DOI article:
Jastrzębska, Maria; Twardowska, Kamila: [Rezension von: Barbara Zbroja, Architektura międzywojennego Krakowa 1918 - 1939]
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.31348#0285
nazywanego pierwotnie „szkołą krakowską" ani nie zaproponowała własnej, pre-
cyzyjnej definicji tego pojęcia. Zabrakło też refieksji nad relacjami krakowskiej
architektury czasów II Rzeczypospolitej z nurtem art deco - badaczka ograniczyła
się do stwierdzenia, że niektóre budynki nosiły znamiona tego stylu, choć repertu-
ar typowych dla niego form był dość wąski (s. 16), a z drugiej strony uznała „szkołę
krakowską" za jedną z odmian polskiego art deco (s. 12). Zbroja nie podejmuje
również próby spojrzenia na krakowską architekturę okresu międzywojennego
w kontekście ponadlokalnym i nie stawia pytań o europejskie źródła jej stylów,
jak chociażby o inspiracje niemieckim ekspresjonizmem, tak wyraźne także na
przykład w architekturze czeskiej tego czasu.
Obok pojęcia „szkoły krakowskiej" Autorka bardzo często, szczególnie wo-
bec architektury mieszkaniowej, stosuje termin „umiarkowany modernizm".
Jego zrozumienie jest jednak utrudnione przez nieprecyzyjne posługiwanie się
kluczowym dla dyskursu architektonicznego pojęciem modernizmu. Badaczka
zauważa, że modernizm w Krakowie nie rozwinął się w pełni, w przeciwień-
stwie do innych dużych polskich miast, takich jak Gdynia, Katowice, Lwów czy
Warszawa, ale jednak „tendencje modernistyczne w architekturze rozwijały się
dzięki »mieszczańskości« Krakowa, jego mieszkańcom i samemu charakterowi
miasta" (s. 12,18). To ostatnie stwierdzenie może zadziwiać, zważywszy, że Zbroja
jednocześnie wielokrotnie zwraca uwagę na kulturową rolę Krakowa w II Rze-
czypospolitej - wciąż jeszcze postrzeganego jako miasto-matecznik polskości,
skarbnica tradycji i historii. W kontekście lewicowego podłoża europejskiego
„ruchu modernistycznego" teza, iż u źródeł krakowskiego modernizmu leżała
„mieszczańskość" wymagałaby szerszego wyjaśnienia.
Autorka za główny cel swojej publikacji uznaje przedstawienie jak największej
liczby obiektów reprezentujących szerokie spektrum tendencji w architekturze
Krakowa lat 1918-1939 (s. 9-10). Owe tendencje zostały przez nią właściwie tylko
XX w. w szerszy nurt ideowy regionalizmu - wizji kultury europejskiej nie jako uniwersalnej, a ra-
czej złożonej z mozaiki kultur lokalnych - trzeba odpowiedzieć na pytanie, czy należy podkreślać
w historyczno-artystycznej terminologii sam fakt lokalnej genezy i odrębności sztuki polskiej,
czy też raczej jej trafne i nieprzypadkowe przecież wpisanie się w tendencje ideowe i artystyczne,
panujące wówczas na świecie. Zresztą nawet w przypadku rozważań skoncentrowanych na „sytu-
acji wewnętrznej" polskiej architektury podział na dwie „szkoły" zawodzi, pomijając inne ważne
ośrodki funkcjonujące w II Rzeczypospolitej oraz pozostałe nurty architektoniczne. Natomiast
w kontekście warszawskiej i krakowskiej architektury bardziej adekwatne byłoby rozróżnienie
pomiędzy środowiskami związanymi ze szkołami artystycznymi oraz z Politechniką Warszawską.
Zob.: I. Huml, Polska sztuka stosowana XX wieka, Warszawa 1978; J. Minorski, Polska nowatorska
myśl architektoniczna w latach 1918-1939, Warszawa 1970 (= Studia i materiały do teorii i historii
urbanistyki i architektury, 8); A.K. Olszewski, Nart dekoracyjao-ekspresjonistyczny w architekturze
polskiej w latach 1908-1923 ftzw. „szkolą krakowska"), w: Ze stadiów nad genezy plastyki nowo-
czesnej w Polsce, red. j. Starzyński, Wrocław-Warszawa-Kraków 1966 (= Studia z historii sztuki,
10), s. 71-107; idem, Nowa forma w architekturze polskiej 1900-1923. Teoria i praktyka, Wrocław
-Warszawa-Kraków 1967; j. Purchla, Urbanistyka, architektura i budownictwo; A. Sieradzka, Art
Deco w Polsce. Definicja i stan badań, w: Polskie art deco. Materiały sesji naukowej pod przewod-
nictwem prof Treny TTumi i prof Anny Sieradzkiej w Muzeum Mazowieckim w Płocku 22 maja
2006 roku, Płock 2006, s. 9-19; A. Szczerski, Nowa Europa - nowe państwa na Międzynarodowej
Wystawie Sztuk Dekoracyjnych i Nowoczesnego Przemysłu w Paryżu w 1923 roku, w: Wystawa
paryska 1923. Materiały z sesji naukowej Instytutu Sztuki PAN, Warszawa 16-17 listopada 2003 roku,
red. j. M. Sosnowska, Warszawa 2007, s. 52-64; M. Wiśniewski, „Szkoła krakowska. Rozważania
nad związkami sztuki i polityki w architekturze polskiej pierwszej połowy XX wieku", praca
doktorska, mps w Archiwum Uniwersytetu jagiellońskiego, Dokt. 2010/231; MJ. Żychowska,
Między tradycją a awangardy.
