DOI article:
Kriegseisen, Jacek: Dom kramarzy w Elblągu i jego wyposażenie w świetle inwentarzy cechowych z lat 1703 - 1814
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.28102#0076
Jacek o ich korzystnym późniejszym spieniężeniu. Informacje o dwóch domach i ogro-
Knegseisen dach położonych na przedmieściu znikają w inwentarzach w 1701 r. i wtedy też
pojawia się zapiska „In der Stadt Ein Haus woran gebauet wirdt” 13. Jak moż-
na wnosić z kolejnej zamaszystej zapiski zamykającej inwentarz roczny („Ein
Haus In Baldt”), przebudowa zakończona została wkrótce po 31 lipca 1703 r.,
a na pewno przed 11 września roku następnego („Ein Haufl in der Gerber
StraJSe”, „Ein Haus in der Gerber-StraCe gelagen”)14.
Dom kramarzy stał na pełnej działce („nebenst einem zu gehórigen gantzen
Erbe”)15, która zabudowana była domem przednim i o połowę węższym domem
tylnym, jej resztę zajmowało zaś podwórze16. Sąsiadował z kamienicą, w której
mieścił się dom modlitwy elbląskiej gminy mennonickiej (ul. Garbary 28)17.
Kamienica cechowa była podpiwniczona, przy czym dwie zamykane na
klucze piwnice (przynajmniej jedna z nich dostępna była z zewnątrz, od stro-
ny przedproża18), przeznaczone były do użytku starszego cechu i lokatorów
wynajmujących w domu pomieszczenia. W 1756 r. za 30 florenów rocznie
cech wynajął piwnicę z przeznaczeniem na skład win19. Z kilku wzmianek
wiemy, że na podwórzu przechowywano sprzęt przeciwpożarowy - skrzynie
na piasek i bosaki.
Dom poprzedzony był przedprożem założonym na poziomie ulicy i zaj-
mującym całą szerokość fasady. Przedproże z obu skrajnych stron ograni-
czone było murkami ze słupkami przedprożowymi i rynnami, których
kamienne elementy były malowane na kolor popielaty („die Steinerne Rinne,
zwischen dem Mennon: Kirchen: Hause und der L. Krahmer Zunfft: Hause,
zu renovieren”, „die steinerne Galleye [...] gutt Aschgrau ubergestrichen”),
13 APG, 409/54, k. 83r.
14 APG, 409/54, k. 85r., 86v., 88r., 9Ir.; 409/55, k. 3r. Z powodu powtarzających się w inwen-
tarzach takich samych informacji, w przypisach dano odnośniki tylko do tych, które pojawiają
się pierwszy raz.
15 W Elblągu średniowieczne działki miejskie miały od 1 do 2,5 pręta szerokości i głębokość
w granicach 5 prętów (pręt = 4,32 lub 4,70 m). Najczęściej spotykane działki miały wymiary
1,5 na 5 pręta. Właśnie takie działki określano w źródłach jako pełnowartościowe parcele. Zabu-
dowa obejmowała 2/3 jej powierzchni, a reszta przeznaczona była na podwórze, zob. Roman
Czaja, Tadeusz Nawrolski, Tworzenie miejskiego zespołu osadniczego, [w:] Historia Elbląga, t. 1,
red. Stanisław Gierszewski, Andrzej Groth, Gdańsk 1993, s. 83. Z pomiaru Rendschmidta wynika,
że dom kramarzy stał na pełnej działce, zob. Rendschmidt, Das alte Elbinger..., ił. 48.
16 Rendschmidt, Das alte Elbinger..., il. 49; Hauke, Stobbe, Die Baugeschichte..., s. 152,
ił. 113-114.
17 Edmund Kizik, Mennonici w Gdańsku, Elblągu i na Żuławach Wiślanych w drugiej połowie
XVII i w XVIII wieku. Studium z dziejów małej społeczności wyznaniowej, Gdańsk 1994, s. 126.
18 W bliżej nieokreślonym czasie zbudowano drugie wejście do piwnic, zob. APG, 409/111,
k. lr.-lv.; Rynkiewicz-Domino, Budownictwo, architektura..., il. 25.
19 APG, 409/110, k. 9r. W Gdańsku przy sprzedaży lub wynajęciu domu zaletą były suche,
głębokie, sklepione piwnice, a dodatkowym atutem były piwnice pozwalające na przechowy-
wanie wina, zob. Ewa Barylewska-Szymańska, Wojciech Szymański, „...na św. Michała lub
od zaraz” - sprzedaż i wynajem domów i mieszkań w Gdańsku w 1775 roku, „Kwartalnik Historii
Kultury Materialnej” 2003, t. 51, nr 1, s. 29.
