DOI Artikel:
Woziński, Andrzej: O nietypowych cechach nastawy ołtarzowej Michała z Augsburga w kościele Mariackim w Gdańsku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.43645#0037
skrzydeł. Warto podkreślić, że wszystkie te nastawy pochodziły z północnych
Niemiec. Również z północnych terenów pochodzi najciekawszy dla nas przy-
padek - ukończone w 1425 r. retabulum ołtarza głównego w kościele Mariackim
w Lubece31. Zachowały się z niego jedynie drobne architektoniczne detale, lecz
opis z 1852 r. i archiwalne zdjęcia przybliżają nam tę realizację, ujawniając podo-
bieństwo do gdańskiego zabytku. Był to pentaptyk o wysokości około 190 i sze-
rokości około 340 cm, z dwiema parami ruchomych, obustronnie zdobionych
skrzydeł, zaopatrzony w predellę zamykaną pojedynczymi skrzydłami. W wersji
całkowicie zamkniętej widniały na nim malowane wyobrażenia, o których nic
bliższego nie wiadomo. Po otwarciu zewnętrznych skrzydeł korpusu ukazywały
się 24 reliefy w dwóch kondygnacjach przedstawiające sceny z życia Chrys-
tusa i Marii; dwanaście podobnych reliefów pojawiało się po otwarciu skrzydeł
predelli. Uroczysta odsłona prezentowała w centrum Koronację Marii, pod nią
Chrystusa Bolesnego z dwoma aniołami i Arma Christi, a nad nią Chrzest Chrys-
tusa. Po obu stronach osi wyznaczonej przez te wyobrażenia awersy wewnętrz-
nych skrzydeł i korpus podzielone zostały na rzędy wnęk, w których pod bal-
dachimami stały wykonane ze srebra figury: 52 duże i 39 małych32. W 1531 r.
srebrne figury zostały z nastawy usunięte, a w 1533 r. przetopione, aby zyskać
środki finansowe na potrzeby floty wojennej Lubeki. Zewnętrzne skrzydła kor-
pusu prawdopodobnie przepadły w czasie, gdy zdemontowano nastawę i zastą-
piono nową konstrukcją (Thomas Quellinus, 1696-1697); reliefy wewnętrznych
skrzydeł korpusu i predelli spłonęły w 1942 r., lecz znamy je ze zdjęć (ił. 9). Sta-
nowiące oprawę dla srebrnych figur baldachimy, fiale i inne elementy mikro-
architektury zachowały się częściowo do dzisiaj (St. Annen-Museum w Lubece).
Niezwykle precyzyjnie wyrzeźbione z drewna, z drobnymi metalowymi aplika-
cjami, przypominają wyroby złotnicze.
Retabulum z Lubeki jest najbliższym, który udało mi się znaleźć, śla-
dem istnienia nastawy o podobnie jak w Gdańsku znaczącej roli dzieł złot-
niczych w jej strukturze, a także zbliżonym rozmieszczeniu srebrnych figu-
rek oraz ich zróżnicowaniu na większe i mniejsze. Takie rozwiązanie stanowi
zapewne kontynuację tego zapoczątkowanego przez nastawę pasyjną Jacquesa
de Baerze z lat 1391-1399 z mauzoleum Filipa Śmiałego w klasztorze Kartu-
zów Champmol pod Dijon (Musee des Beaux-Arts w Dijon)33. Srebrne figurki
w Lubece i Gdańsku, w odróżnieniu od wcześniej wymienionych retabulów,
31 Albrecht, Aufden Spuren..., s. 116-125; Corpus der mittelalterlichen Hołzskulptur und
Tafelmalerei in Schleswig-Holstein, Hg. Uwe Albrecht, Bd. 1, Hansestadt Lubeck, St. Anneti-
-Museutn, bearb. von Uwe Albrecht, Jórg Rosenfeld, Kieł 2005, kat. 31.
32 Wymiary korpusu wynosiły: wys. - około 190 cm, szer. - 340 cm, zob. Uwe Albrecht,
Aufden Spuren..., s. 120; Corpus der mittelalterlichen Hołzskulptur..., s. 142.
33 Na genetyczne związki skrzydeł gdańskiej nastawy z dziełem z Dijon wskazałem już
wcześniej, zob. Woziński, Michał z Augsburga..., s. 20. Natomiast Albrecht zwrócił uwagę
na to samo źródło w odniesieniu do skrzydeł retabulum z Lubeki, zwłaszcza ich mikroarchitek-
tury, zob. Albrecht, Aufden Spuren..., s. 122.
