Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Editor]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Editor]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (2.1993)

wał nim właśnie kapelusz. Wolność była cnotą proklamowaną przede
wszystkim ustrojach republikańskich, stąd też niejednokrotnie
spotykamy jej personifikacje z XVI - XVII wieku na terenie Niderlandów.
Postać Wolności dzierżącej w dłoni lub na długim drążku kapelusz o fasonie
zgodnym z aktualną modą, czasem także inny atrybut, jak berło łub księgę,
występuje na licznych obiektach związanych z książętami Nassau-Oranien
i z trwającymi od 2 poł. XVI w. wałkami o niepodległość tego kraju, a także
na filigranach niektórych papierów holenderskich) Jako znane przykłady
z terenu Hołandii można wymienić figurę z brązu umieszczoną na grobow-
cu przywódcy powstania niderlandzkiego przeciw Hiszpanom, Wilhelma I
Orańskiego zw. Milczącym, wykonanym przez Hendrika i Pietera de Keyser
(1614-1622) w Nieuwe Kerk w Delft, jak również niektóre obrazy z XVII
i XVIII w. zgromadzone w Oranje-Nassau Museum (Het Prinsenhof)
w tymże mieście. Motyw Wolności z kapeluszem pojawia się także na
tytułowych rycinach publikacji historyczno-politycznych wydawanych
w różnych krajach. Na miedziorycie tytułowym Cornelisa Claesz Duy-
senda do dzieła Daniela Heinsiusa Rerum ad Si/bawi Ditcts Hftjttg ań'6; ni Bgfgzo
ant a Bgigts a?mo 1629 gestarMm Msfona (Leyda 1631) Wolność z kapeluszem
z wysoką główką i dużym rondem, unoszonym na włóczni, flankuje kartusz
z tytulaturą książki oraz występuje w dwóch niewielkich scenkach, które
dopełniają treści zawarte w tej kompozycji: siedząca, z kapeluszem na ziemi
- Aniela; w kapeluszu na głowie, stojąca przy trofeach w towarzystwie
Pokoju - Rgshhda (ił. 2)". Wolność unosząca analogiczny kapelusz na długiej
pice figuruje pośród grupy licznych personifikacji na karcie tytułowej rylca
Jacoba van Meursa według rysunku Pietera Jansz. do książki J. Commelijna
Prgdrick Hendrick pan Nassaum Pnwcg pan Orangign zyti fgpgn gn Bgdry/* (Ams-
terdam 1651 i następne wydania), stanowiącej apoteozę zmarłego w 1647 r.
zasłużonego namiestnika Holandii (il. 3)". Wolność z kapeluszem i berłem
na rycinie Roberta Vaughana, wraz z personifikacjami Religii i Władzy
patronuje rozprawie Thomasa Hobbesa PMosopHcai Radimgnts concgrnmg
Gopgrnmgni and Cz'pd Soczgfy (Londyn 1651)"'. W zupełnie innym kontekście,
związanym w tym wypadku z duchowym wizerunkiem twórcy,
przedstawił Wolność z takimiż atrybutami Salvador Rosa na akwaforcie
GgmMSZ SaJpafora Rosy z około 1662 r., będącej alegorycznym autoportretem
artysty, gdzie zgromadzone personifikacje cech i poglądów Rosy dają
świadectwo, na czym opiera się prawdziwy geniusz". Za pośrednictwem
^ G. de TervarentAttritu<ts et st/mkoiesdansfarfpro/ane 1450-1600, t. U, Genóve 1959, szp. 417.
^ Egz. dzieła w BUW, sygn. 13.24.9.7. i 8.9.3.6. (ć) adi.; ponadto sama karta tytułowa w Gabinecie Rycin
BUW, Zb. Krół., T. 141 nr 35.
^ Egz. dzieła (wyd. Amsterdam 1656) w Bibłiotece Zakładu Narodowego im. Ossoiińskich FAN we
Wrocławiu. Dwa rysunki przygotowawcze Pietera Jansz. do tej ryciny znajduje się w Rijksprentenkabinet
w Amsterdamie. Zob.: M. Schapeihouman 7%en;'nyH pan Pieter Jansz., „Konsfig Giasschrijoer", „Bułietin van het
Rijksmuseum" 33: 1985, nr 2, s. 80-82, ił. 14-16. - Na frontispisie do dzieła T. van Domsełaera i C. Commelijna
Beschn/winye pan Amsterdam (1693), rytowanym przez Wiłłema van der Gouvena, przedstawiającym ałegorię
tego miasta, kapełusz unosi rycerz zakuty w zbroję.
M. Corbett, M. Norton Enyapin^ in Engiand in fite sixteenth and sepenteenth cenfunes, Part HI, Cambridge
1964, s. 78,nr90,pł. 39 b.
" R. W. Wałłace The Genius ofSaipaior Rosa, „Art Bułietin" 47:1965, s. 471-480; - E. Budzińska, J. Tałbierska
Mistrzowie aktoajórtt/ wfoskiej XVH wieku. Wystawa ze zbiorów Gabinetu Rycin Bibłioteki Uniwersytetu
Warszawskiego. Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź 1985, nr 198, ił. 16 (egz. z BUW, Zb. Krół., woł. 441 nr 5).

Alegoria
Wotności
w gdańskiej
grafice
ilustracyjnej
XVII wieku

159