 został reprodukowany przez Adama Miłobędzkiego (ibidem, s. 40).
Przechowywany jest w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie, sygn. 1727/77,
nr 97. Plan katastralny Pińczowa z lat dwudziestych XIX w. znajduje się w zbiorach Archiwum
Państwowego w Kielcach, w zespole Archiwum Ordynacji Myszkowskich, nr 260.
Łaźnia i ogród w rezydencji Zygmunta Gonzagi...
167
Buontalentiego, a w ogrodach w Bomarzo Vicino Orsini ufundował mauzoleum
dla swojej żony Giuli Farnese^. Ten zaprojektowany przez Vignolę budynek, na-
wiązujący portykiem do architektury etruskiej, nosił nazwę Świątyni Wieczności
i jako taki miał pełnić także funkcje ogrodowego pawilonu, przypominającego
zwiedzającym o czekującej na każdego śmierci. Co istotne, budowla ta znajduje się
na niewielkim wzniesieniu ponad ogrodem^. Być może więc także w Pińczowie
budowę kaplicy poza miastem należy traktować jako przemyślany zabieg, wy-
nikający z tendencji obecnych w sztuce ogrodowej Francji czy Włoch w drugiej
połowie XVI wieku, gdzie krajobraz zaczynał odgrywać istotną rolę w aranżacji
przestrzeni. Natura według prac teoretyków z tego okresu przestawała być elemen-
tem, który należało zdominować, uporządkować, lecz stawała się komponentem
mogącym uzupełniać tworzone przez człowieka kompozycje. Krajobraz otaczający
posiadłości był równie istotny, co zaplanowana roślinność zdobiąca ogrody^.
Przyroda miała dostarczyć widzowi odczucia podobne do osiemnastowiecznej
kategorii wzniosłości, pojęcia istotnego dla estetyki późniejszych parków krajo-
brazowych^. Ważnym składnikiem tworzącym projektowane wówczas ogrody
było budowanie na zasadzie parateatralnej wielu poziomów czy tarasów otwie-
rających się na odmiennie zaaranżowane perspektywy widokowe. Każda z tych
perspektyw była zakomponowana w inny sposób, każda miała zachwycać widza.
W przypadku Pińczowa tymi kolejnymi „scenami" parateatralnymi mogły być
zatem widok z okien pałacu na ogród i zwierzyniec, kaplicę św. Anny, następnie
miasto i pejzaż w oddali, ale też kierunek odwrotny, widoczny dla wjeżdżającego
do miasta - wpierw miasto, ogród, następnie zadrzewiony zwierzyniec, wreszcie
zamek górujący ponad wszystkimi częściami tej kompozycji. Wydaje się więc, że
w przypadku pińczowskiej siedziby Myszkowskich topografia terenu jednocześnie
wymuszała i ułatwiała pewne rozwiązaniach
Ogród
Ogród położony u podnóża wzgórza z zamkiem, widoczny na zachowanych
planach katastralnych z lat ok. 1773-1780 (zob. il. 4) i z roku 1825^, dzielił się na
37 W. Smith, Pratoiino,,Journal of the Society of Architectural Historians" 20,1961, nr 4, s. 156,
158; M. Szafrańska, Ogród renesansowy. Antologia tekstów, Warszawa 1998, il. 17, s. 41.
38 J.P. Oleson, A Reproduction of on Ptrascan Tomb in Parco Je;' Mostri at Bomarzo, „The Art Bul-
letin", 57,1975, nr 3, s. 410-411; L.M.F. Bosch, Bomarzo. A Study in Personal imaginary, „Garden
Society" 10,1982, nr 2, s. 97-98,100.
39 M. Szafrańska, Park; krajobrazowe XV7 wieka, w: Sztaka a natara. Materiały XXXVH1 Sesji
Pionkowe; Stowarzyszenia Historyków Sztaki przeprowadzone; 23-23 listopada 1989 roka w Ka-
towicach, red. E. Chojecka, Katowice 1991, s. 278-285; eadem, Ogród i las, w: Sztaka XVH wieka
w Polsce. Moterioly Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztaki, Kraków, gradzień 1993, red. T. Hran-
kowska. Warszawa 1994, s. 181.
40 C. Lazarro, The Villa Lante at Bagnaia. An Allegory of Art and Natare, „The Art Bulletin", 59,
1977, nr 4, s. 553-560.
41 Już Adam Miłobędzki (Zamek w Pińczowie, s. 38) zauważył, że część wzgórza, na której stał
zamek, została obniżona w trakcie prac budowlanych, co mogłoby świadczyć o jednak świa-
domych pracach nad krajobrazem.
42 Plan z lat ok. 1773-1780 został reprodukowany przez Adama Miłobędzkiego (ibidem, s. 40).
Przechowywany jest w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie, sygn. 1727/77,
nr 97. Plan katastralny Pińczowa z lat dwudziestych XIX w. znajduje się w zbiorach Archiwum
Państwowego w Kielcach, w zespole Archiwum Ordynacji Myszkowskich, nr 260.
Łaźnia i ogród w rezydencji Zygmunta Gonzagi...
167