DOI article:
Harasimowicz, Jan: Doctrina doctrinarum: Katechetyczne i społeczno-obyczajowe treści "Dziesięciu Przykazań" z Pruszcza Gdańskiego
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.27008#0086
/nu chcą być chwaleni i uważani za ludzi uczciwych i prawych, za takich, którzy
Hams!,Ho?tHcz przeciwko poprzednim przykazaniom nie zawinili""*^. Zajęcie czyjegoś mają-
tku na mocy wyroku sądu - bo taki jest z pewnością sens omawianej sceny
- "jakkolwiek nie nazywa się kradzieżą i oszustwem, to jednak nazywa się
pożądaniem dobra bliźniego, jest nastawaniem na nie i przywłaszczaniem
go sobie bez jego woli, i zazdroszczeniem mu tego, czym go Bóg obdarzył"""*.
"I chociaż sędzia i bliźni musi ci to pozostawić - pisze dalej Luter - Bóg
jednak ci tego nie przepuści. On bowiem widzi dobrze złe serce i złośliwość
świata, który, gdy mu ustąpisz o palec, zabierze o łokieć więcej, to zaś
prowadzi do jawnego bezprawia i gwałtu""*?.
"Pożądaniu dobra bliźniego" usankcjonowanemu prawem, a także
zwykłej prymitywnej chciwości, uosabianej przez dwóch gapowatych
chłopów na pierwszym planie z prawej strony, przeciwstawione zostały
dwie postacie, zdające się wyrażać myśl ujętą przez Jana Arndta w słowa:
"Miłość bogactwa i rzeczy stworzonych są szkodliwe ieżyny kolące, które
serce kolą, ranią i niespokoyne czynią, i nasienie słowa Bożego zaduszaią" :
Starszy mężczyzna, stojący w asyście wskazującego niebo anioła na ganku
przed swym domem, spogląda wprawdzie na czyniących swą powinność
komorników, ale myślami zdaje się być daleko od zgiełku ulicy. Także
ukazana na pierwszym planie młoda, piękna kobieta wydaje się nie
przejmować zbytnio faktem, że jej mąż jest stary i - sądząc po stroju - ubogi.
Jej wzrok wpatrzony jest w dal, a opuszczona w dół lewa ręka wskazuje
ziemię'", tak więc językiem gestów wyraża ta postać dokładnie to samo, co
w słowa ujął w dalszym ciągu cytowanej już modlitwy Arndt: „Ach! spraw
abym do dzbanuszka serca moiego, prawy chleb niebieski zgromadzał
i strzegł, a nie napełniał go ziemią i plugastwem, niech swoy skarb nam w
niebie, a nie na ziemi, którego złodziej ukraść, ani rdza psować nie może'""".
Modlitwa, o której mowa, zatytułowana Przeciw łakomstwu, zawiera także
prośbę, którą uznać można śmiało za kwintesencję luterańskiego
pojmowania dwóch ostatnich przykazań: "Ach oddal, ciężkie karanie
odemnie, abowiem łakomstwo jest bałwochwalstwem, a ci przeklętymi są,
którzi sercem swoim od ciebie odstępuią, na marnych rzeczach zawisnęli,
swoię łaskę, którąś im zgotował, opuszczaią. Oczyść, o Boże, serce moie od
tego przeklęctwa, od miłości świata i wszystkich rzeczy doczesnych, a użycz
mi łaski, abym nieśmiertelney dusze moiey, śmiertelnymi, przemiiaiącymi
rzeczami, zwłaszcza błotem i plugastwem, nie zmazał ani obciążał, któraby
swoię roskosz, miłość i pokoy w tobie samym miała mieć. O Boże! naucz mię
uważać, iże iest wielki zysk pobożności z przestawaniem na swym:
Abowiem niceśmy nie przinieśłi na ten świat, bez pochyby, że też nic
wynieść nie możemy, ale maiąc żywności i odzienie, na tym niech
Ibidem.
Ibidem, s. 97.
Ibidem.
/ana /bida KaysU OyodeczcŁ.., s. 111.
Alternatywą dla tej interpretacji mogłoby być jedynie istnienie jakiejś inskrypcji - na przykład cytatu
biblijnego - tuż pod obrazem.