Barbara Zbroja, „Architektura międzywojennego Krakowa 1918-1939
283
cyzyjnej definicji tego pojęcia. Zabrakło też refieksji nad relacjami krakowskiej
architektury czasów II Rzeczypospolitej z nurtem art deco - badaczka ograniczyła
się do stwierdzenia, że niektóre budynki nosiły znamiona tego stylu, choć repertu-
ar typowych dla niego form był dość wąski (s. 16), a z drugiej strony uznała „szkołę
krakowską" za jedną z odmian polskiego art deco (s. 12). Zbroja nie podejmuje
również próby spojrzenia na krakowską architekturę okresu międzywojennego
w kontekście ponadlokalnym i nie stawia pytań o europejskie źródła jej stylów,
jak chociażby o inspiracje niemieckim ekspresjonizmem, tak wyraźne także na
przykład w architekturze czeskiej tego czasu.
Obok pojęcia „szkoły krakowskiej" Autorka bardzo często, szczególnie wo-
bec architektury mieszkaniowej, stosuje termin „umiarkowany modernizm".
Jego zrozumienie jest jednak utrudnione przez nieprecyzyjne posługiwanie się
kluczowym dla dyskursu architektonicznego pojęciem modernizmu. Badaczka
zauważa, że modernizm w Krakowie nie rozwinął się w pełni, w przeciwień-
stwie do innych dużych polskich miast, takich jak Gdynia, Katowice, Lwów czy
Warszawa, ale jednak „tendencje modernistyczne w architekturze rozwijały się
dzięki »mieszczańskości« Krakowa, jego mieszkańcom i samemu charakterowi
miasta" (s. 12,18). To ostatnie stwierdzenie może zadziwiać, zważywszy, że Zbroja
jednocześnie wielokrotnie zwraca uwagę na kulturową rolę Krakowa w II Rze-
czypospolitej - wciąż jeszcze postrzeganego jako miasto-matecznik polskości,
skarbnica tradycji i historii. W kontekście lewicowego podłoża europejskiego
„ruchu modernistycznego" teza, iż u źródeł krakowskiego modernizmu leżała
„mieszczańskość" wymagałaby szerszego wyjaśnienia.
Autorka za główny cel swojej publikacji uznaje przedstawienie jak największej
liczby obiektów reprezentujących szerokie spektrum tendencji w architekturze
Krakowa lat 1918-1939 (s. 9-10). Owe tendencje zostały przez nią właściwie tylko
XX w. w szerszy nurt ideowy regionalizmu - wizji kultury europejskiej nie jako uniwersalnej, a ra-
czej złożonej z mozaiki kultur lokalnych - trzeba odpowiedzieć na pytanie, czy należy podkreślać
w historyczno-artystycznej terminologii sam fakt lokalnej genezy i odrębności sztuki polskiej,
czy też raczej jej trafne i nieprzypadkowe przecież wpisanie się w tendencje ideowe i artystyczne,
panujące wówczas na świecie. Zresztą nawet w przypadku rozważań skoncentrowanych na „sytu-
acji wewnętrznej" polskiej architektury podział na dwie „szkoły" zawodzi, pomijając inne ważne
ośrodki funkcjonujące w II Rzeczypospolitej oraz pozostałe nurty architektoniczne. Natomiast
w kontekście warszawskiej i krakowskiej architektury bardziej adekwatne byłoby rozróżnienie
pomiędzy środowiskami związanymi ze szkołami artystycznymi oraz z Politechniką Warszawską.
Zob.: I. Huml, Polska sztuka stosowana XX wieka, Warszawa 1978; J. Minorski, Polska nowatorska
myśl architektoniczna w latach 1918-1939, Warszawa 1970 (= Studia i materiały do teorii i historii
urbanistyki i architektury, 8); A.K. Olszewski, Nart dekoracyjao-ekspresjonistyczny w architekturze
polskiej w latach 1908-1923 ftzw. „szkolą krakowska"), w: Ze stadiów nad genezy plastyki nowo-
czesnej w Polsce, red. j. Starzyński, Wrocław-Warszawa-Kraków 1966 (= Studia z historii sztuki,
10), s. 71-107; idem, Nowa forma w architekturze polskiej 1900-1923. Teoria i praktyka, Wrocław
-Warszawa-Kraków 1967; j. Purchla, Urbanistyka, architektura i budownictwo; A. Sieradzka, Art
Deco w Polsce. Definicja i stan badań, w: Polskie art deco. Materiały sesji naukowej pod przewod-
nictwem prof Treny TTumi i prof Anny Sieradzkiej w Muzeum Mazowieckim w Płocku 22 maja
2006 roku, Płock 2006, s. 9-19; A. Szczerski, Nowa Europa - nowe państwa na Międzynarodowej
Wystawie Sztuk Dekoracyjnych i Nowoczesnego Przemysłu w Paryżu w 1923 roku, w: Wystawa
paryska 1923. Materiały z sesji naukowej Instytutu Sztuki PAN, Warszawa 16-17 listopada 2003 roku,
red. j. M. Sosnowska, Warszawa 2007, s. 52-64; M. Wiśniewski, „Szkoła krakowska. Rozważania
nad związkami sztuki i polityki w architekturze polskiej pierwszej połowy XX wieku", praca
doktorska, mps w Archiwum Uniwersytetu jagiellońskiego, Dokt. 2010/231; MJ. Żychowska,
Między tradycją a awangardy.
Barbara Zbroja, „Architektura międzywojennego Krakowa 1918-1939
283