Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (12.2013)

II. 9. Jeziorany, ołtarz główny,
fot. Dąbrówka Lipska, 2008

a w jego trakcie eksponować Najświętszy
Sakrament w monstrancji na głównym ołta-
rzu53. Bliższych informacji na temat formy
owej adoracji dostarcza list pasterski biskupa
Szembeka z 1743 r. wynikający z nowego Breve
Apostolskiego Benedykta XIV pozwalającego
na odprawianie nabożeństwa w ciągu trzech
dni z przerwami nocnymi. Tam też znajdziemy
dokładny opis całej adoracji.
W kontekście naszych rozważań najważ-
niejszy jest następujący fragment owego listu:
„Wystawienie ma mieć miejsce na ołtarzu
większym, z wyjątkiem kościoła Katedralnego,
gdzie ma własne miejsce na środku. Należy za-
brać relikwie świętych, które nigdy nie mogą
być wystawiane wspólnie z Najświętszym Sakra-
mentem, ołtarz należy ozdobić możliwe najbar-
dziej uroczyście: zasłona jego, nazywana pospo-
licie antependium, przez te całe trzy dni ma być
koloru białego, jednakże na mszy kolor antepen-
dium winien być czerwony, na tabernakulum
powinien być położony baldachim koloru białe-
go z tkaniny jedwabnej. Jak najliczniej powinny
być rozstawione świece. Krzyż na środku ołtarza
przed drzwiami tabernakulum. Ten bowiem za¬
wsze powinien być. Kościół niech będzie ozdobiony tkaninami [tapetibus] jeśli są,
także na innych ołtarzach niech są położone liczne świece [.. .]”54.
O dwufunkcyjności omawianych zabytków świadczyć może fakt przemian
liturgicznych, które zaszły w konsekwencji ustaleń Soboru Trydenckiego.
Zaprzestano różnego rodzaju dramatyzacji odgrywanych w czasie Wielkiego
Tygodnia, które zajmowały istotne miejsce w przedsoborowych brewiarzach
i mszałach55. Nowe przedstawienia grobu miały być zgodne z przekazem

53 Statuty Synodalne Warmińskie, Sambijskie, Pomezańskie, Chełmińskie oraz prowincji
ryskiej. Z Braniewskiego wydania księdza Franciszka Hiplera 1899 roku oraz pierwodruków 1922
i 1932 roku przełożył biskup Julian Wojtkowski, Olsztyn 2010, s. 107.
54 Łaciński tekst listu pasterskiego biskupa Krzysztofa Szambeka został opublikowany
przez Kolberga i Obłąka, zob. Obłąk, Początki..., s. 28-31. Za pomoc w tłumaczeniu dzię-
kuję p. Pani dr Angelice Modlińskiej-Piekarz. Należy podkreślić, że są znane również szcze-
gółowe rozporządzenia dotyczące odprawiania Triduum Paschalnego. Obok wcześniejszych,
najbardziej szczegółowy jest rytuał biskupa Szembeka dokładnie omawiający czynności litur-
giczne, zob. Andrzej Kopiczko, Rytuał Warmiński Biskupa Krzysztofa Andrzeja Jana Szambeka
z 1733 roku, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 1985, t. 32, nr 4, s. 39-83.
55 Julian Lewański, Liturgiczne łacińskie dramatyzacje Wielkiego Tygodnia XI-XVI wieku,
wyd. Julian Lewiński, (Staropolski Dramat Religijny, t. 1), Lublin 1999, s. 25.

168