DOI article:
Larsson, Lars Olof: Studnia Neptuna na Długim Targu w Gdańsku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.28102#0013
Wiarygodna historia Studni Neptuna pojawiła się po raz pierwszy dopie-
ro w 1937 r. w artykule Helmuta Carla w „Zeitschrift fur Kunstgeschichte”.
Trudno wytłumaczyć, dlaczego ustalenia Carla nie są w żaden sposób uwzględ-
niane w tekstach reklamowych i innych popularnych publikacjach. Jeśli cho-
dzi o fakty historyczne niniejszy tekst opiera się zasadniczo właśnie na usta-
leniach Helmuta Carla i na publikowanych przez niego aktach z gdańskiego
archiwum miejskiego3.
Wiemy, że Studnia Neptuna miała na placu przed Dworem Artusa swoją
poprzedniczkę. W zapisie z 1549 r. pojawiają się skąpe informacje o studni
na Długim Targu („up dem markte”). Nie wiadomo jednak, jak ta studnia
wyglądała, zapewne chodziło o zwyczajne ujęcie wody (Róhrkasten) być może
ozdobione elementami dekoracyjnymi z metalu. Wniosek taki można wysnuć
z adnotacji na temat „snycerza robiącego w cynie tu przy studni” („Snitzer
vor tyn hier tom Borne”) (dokument 1 - Carl, s. 162). Studnia ta nie mogła
jednak sprostać rosnącym ambicjom miasta w zakresie reprezentacji. Oko-
ło 1600 r. w szczytowym punkcie potęgi i bogactwa Gdańsk przeżył również
ogromny boom budowlany. Wielkim przedsięwzięciem była rozbudowa miej-
skiego systemu obronnego, który uczynił z Gdańska jedno z najsilniej umoc-
nionych miast Europy, a intensywność aktywności budowlanej w mieście daje
się porównać tylko z nielicznymi miastami ówczesnej Europy. Budowle repre-
zentacyjne, takie jak Brama Wyżynna (1586-88), Ratusz Staromiejski (1587-
1595), Wielka Zbrojownia (1600-1612), Brama Długouliczna (1612-1614),
czy przebudowany wówczas ratusz głównomiejski (1593-1596) i Dwór Artusa
(1616-1617), a także liczne, wspaniałe budowle prywatne do dziś determinują
wygląd śródmieścia4. Budowa nowej studni przed Dworem Artusa musi być
rozpatrywana właśnie w tym kontekście.
Wydaje się, że gdańska Rada zajęła się tą kwestią około 1600 r. Niedatowa-
ny list lubeckiego złotnika Jacoba Kordesa do Rady, który Helmut Carl datuje
na lata około 1603-1605, zawiera propozycję wykonania ozdobnej studni deko-
rowanej brązowymi rzeźbami5. Figury miały przestawiać postacie z antycznej
mitologii. Choć dzisiaj pomysł ten może się nam wydawać mało oryginalny,
3 Helmut Carl, Der Neptunbrunnen auf dem Langen Markt zu Danzig. Seine Entstehung und
Geschichte, „Zeitschrift fur Kunstgeschichte” 1937, nr 6, s. 147-170. Jeśli nie podano inaczej,
wszystkie powołania na źródła odnoszą się do aneksu źródłowego tego artykułu. Własnych
badań archiwalnych w Gdańsku na potrzeby tego artykułu nie mogłem niestety przeprowadzić.
Wolno przypuszczać, że pewne niejasności da się rozwiać dzięki dalszym poszukiwaniom archi-
walnym w Gdańsku i Augsburgu, pomimo strat, które archiwum gdańskie poniosło w trakcie
ostatniej wojny. Opublikowane przez Carla źródła są dziś dostępne tylko w części. Nie ocalały
akta Urzędu Budowlanego (sygn. 300, 8) i decyzje Rady (sygn. 300, 11) zachowane są natomiast
akta Kamlarii (sygn. 300, 12) i akta odnoszące się do spraw sztuki i nauki (sygn. 300, 36). Por.
Archiwum Państwowe w Gdańsku. Przewodnik po zasobie do 1945 roku, oprać. Czesław Biernat,
Warszawa 1992. Dziękuję Małgorzacie Omilanowskiej i Oldze Broniewskiej za tę informację.
4 Cuny, Danzigs Kunst...-, Bartetzky, Das Grofie Zeughaus...,passim, zwłaszcza s. 16 i n.
5 Carl, Der Neptunbrunnen..., s. 148. Niestety list ten nie został opublikowany w aneksie.
Studnia
Neptuna
na Długim
Targu
w Gdańsku
7
ro w 1937 r. w artykule Helmuta Carla w „Zeitschrift fur Kunstgeschichte”.
