DOI Artikel:
Lipska, Dąbrówka: Nowożytne ołtarze z przedstawieniami Grobu Pańskiego na terenie dawnego dominium warmińskiego - pochodzenie, forma, treść
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.43645#0172
Dąbrówka podwójną funkcję. Nie bez znaczenia może być również fakt, iż w początko-
Lipska Wym okresie praktykowania tego nabożeństwa (przed 1214 r.) odprawiano
je w Wielki Czwartek i Wielki Piątek60, co było kontynuowane w szesnasto-
wiecznym Rzymie - odprawiono je cztery razy w roku, w tym także w okresie
Wielkiego Postu61. Według tradycji odnosiło się ono do czterdziestogodzinne-
go czuwania przy Grobie Pańskim62.
Dla pełnego obrazu tego zagadnienia należy jeszcze rozważyć kwestię wzo-
rów. Zdają się one potwierdzać fakt, iż mogły pełnić podwójną funkcję, gdyż
wiadomo, że projekty dekoracji do nabożeństw czterdziestogodzinnych wyko-
nywane przez Pozza dla II Gesii były powtórnie wykorzystywane przy dekora-
cji osiemnasto- i dziewiętnastowiecznych Grobów Pańskich63. Ich wzajemne
podobieństwo silnie nawiązujące do szesnastowiecznej włoskiej tradycji tea-
tralnej, która rozpowszechniła się m.in. za pośrednictwem teatru jezuickiego,
tłumaczyłoby obecność na Warmii jednego z najwcześniejszych, przypuszczal-
nie kulisowych, grobów w kolegium jezuickim w Braniewie64. Trudno jednak
jednoznacznie stwierdzić bezpośredni pierwowzór dla omawianych zabytków.
Nie można wykluczyć bezpośrednich nawiązań do włoskich realizacji, które
mogły być znane warmińskim duchownym, często przebywającym w Italii65,
nie są jednak dotychczas znane bezpośrednie fakty, które mogłyby o tym
świadczyć. Podobieństwo warmińskich realizacji można również odnaleźć
w projektach Sebastiana H. Wagnera czy Georga Itzlfeldera (il. 11-12), którego
wzory można odczytać na dwa sposoby: jako samodzielną konstrukcję lub też
(co jest tu wyraźnie zaznaczone) jako dodatkową dekorację ołtarza częściowo
60 Zob. Josef A. Jungmann, Die Andacht der vierrzig Stunden und das Heilige Grab, „Litur-
gisches Jahrbuch” 1952, Bd. 2, s. 184-198. Cytowany za Bogusław Nadolski, Leksykon Liturgii,
Poznali 2006, s. 289 (Czterdziestogodzinne nabożeństwo').
61 Ibidem, s. 289.
62 Michał Nowodworski, Encyklopedja kościelna podług teologicznej encyklopedji Wetzera
i Weltego z licznemi jej dopełnieniami przy współudziale wielu duchownych i świeckich osób
wydana, red. Stefan Biskupski, t. 6, Warszawa 1875, s. 423 (Grób Wielkanocny); Podleś, Dzieje
czterdziestogodzinnego..., s. 257.
63 Philip M. Halm, Heilige Graber der 18. Jahrhundert, „Die Christliche Kunst” 1905, Jg. 7,
s. 164-168, 1905, Jg. 8, s. 182-190; por. Elżbieta Gieysztor-Miłobędzka, Nabożeństwo czterdzie-
stogodzinne a sztuka, „Biuletyn Historii Sztuki”, 47, 1985, nr 1-2, s. 3-14.
64 Na podstawie aktów wizytacyjnych (1578 r.) można przypuszczać, że istniały jeszcze
starsze groby, a na pewno żywy był kultu Grobu Pańskiego. Znajdują się tam wyszczególnione
paramenty używane przy kulcie grobu w Braniewie, Dobrym Mieście, a także w: kaplicy zamko-
wej w Lidzbarku (Matern, Die Liturgie..., s. 55). Jednak najstarsze księgi wizytacyjne zachowane
w AAW w Olsztynie pochodzą z lat 1583-1612, zob. AAW Olsztyn, sygn. AB, B la, Descriptio
Episcoparus Varmiensis cum suis Parochiis et aliis Sacerdotis-Auctore Reverendissime Martino
Cromero Episcopo Varmienis vol. I. continet Dioecesim in genere et Archipresbyteratus Frauen-
berg, Elbing, Braunsberg, Cruceburg, Wormditt, Eilau, et Friedland.
