DOI Artikel:
Kriegseisen, Jacek: Dom kramarzy w Elblągu i jego wyposażenie w świetle inwentarzy cechowych z lat 1703 - 1814
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28102#0077
a od ulicy oddzielała je kuta balustrada, malowana na czarno („die Eiserne
Stangen Schwartz [ubergestrichen]”)20.
Parter kamienicy (il. 4) w połowie szerokości i na całej długości domu przed-
niego zajmowała sień (il. 5) skomunikowana z domem tylnym21. Obok niej
umieszczono od frontu kantor o dwóch oknach, a za nim następne pomiesz-
czenie, obok którego od strony sieni zlokalizowano klatkę schodową, z kolei
za nimi znajdowała się kuchnia22. Pierwsze piętro podzielone zostało na trakt
przedni i tylny. Wskazują na to określenia pomieszczeń („in der hinter Stube”,
„in der vorder Stube”). W trakcie przednim z podestu schodów, gdzie znajdo-
wało się wydzielone pomieszczenie kuchenne, wchodziło się do pomieszczenia
o dwóch oknach („in der yorder Stube”), obok którego ulokowany był wąski
jednookienny pokój z przepierzeniem, zapewne przeznaczony na sypialnię.
Odpowiednikiem vorder Stube w domu kramarzy w gdańskiej kamienicy
mieszczańskiej będzie pomieszczenie nazywane Saal, położone na pierwszym
piętrze budynku frontowego od strony ulicy, oświetlone trzema lub dwoma
oknami, które przeznaczone było najczęściej na salon23. W trakcie tylnym
umieszczono kuchnię i przedsionek (Vorkammer) skomunikowany z domem
tylnym24, gdzie znajdowała się reprezentacyjna sala zebrań cechu („in der hin-
ter Stube oder yersammlung Saal”), doświetlona zapewne dwoma oknami.
Sala ta była połączona z następnym pomieszczeniem drzwiami umieszczo-
nymi naprzeciwko wejścia do niej („der hinter Stubethur”). Z pomieszczenia
tego wchodziło się również do ustępu („zum Secret”)25. W przedsionku obok
20 Na temat kolorystyki kowalstwa architektonicznego zob. Anna Kriegseisen, Polichromo-
wane kowalstwo architektoniczne w nowożytnym Gdańsku, [w:] Rzemiosło artystyczne w Pru-
sach Królewskich, red. Jacek Kriegseisen, Gdańsk 2009, s. 146-159. W 1753 r. mistrz kamie-
niarski Georg Daniel Lehmann dokonał przeglądu elementów kamiennych domu (szczyt,
gzymsy) i naprawy rynny-rzygacza przedproża („Den Giebell und Gesimser, Verkukt, und
die Gallerie aufizubefiern”), zob. APG, 409/88, k. 7r., 21r. W tym samym roku mistrz malar-
ski Christian Seidler otrzymał 6 fl. za wspomniane prace, zob. APG, 409/88, k. 22r. Najstar-
sze, znane z opisów przedproże w Elblągu pochodzi z lat 1591-1592, zob. Rynkiewicz-Domino,
Budownictwo, architektura..., s. 240-241. Ponieważ wzniesione zostało dość wysoko, na całej
długości dwóch elewacji Dworu Artusa, Rynkiewicz-Domino przypuszcza, że z tego powodu
nazywano je galerią (ibidem, s. 240), jednak tak samo (Gallerie, Galleye) określono przedproże
przed domem kramarzy, więc można sądzić, że była to nazwa przyjęta w Elblągu dla określenia
przedproży, zob. APG, 409/88, k. 21v„ 22v.
21 Takie rozwiązanie, bądź skomunikowanie sieni z podwórzem, było w Elblągu powszech-
nie przyjęte, zob. Rendschmidt, Das alte Elbinger..., s. 45.
22 Ibidem, il. 49; Hauke, Stobbe, Die Baugeschichte..., s. 152, il. 113.
23 Ewa Barylewska-Szymańska, Gdańskie salony z drugiej połowy XVIII wieku na podstawie
źródeł, [w:] Muzea - rezydencje w Polsce. Materiały sesji naukowej zorganizowanej w Muzeum
Zamoyskich w Kozłówce 14-16października 2004, Kozłówka 2004, s. 478-479.
Rendschmidt, Das alte Elbinger..., il. 49; Elauke, Stobbe, Die Baugeschichte..., s. 152, il. 114.
25 Z badań Ewy Barylewskiej-Szymańskiej i Wojciecha Szymańskiego wynika, że w 2. poi.
XVIII w. ustępy w kamienicach gdańskich znajdowały się na dziedzińcach, ale również wspo-
minano ich istnienie w domach, co nie było rzadkością m.in. na piętrach, zob. Baryłewska-
-Szymańska, Szymański, „...na św. Michała..., s. 33, 35.
