Modus: Prace z historii sztuki (15.2015)

dwuprzęsłowy, z boniowanymi narożnikami, nakryty
dwoma wysokimi dachami namiotowymi urozmaiconymi
wąskimi, wysokimi kominami. W dotychczasowej litera-
turze panował pogląd, że ów pawilon został z pewnoś-
cią częścią nowo wzniesionego pałacu Wielopolskich^.
Analiza zabudowań pałacu i ogrodu na podstawie pla-
nów katastralnych z lat ok. 1773-1780 (zob. il. 4) oraz 1825
w konfrontacji z ryciną wykonaną na podstawie rysunku
Dahlberga (zob. il. 3) pozwala jednak stwierdzić, że stał
on nieco dalej na wschód od pałacu ordynatów i istniał
jeszcze przynajmniej około roku 1825W Najprawdopo-
dobniej w okolicy tego pawilonu oraz obecnego pałacu
Wielopolskich znajdowała się łaźnia pińczowskaW
Jak już wspomniano, przez ogród przepływał za-
znaczony wyraźnie na planie z lat siedemdziesiątych
XVIII wieku ciek wodny. W dalszym biegu zasilał on
fontannę na miejskim rynku, której fragmenty zachowały
się do dzisiaj w postaci podstawy i balasa, starannie wy-
kutych w żyłkowanym kamieniu i ozdobionych łacińską majuskułą: PUBLICAE
COMMODITATIS SIGUSMUNDUS MISSKOWSKI DE MIRÓW PETRICOVEN-
SIS CAPITANEUS EXTRUI CURUAVIT ANNO DOMINI 1593 (il. 7)". Według
Franciszka Stolota, miała ją wieńczyć rzeźba Samsona, wzmiankowana w testa-
mencie Tomasza Nikła V Niezwykle ważny wydaje się zachowany napis, w którym
podkreślono charakter fundacji Zygmunta Myszkowskiego, uczynionej dla dobra
publicznego. Magnat dostarczał mieszkańcom życiodajnej wody, zapewniał więc
swoim poddanym podstawowy warunek przetrwania^. Tego typu upamiętnienie
fundatora fontanny nawiązywało do tradycji włoskiej, podtrzymywanej przez
książąt oraz papieży dbających o zabytki Wiecznego Miasta. Ujęcia wody były tam
ozdabiane inskrypcjami kommemoratywnymi i herbami, często też ich program
ikonograficzny wzbogacano przez dodanie znacznej liczby rzeźb, które miały za
zadanie przekazywać widzom konkretne treści, odwołując się najczęściej do mi-
tologii V Propozycja Stolota dotycząca figury Samsona na pińczowskiej fontannie
wydaje się być zatem przekonująca. Możliwe, że Myszkowski, goszczący w Rzymie

7. Batas z fontanny na ryn-
ku w Pińczowie, w zbiorach
Muzeum Regionatnego
w Pińczowie. Fot. autor

48 Ibidem, s. 25; A. Miłobędzki, Zamek w Pińczowie, s. 38; F. Stolot, Testament Tomasza Nikła,
s. 237.
49 Przypuszczenia te mogłyby potwierdzić jedynie kompleksowe badania archeologiczne.
50 A. Miłobędzki, Zamek w Pińczowie, s. 38.
51 Oba fragmenty fontanny znajdują się obecnie w zbiorach Muzeum Miejskiego w Pińczowie.
52 F. Stolot, Testament Tomasza Nikia, s. 237.
53 Tę opiekuńczą formułę podchwycił prawie dwieście łat potem daleki krewny pierwszego ordy-
nata, Franciszek Gonzaga margrabia z Myszkowskich Wielopolski (1732-1809), który odnowił
fontannę pińczowską i nakazał umieścić na balasie kolejną inskrypcję, tym razem w języku
polskim: „Tę fontannę zaniedbaną wystawił Franciszek z Wielopolskich margrabia z Gonzagów
Myszkowski r. 1787".
54 Najbardziej znana jest akcja renowacji ujęć wody w Rzymie przez papieży, która prócz celów
praktycznych miała też przyczyny najzupełniej propagandowe (zob.: E. Blair Macdougalł, Foun-
tains, Statues, and Flowers. Studies tu Italian Gardens of the Sixteenth and Seventeenth Centuries,
Washington 2004, s. 68-73; K. Wentworth Rinne, Hydraulic Infrastructure and 1/rhanism in Early
Modern Pome, "Papers of the British School at Rome) 73,2005, s. 203; zob. też eadem, The Waters
of Pome. Aqueducts, Fountains, and the Firth of the Baroque City, Yale 2010). Również kanclerz jan

Łaźnia i ogród w rezydencji Zygmunta Gonzagi...

169