70
Knegseisen dach położonych na przedmieściu znikają w inwentarzach w 1701 r. i wtedy też
pojawia się zapiska „In der Stadt Ein Haus woran gebauet wirdt” 13. Jak moż-
na wnosić z kolejnej zamaszystej zapiski zamykającej inwentarz roczny („Ein
Haus In Baldt”), przebudowa zakończona została wkrótce po 31 lipca 1703 r.,
a na pewno przed 11 września roku następnego („Ein Haufl in der Gerber
StraJSe”, „Ein Haus in der Gerber-StraCe gelagen”)14.
Dom kramarzy stał na pełnej działce („nebenst einem zu gehórigen gantzen
Erbe”)15, która zabudowana była domem przednim i o połowę węższym domem
tylnym, jej resztę zajmowało zaś podwórze16. Sąsiadował z kamienicą, w której
mieścił się dom modlitwy elbląskiej gminy mennonickiej (ul. Garbary 28)17.
Kamienica cechowa była podpiwniczona, przy czym dwie zamykane na
klucze piwnice (przynajmniej jedna z nich dostępna była z zewnątrz, od stro-
ny przedproża18), przeznaczone były do użytku starszego cechu i lokatorów
wynajmujących w domu pomieszczenia. W 1756 r. za 30 florenów rocznie
cech wynajął piwnicę z przeznaczeniem na skład win19. Z kilku wzmianek
wiemy, że na podwórzu przechowywano sprzęt przeciwpożarowy - skrzynie
na piasek i bosaki.
Dom poprzedzony był przedprożem założonym na poziomie ulicy i zaj-
mującym całą szerokość fasady. Przedproże z obu skrajnych stron ograni-
czone było murkami ze słupkami przedprożowymi i rynnami, których
kamienne elementy były malowane na kolor popielaty („die Steinerne Rinne,
zwischen dem Mennon: Kirchen: Hause und der L. Krahmer Zunfft: Hause,
zu renovieren”, „die steinerne Galleye [...] gutt Aschgrau ubergestrichen”),
13 APG, 409/54, k. 83r.
14 APG, 409/54, k. 85r., 86v., 88r., 9Ir.; 409/55, k. 3r. Z powodu powtarzających się w inwen-
tarzach takich samych informacji, w przypisach dano odnośniki tylko do tych, które pojawiają
się pierwszy raz.
15 W Elblągu średniowieczne działki miejskie miały od 1 do 2,5 pręta szerokości i głębokość
w granicach 5 prętów (pręt = 4,32 lub 4,70 m). Najczęściej spotykane działki miały wymiary
1,5 na 5 pręta. Właśnie takie działki określano w źródłach jako pełnowartościowe parcele. Zabu-
dowa obejmowała 2/3 jej powierzchni, a reszta przeznaczona była na podwórze, zob. Roman
Czaja, Tadeusz Nawrolski, Tworzenie miejskiego zespołu osadniczego, [w:] Historia Elbląga, t. 1,
red. Stanisław Gierszewski, Andrzej Groth, Gdańsk 1993, s. 83. Z pomiaru Rendschmidta wynika,
że dom kramarzy stał na pełnej działce, zob. Rendschmidt, Das alte Elbinger..., ił. 48.
16 Rendschmidt, Das alte Elbinger..., il. 49; Hauke, Stobbe, Die Baugeschichte..., s. 152,
ił. 113-114.
17 Edmund Kizik, Mennonici w Gdańsku, Elblągu i na Żuławach Wiślanych w drugiej połowie
XVII i w XVIII wieku. Studium z dziejów małej społeczności wyznaniowej, Gdańsk 1994, s. 126.
18 W bliżej nieokreślonym czasie zbudowano drugie wejście do piwnic, zob. APG, 409/111,
k. lr.-lv.; Rynkiewicz-Domino, Budownictwo, architektura..., il. 25.
19 APG, 409/110, k. 9r. W Gdańsku przy sprzedaży lub wynajęciu domu zaletą były suche,
głębokie, sklepione piwnice, a dodatkowym atutem były piwnice pozwalające na przechowy-
wanie wina, zob. Ewa Barylewska-Szymańska, Wojciech Szymański, „...na św. Michała lub
od zaraz” - sprzedaż i wynajem domów i mieszkań w Gdańsku w 1775 roku, „Kwartalnik Historii
Kultury Materialnej” 2003, t. 51, nr 1, s. 29.
70