" ' /ana Arata Raysh' OyrodeczeŁ.., s. 111 n.
82
Hams!,Ho?tHcz przeciwko poprzednim przykazaniom nie zawinili""*^. Zajęcie czyjegoś mają-
tku na mocy wyroku sądu - bo taki jest z pewnością sens omawianej sceny
- "jakkolwiek nie nazywa się kradzieżą i oszustwem, to jednak nazywa się
pożądaniem dobra bliźniego, jest nastawaniem na nie i przywłaszczaniem
go sobie bez jego woli, i zazdroszczeniem mu tego, czym go Bóg obdarzył"""*.
"I chociaż sędzia i bliźni musi ci to pozostawić - pisze dalej Luter - Bóg
jednak ci tego nie przepuści. On bowiem widzi dobrze złe serce i złośliwość
świata, który, gdy mu ustąpisz o palec, zabierze o łokieć więcej, to zaś
prowadzi do jawnego bezprawia i gwałtu""*?.
"Pożądaniu dobra bliźniego" usankcjonowanemu prawem, a także
zwykłej prymitywnej chciwości, uosabianej przez dwóch gapowatych
chłopów na pierwszym planie z prawej strony, przeciwstawione zostały
dwie postacie, zdające się wyrażać myśl ujętą przez Jana Arndta w słowa:
"Miłość bogactwa i rzeczy stworzonych są szkodliwe ieżyny kolące, które
serce kolą, ranią i niespokoyne czynią, i nasienie słowa Bożego zaduszaią" :
Starszy mężczyzna, stojący w asyście wskazującego niebo anioła na ganku
przed swym domem, spogląda wprawdzie na czyniących swą powinność
komorników, ale myślami zdaje się być daleko od zgiełku ulicy. Także
ukazana na pierwszym planie młoda, piękna kobieta wydaje się nie
przejmować zbytnio faktem, że jej mąż jest stary i - sądząc po stroju - ubogi.
Jej wzrok wpatrzony jest w dal, a opuszczona w dół lewa ręka wskazuje
ziemię'", tak więc językiem gestów wyraża ta postać dokładnie to samo, co
w słowa ujął w dalszym ciągu cytowanej już modlitwy Arndt: „Ach! spraw
abym do dzbanuszka serca moiego, prawy chleb niebieski zgromadzał
i strzegł, a nie napełniał go ziemią i plugastwem, niech swoy skarb nam w
niebie, a nie na ziemi, którego złodziej ukraść, ani rdza psować nie może'""".
Modlitwa, o której mowa, zatytułowana Przeciw łakomstwu, zawiera także
prośbę, którą uznać można śmiało za kwintesencję luterańskiego
pojmowania dwóch ostatnich przykazań: "Ach oddal, ciężkie karanie
odemnie, abowiem łakomstwo jest bałwochwalstwem, a ci przeklętymi są,
którzi sercem swoim od ciebie odstępuią, na marnych rzeczach zawisnęli,
swoię łaskę, którąś im zgotował, opuszczaią. Oczyść, o Boże, serce moie od
tego przeklęctwa, od miłości świata i wszystkich rzeczy doczesnych, a użycz
mi łaski, abym nieśmiertelney dusze moiey, śmiertelnymi, przemiiaiącymi
rzeczami, zwłaszcza błotem i plugastwem, nie zmazał ani obciążał, któraby
swoię roskosz, miłość i pokoy w tobie samym miała mieć. O Boże! naucz mię
uważać, iże iest wielki zysk pobożności z przestawaniem na swym:
Abowiem niceśmy nie przinieśłi na ten świat, bez pochyby, że też nic
wynieść nie możemy, ale maiąc żywności i odzienie, na tym niech
Ibidem.
Ibidem, s. 97.
Ibidem.
/ana /bida KaysU OyodeczcŁ.., s. 111.
Alternatywą dla tej interpretacji mogłoby być jedynie istnienie jakiejś inskrypcji - na przykład cytatu
biblijnego - tuż pod obrazem.
" ' /ana Arata Raysh' OyrodeczeŁ.., s. 111 n.
82