O nietypowych
cechach
nastawy
ołtarzowej...
35
Niemiec. Również z północnych terenów pochodzi najciekawszy dla nas przy-
padek - ukończone w 1425 r. retabulum ołtarza głównego w kościele Mariackim
w Lubece31. Zachowały się z niego jedynie drobne architektoniczne detale, lecz
opis z 1852 r. i archiwalne zdjęcia przybliżają nam tę realizację, ujawniając podo-
bieństwo do gdańskiego zabytku. Był to pentaptyk o wysokości około 190 i sze-
rokości około 340 cm, z dwiema parami ruchomych, obustronnie zdobionych
skrzydeł, zaopatrzony w predellę zamykaną pojedynczymi skrzydłami. W wersji
całkowicie zamkniętej widniały na nim malowane wyobrażenia, o których nic
bliższego nie wiadomo. Po otwarciu zewnętrznych skrzydeł korpusu ukazywały
się 24 reliefy w dwóch kondygnacjach przedstawiające sceny z życia Chrys-
tusa i Marii; dwanaście podobnych reliefów pojawiało się po otwarciu skrzydeł
predelli. Uroczysta odsłona prezentowała w centrum Koronację Marii, pod nią
Chrystusa Bolesnego z dwoma aniołami i Arma Christi, a nad nią Chrzest Chrys-
tusa. Po obu stronach osi wyznaczonej przez te wyobrażenia awersy wewnętrz-
nych skrzydeł i korpus podzielone zostały na rzędy wnęk, w których pod bal-
dachimami stały wykonane ze srebra figury: 52 duże i 39 małych32. W 1531 r.
srebrne figury zostały z nastawy usunięte, a w 1533 r. przetopione, aby zyskać
środki finansowe na potrzeby floty wojennej Lubeki. Zewnętrzne skrzydła kor-
pusu prawdopodobnie przepadły w czasie, gdy zdemontowano nastawę i zastą-
piono nową konstrukcją (Thomas Quellinus, 1696-1697); reliefy wewnętrznych
skrzydeł korpusu i predelli spłonęły w 1942 r., lecz znamy je ze zdjęć (ił. 9). Sta-
nowiące oprawę dla srebrnych figur baldachimy, fiale i inne elementy mikro-
architektury zachowały się częściowo do dzisiaj (St. Annen-Museum w Lubece).
Niezwykle precyzyjnie wyrzeźbione z drewna, z drobnymi metalowymi aplika-
cjami, przypominają wyroby złotnicze.
Retabulum z Lubeki jest najbliższym, który udało mi się znaleźć, śla-
dem istnienia nastawy o podobnie jak w Gdańsku znaczącej roli dzieł złot-
niczych w jej strukturze, a także zbliżonym rozmieszczeniu srebrnych figu-
rek oraz ich zróżnicowaniu na większe i mniejsze. Takie rozwiązanie stanowi
zapewne kontynuację tego zapoczątkowanego przez nastawę pasyjną Jacquesa
de Baerze z lat 1391-1399 z mauzoleum Filipa Śmiałego w klasztorze Kartu-
zów Champmol pod Dijon (Musee des Beaux-Arts w Dijon)33. Srebrne figurki
w Lubece i Gdańsku, w odróżnieniu od wcześniej wymienionych retabulów,
31 Albrecht, Aufden Spuren..., s. 116-125; Corpus der mittelalterlichen Hołzskulptur und
Tafelmalerei in Schleswig-Holstein, Hg. Uwe Albrecht, Bd. 1, Hansestadt Lubeck, St. Anneti-
-Museutn, bearb. von Uwe Albrecht, Jórg Rosenfeld, Kieł 2005, kat. 31.
32 Wymiary korpusu wynosiły: wys. - około 190 cm, szer. - 340 cm, zob. Uwe Albrecht,
Aufden Spuren..., s. 120; Corpus der mittelalterlichen Hołzskulptur..., s. 142.
33 Na genetyczne związki skrzydeł gdańskiej nastawy z dziełem z Dijon wskazałem już
wcześniej, zob. Woziński, Michał z Augsburga..., s. 20. Natomiast Albrecht zwrócił uwagę
na to samo źródło w odniesieniu do skrzydeł retabulum z Lubeki, zwłaszcza ich mikroarchitek-
tury, zob. Albrecht, Aufden Spuren..., s. 122.
O nietypowych
cechach
nastawy
ołtarzowej...
35