Modus: Prace z historii sztuki (15.2015)

i rozrywce - fontannami i automatami czy ruchomymi scenografiami
(ii. 11,12). W traktacie de Causa dzięki bardzo dokładnie wykonanym
rycinom, można przyjrzeć się propozycjom inżyniera na poprawne
wykonanie ruchomych rzeźb ogrodowych - statui faunów, nimf, ale
też grających i chlapiących wodą ptaków czy lwów, które wydawały
również dźwięki.
Teoria spisywana przez inżynierów i architektów, a także filozo-
fów i poetów, była realizowana w praktyce. Z jednej strony, służyła
tworzeniu zegarów czy mechanicznych figur, które należy zaliczyć do
rzemiosła artystycznego. Z drugiej - automatyka była narzędziem do
wykonania konstrukcji naśladujących swoją skalą, ruchem i wyglądem
istoty żywe. Stała się także istotnym składnikiem przedstawień tea-
tralnych, w których znaczącą rolę odgrywały ruchome scenografie.
Ale przede wszystkim zyskała poczesne miejsce w sztuce ogrodowej.
We Włoszech, Hiszpanii, Francji, Anglii oraz w Rzeszy królowie,
książęta, wyższe duchowieństwo oraz możnowładcy zakładali ogrody,
których ozdobą były automaty umieszczane wewnątrz łaźni, grot lub

w altanach ogrodowych. Wpływ na ten niezwykły awans automatyki miał także
rozwój matematyki stosowanej, wykorzystywanej w mechanice. Według ówczes-
nych myślicieli, wedle prawideł matematycznych miałby powstać również świat.
Nie na darmo Henri de Monatheuil napisał, że świat jest maszyną, i to największą
ze wszystkich maszyn, najsprawniej działającą, najtrwalszą i najpiękniejszą^".
W kontekście łaźni pińczowskiej warto przyjrzeć się bliżej realizacjom kilku
ogrodów włoskich, które mogły być wzorem dla twórców zza Alp^h Ogród
przy willi Tivoli, posiadający ciekawy program ikonograficzny, opisany przez
120 Za: M. Szafrańska, Ogród renesansowy, s. 86.
121 M. Jagiełło, W. Brzezowski, Ogrody na Śi^ska, 1.1: Od średniowiecza do XVkf wieka, Wrocław
2014, s. 81-93.

11. Sposoby konstruowania
hydrauticznych instatacji.
Wg S. de Caus, fes raisons
des forces moat/anfes at/ec
dit/erses machines fant
afiies qae piaisanfes f..J,
Frankfurt 1615, k. 30r
12. Sposoby konstruowania
hydrauticznych instatacji.
Wg S. de Caus, fes raisons
des forces moat/anfes at/ec
dit/erses machines fant
afiies qae p/aisanfes f.. J,
Frankfurt 1615, k. 32

Łaźnia i ogród w rezydencji Zygmunta Gonzagi...

179