Dom kramarzy
w Elblągu...
71
Stangen Schwartz [ubergestrichen]”)20.
Parter kamienicy (il. 4) w połowie szerokości i na całej długości domu przed-
niego zajmowała sień (il. 5) skomunikowana z domem tylnym21. Obok niej
umieszczono od frontu kantor o dwóch oknach, a za nim następne pomiesz-
czenie, obok którego od strony sieni zlokalizowano klatkę schodową, z kolei
za nimi znajdowała się kuchnia22. Pierwsze piętro podzielone zostało na trakt
przedni i tylny. Wskazują na to określenia pomieszczeń („in der hinter Stube”,
„in der vorder Stube”). W trakcie przednim z podestu schodów, gdzie znajdo-
wało się wydzielone pomieszczenie kuchenne, wchodziło się do pomieszczenia
o dwóch oknach („in der yorder Stube”), obok którego ulokowany był wąski
jednookienny pokój z przepierzeniem, zapewne przeznaczony na sypialnię.
Odpowiednikiem vorder Stube w domu kramarzy w gdańskiej kamienicy
mieszczańskiej będzie pomieszczenie nazywane Saal, położone na pierwszym
piętrze budynku frontowego od strony ulicy, oświetlone trzema lub dwoma
oknami, które przeznaczone było najczęściej na salon23. W trakcie tylnym
umieszczono kuchnię i przedsionek (Vorkammer) skomunikowany z domem
tylnym24, gdzie znajdowała się reprezentacyjna sala zebrań cechu („in der hin-
ter Stube oder yersammlung Saal”), doświetlona zapewne dwoma oknami.
Sala ta była połączona z następnym pomieszczeniem drzwiami umieszczo-
nymi naprzeciwko wejścia do niej („der hinter Stubethur”). Z pomieszczenia
tego wchodziło się również do ustępu („zum Secret”)25. W przedsionku obok
20 Na temat kolorystyki kowalstwa architektonicznego zob. Anna Kriegseisen, Polichromo-
wane kowalstwo architektoniczne w nowożytnym Gdańsku, [w:] Rzemiosło artystyczne w Pru-
sach Królewskich, red. Jacek Kriegseisen, Gdańsk 2009, s. 146-159. W 1753 r. mistrz kamie-
niarski Georg Daniel Lehmann dokonał przeglądu elementów kamiennych domu (szczyt,
gzymsy) i naprawy rynny-rzygacza przedproża („Den Giebell und Gesimser, Verkukt, und
die Gallerie aufizubefiern”), zob. APG, 409/88, k. 7r., 21r. W tym samym roku mistrz malar-
ski Christian Seidler otrzymał 6 fl. za wspomniane prace, zob. APG, 409/88, k. 22r. Najstar-
sze, znane z opisów przedproże w Elblągu pochodzi z lat 1591-1592, zob. Rynkiewicz-Domino,
Budownictwo, architektura..., s. 240-241. Ponieważ wzniesione zostało dość wysoko, na całej
długości dwóch elewacji Dworu Artusa, Rynkiewicz-Domino przypuszcza, że z tego powodu
nazywano je galerią (ibidem, s. 240), jednak tak samo (Gallerie, Galleye) określono przedproże
przed domem kramarzy, więc można sądzić, że była to nazwa przyjęta w Elblągu dla określenia
przedproży, zob. APG, 409/88, k. 21v„ 22v.
21 Takie rozwiązanie, bądź skomunikowanie sieni z podwórzem, było w Elblągu powszech-
nie przyjęte, zob. Rendschmidt, Das alte Elbinger..., s. 45.
22 Ibidem, il. 49; Hauke, Stobbe, Die Baugeschichte..., s. 152, il. 113.
23 Ewa Barylewska-Szymańska, Gdańskie salony z drugiej połowy XVIII wieku na podstawie
źródeł, [w:] Muzea - rezydencje w Polsce. Materiały sesji naukowej zorganizowanej w Muzeum
Zamoyskich w Kozłówce 14-16października 2004, Kozłówka 2004, s. 478-479.
Rendschmidt, Das alte Elbinger..., il. 49; Elauke, Stobbe, Die Baugeschichte..., s. 152, il. 114.
25 Z badań Ewy Barylewskiej-Szymańskiej i Wojciecha Szymańskiego wynika, że w 2. poi.
XVIII w. ustępy w kamienicach gdańskich znajdowały się na dziedzińcach, ale również wspo-
minano ich istnienie w domach, co nie było rzadkością m.in. na piętrach, zob. Baryłewska-
-Szymańska, Szymański, „...na św. Michała..., s. 33, 35.
Dom kramarzy
w Elblągu...
71