65 Władze dominium warmińskiego bardzo sobie ceniły niezależność, często podkreślając
swoją bezpośrednią podległość Stolicy Apostolskiej, z czym związana była zazwyczaj długo-
trwała rezydencja ich wysłannika w Rzymie.
170
Lipska Wym okresie praktykowania tego nabożeństwa (przed 1214 r.) odprawiano
je w Wielki Czwartek i Wielki Piątek60, co było kontynuowane w szesnasto-
wiecznym Rzymie - odprawiono je cztery razy w roku, w tym także w okresie
Wielkiego Postu61. Według tradycji odnosiło się ono do czterdziestogodzinne-
go czuwania przy Grobie Pańskim62.
Dla pełnego obrazu tego zagadnienia należy jeszcze rozważyć kwestię wzo-
rów. Zdają się one potwierdzać fakt, iż mogły pełnić podwójną funkcję, gdyż
wiadomo, że projekty dekoracji do nabożeństw czterdziestogodzinnych wyko-
nywane przez Pozza dla II Gesii były powtórnie wykorzystywane przy dekora-
cji osiemnasto- i dziewiętnastowiecznych Grobów Pańskich63. Ich wzajemne
podobieństwo silnie nawiązujące do szesnastowiecznej włoskiej tradycji tea-
tralnej, która rozpowszechniła się m.in. za pośrednictwem teatru jezuickiego,
tłumaczyłoby obecność na Warmii jednego z najwcześniejszych, przypuszczal-
nie kulisowych, grobów w kolegium jezuickim w Braniewie64. Trudno jednak
jednoznacznie stwierdzić bezpośredni pierwowzór dla omawianych zabytków.
Nie można wykluczyć bezpośrednich nawiązań do włoskich realizacji, które
mogły być znane warmińskim duchownym, często przebywającym w Italii65,
nie są jednak dotychczas znane bezpośrednie fakty, które mogłyby o tym
świadczyć. Podobieństwo warmińskich realizacji można również odnaleźć
w projektach Sebastiana H. Wagnera czy Georga Itzlfeldera (il. 11-12), którego
wzory można odczytać na dwa sposoby: jako samodzielną konstrukcję lub też
(co jest tu wyraźnie zaznaczone) jako dodatkową dekorację ołtarza częściowo
60 Zob. Josef A. Jungmann, Die Andacht der vierrzig Stunden und das Heilige Grab, „Litur-
gisches Jahrbuch” 1952, Bd. 2, s. 184-198. Cytowany za Bogusław Nadolski, Leksykon Liturgii,
Poznali 2006, s. 289 (Czterdziestogodzinne nabożeństwo').
61 Ibidem, s. 289.
62 Michał Nowodworski, Encyklopedja kościelna podług teologicznej encyklopedji Wetzera
i Weltego z licznemi jej dopełnieniami przy współudziale wielu duchownych i świeckich osób
wydana, red. Stefan Biskupski, t. 6, Warszawa 1875, s. 423 (Grób Wielkanocny); Podleś, Dzieje
czterdziestogodzinnego..., s. 257.
63 Philip M. Halm, Heilige Graber der 18. Jahrhundert, „Die Christliche Kunst” 1905, Jg. 7,
s. 164-168, 1905, Jg. 8, s. 182-190; por. Elżbieta Gieysztor-Miłobędzka, Nabożeństwo czterdzie-
stogodzinne a sztuka, „Biuletyn Historii Sztuki”, 47, 1985, nr 1-2, s. 3-14.
64 Na podstawie aktów wizytacyjnych (1578 r.) można przypuszczać, że istniały jeszcze
starsze groby, a na pewno żywy był kultu Grobu Pańskiego. Znajdują się tam wyszczególnione
paramenty używane przy kulcie grobu w Braniewie, Dobrym Mieście, a także w: kaplicy zamko-
wej w Lidzbarku (Matern, Die Liturgie..., s. 55). Jednak najstarsze księgi wizytacyjne zachowane
w AAW w Olsztynie pochodzą z lat 1583-1612, zob. AAW Olsztyn, sygn. AB, B la, Descriptio
Episcoparus Varmiensis cum suis Parochiis et aliis Sacerdotis-Auctore Reverendissime Martino
Cromero Episcopo Varmienis vol. I. continet Dioecesim in genere et Archipresbyteratus Frauen-
berg, Elbing, Braunsberg, Cruceburg, Wormditt, Eilau, et Friedland.
65 Władze dominium warmińskiego bardzo sobie ceniły niezależność, często podkreślając
swoją bezpośrednią podległość Stolicy Apostolskiej, z czym związana była zazwyczaj długo-
trwała rezydencja ich wysłannika w Rzymie.
170