Trudno wytłumaczyć, dlaczego ustalenia Carla nie są w żaden sposób uwzględ-
niane w tekstach reklamowych i innych popularnych publikacjach. Jeśli cho-
dzi o fakty historyczne niniejszy tekst opiera się zasadniczo właśnie na usta-
leniach Helmuta Carla i na publikowanych przez niego aktach z gdańskiego
archiwum miejskiego3.
Wiemy, że Studnia Neptuna miała na placu przed Dworem Artusa swoją
poprzedniczkę. W zapisie z 1549 r. pojawiają się skąpe informacje o studni
na Długim Targu („up dem markte”). Nie wiadomo jednak, jak ta studnia
wyglądała, zapewne chodziło o zwyczajne ujęcie wody (Róhrkasten) być może
ozdobione elementami dekoracyjnymi z metalu. Wniosek taki można wysnuć
z adnotacji na temat „snycerza robiącego w cynie tu przy studni” („Snitzer
vor tyn hier tom Borne”) (dokument 1 - Carl, s. 162). Studnia ta nie mogła
jednak sprostać rosnącym ambicjom miasta w zakresie reprezentacji. Oko-
ło 1600 r. w szczytowym punkcie potęgi i bogactwa Gdańsk przeżył również
ogromny boom budowlany. Wielkim przedsięwzięciem była rozbudowa miej-
skiego systemu obronnego, który uczynił z Gdańska jedno z najsilniej umoc-
nionych miast Europy, a intensywność aktywności budowlanej w mieście daje
się porównać tylko z nielicznymi miastami ówczesnej Europy. Budowle repre-
zentacyjne, takie jak Brama Wyżynna (1586-88), Ratusz Staromiejski (1587-
1595), Wielka Zbrojownia (1600-1612), Brama Długouliczna (1612-1614),
czy przebudowany wówczas ratusz głównomiejski (1593-1596) i Dwór Artusa
(1616-1617), a także liczne, wspaniałe budowle prywatne do dziś determinują
wygląd śródmieścia4. Budowa nowej studni przed Dworem Artusa musi być
rozpatrywana właśnie w tym kontekście.
Wydaje się, że gdańska Rada zajęła się tą kwestią około 1600 r. Niedatowa-
ny list lubeckiego złotnika Jacoba Kordesa do Rady, który Helmut Carl datuje
na lata około 1603-1605, zawiera propozycję wykonania ozdobnej studni deko-
rowanej brązowymi rzeźbami5. Figury miały przestawiać postacie z antycznej
mitologii. Choć dzisiaj pomysł ten może się nam wydawać mało oryginalny,
3 Helmut Carl, Der Neptunbrunnen auf dem Langen Markt zu Danzig. Seine Entstehung und
Geschichte, „Zeitschrift fur Kunstgeschichte” 1937, nr 6, s. 147-170. Jeśli nie podano inaczej,
wszystkie powołania na źródła odnoszą się do aneksu źródłowego tego artykułu. Własnych
badań archiwalnych w Gdańsku na potrzeby tego artykułu nie mogłem niestety przeprowadzić.
Wolno przypuszczać, że pewne niejasności da się rozwiać dzięki dalszym poszukiwaniom archi-
walnym w Gdańsku i Augsburgu, pomimo strat, które archiwum gdańskie poniosło w trakcie
ostatniej wojny. Opublikowane przez Carla źródła są dziś dostępne tylko w części. Nie ocalały
akta Urzędu Budowlanego (sygn. 300, 8) i decyzje Rady (sygn. 300, 11) zachowane są natomiast
akta Kamlarii (sygn. 300, 12) i akta odnoszące się do spraw sztuki i nauki (sygn. 300, 36). Por.
Archiwum Państwowe w Gdańsku. Przewodnik po zasobie do 1945 roku, oprać. Czesław Biernat,
Warszawa 1992. Dziękuję Małgorzacie Omilanowskiej i Oldze Broniewskiej za tę informację.
4 Cuny, Danzigs Kunst...-, Bartetzky, Das Grofie Zeughaus...,passim, zwłaszcza s. 16 i n.
5 Carl, Der Neptunbrunnen..., s. 148. Niestety list ten nie został opublikowany w aneksie.
Studnia
Neptuna
na Długim
Targu
w Gdańsku
7