DOI article:
Kruk, Mirosław Piotr: Chrystus Pantokrator na gemmie bizantyńskiej z kościoła pw. NMP Królowej Polski w Kruszynie
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.43445#0023
Kilka gemm pochodzących z XI-XIII w.
zaprezentowano w 2009 r. na wystawie
w Royal Academy w Londynie i opisano
bardzo dokładnie w towarzyszącym jej
katalogu, przygotowanym przez Robina
Cormacka i Marii Vassilaki. Uwagę zwra-
ca gemma z wizerunkiem Chrystusa, nie-
zwykle podobna do dzieła z Kruszyna3,
(il. 6). Autor noty Duśan Milovanović
bardzo precyzyjnie określił datę jej powsta-
nia na początek XIII w., a jako miejsce wy-
konania wskazał Konstantynopol. Gemma
pochodzi z terenu Bałkanów i stanowi parę
z innym dziełem, zachowanym w serbskim
monasterze Chilandar na Athos, jednym
z najbardziej aktywnych artystycznie klasz-
torów, silnie wspieranym finansowo przez
kolejnych królów Serbii. Według legendy
drugi medalion z wizerunkiem Matki Bo-
skiej Oranty miał ofiarować klasztorowi sam
św. Sawa.
Podobne do omawianego zabytku jest
również dzieło przechowywane w Muzeum
II. 5. Chrystus Pantokrator, gemma (kamea),
nefryt, Bizancjum, koniec XII w. - początek
XIII w., rama: Moskwa, koniec XIV w. - początek
XV w., złoto, perły, wys. 5 cm, szer. 3 cm,
Moskwa, Kreml, Orużejnaja Pałata, nr inw.
flK-134, wg Bw3aHniicne apeBHOCTM
Benaki w Atenach37 38 (il. 7), wykonane z kryształu górskiego i datowane na
XI-XII w. W tym wypadku zwracają uwagę: okrągła (a nie owalna) forma
gemmy oraz wprowadzony do wizerunku epitet - Pantokrator, podkreślający
przyjętą formułę ikonograficzną.
Wszystkie wymienione zabytki należą do grupy podobnych wyrobów,
wykonanych najprawdopodobniej w Konstantynopolu w okresie poprzedza-
jącym IV krucjatę. Grupę tę można jeszcze uzupełnić o kameę przechowywaną
w Wielkiej Ławrze na Górze Athos, ujętą w nowożytną oprawę. Dzieło było
reprodukowane w monografii autorstwa Katii Loverdou-Tsigaridy poświę-
conej krzyżom i gemmom bizantyńskim, znajdującym się we wspomnianym
37 Chrystus Pantokrator, gemma (kamea) zielony jaspis, wys. 4 cm, szer. 3,5 cm: Konstan-
tynopol, początek XIII w., oprawa: srebro, złocenie, emalia błękitna i zielona, karneol, macica
perłowa, masa szklana, wys. 7,2 cm, szer. 6 cm, Serbia, Peć lub Prizren, Belgrad, Muzeum Rze-
miosła Artystycznego, nr inw. 4588; Duśan Milovanović, Cameo with Christ Pantokrator [w:]
Byzantium 330-1453..., s. 230, 430, poz. kat. 202. Autor jest wnikliwym znawcą bizantyńskiego
rzemiosła artystycznego, który opracowuje systematycznie bogaty zbiór bizantyników w muzeum
belgradzkim.
38 Chrystus Pantokrator, gemma (kamea), kryształ górski, Konstantynopol (?), XI-XII w.,
oprawa: XVI w., złoto, kamienie, perły, wys. 6,1 cm, szer. 6 cm, gr. 1,2 cm, Ateny, Muzeum Benaki,
nr inw. 2113; Vassiliki Foskolou, Pendant with Christ Pantokrator [w:] Byzantium 330-1453...,
s. 231, 431, poz. kat. 203.
17
zaprezentowano w 2009 r. na wystawie
w Royal Academy w Londynie i opisano
bardzo dokładnie w towarzyszącym jej
katalogu, przygotowanym przez Robina
Cormacka i Marii Vassilaki. Uwagę zwra-
ca gemma z wizerunkiem Chrystusa, nie-
zwykle podobna do dzieła z Kruszyna3,
(il. 6). Autor noty Duśan Milovanović
bardzo precyzyjnie określił datę jej powsta-
nia na początek XIII w., a jako miejsce wy-
konania wskazał Konstantynopol. Gemma
pochodzi z terenu Bałkanów i stanowi parę
z innym dziełem, zachowanym w serbskim
monasterze Chilandar na Athos, jednym
z najbardziej aktywnych artystycznie klasz-
torów, silnie wspieranym finansowo przez
kolejnych królów Serbii. Według legendy
drugi medalion z wizerunkiem Matki Bo-
skiej Oranty miał ofiarować klasztorowi sam
św. Sawa.
Podobne do omawianego zabytku jest
również dzieło przechowywane w Muzeum
II. 5. Chrystus Pantokrator, gemma (kamea),
nefryt, Bizancjum, koniec XII w. - początek
XIII w., rama: Moskwa, koniec XIV w. - początek
XV w., złoto, perły, wys. 5 cm, szer. 3 cm,
Moskwa, Kreml, Orużejnaja Pałata, nr inw.
flK-134, wg Bw3aHniicne apeBHOCTM
Benaki w Atenach37 38 (il. 7), wykonane z kryształu górskiego i datowane na
XI-XII w. W tym wypadku zwracają uwagę: okrągła (a nie owalna) forma
gemmy oraz wprowadzony do wizerunku epitet - Pantokrator, podkreślający
przyjętą formułę ikonograficzną.
Wszystkie wymienione zabytki należą do grupy podobnych wyrobów,
wykonanych najprawdopodobniej w Konstantynopolu w okresie poprzedza-
jącym IV krucjatę. Grupę tę można jeszcze uzupełnić o kameę przechowywaną
w Wielkiej Ławrze na Górze Athos, ujętą w nowożytną oprawę. Dzieło było
reprodukowane w monografii autorstwa Katii Loverdou-Tsigaridy poświę-
conej krzyżom i gemmom bizantyńskim, znajdującym się we wspomnianym
37 Chrystus Pantokrator, gemma (kamea) zielony jaspis, wys. 4 cm, szer. 3,5 cm: Konstan-
tynopol, początek XIII w., oprawa: srebro, złocenie, emalia błękitna i zielona, karneol, macica
perłowa, masa szklana, wys. 7,2 cm, szer. 6 cm, Serbia, Peć lub Prizren, Belgrad, Muzeum Rze-
miosła Artystycznego, nr inw. 4588; Duśan Milovanović, Cameo with Christ Pantokrator [w:]
Byzantium 330-1453..., s. 230, 430, poz. kat. 202. Autor jest wnikliwym znawcą bizantyńskiego
rzemiosła artystycznego, który opracowuje systematycznie bogaty zbiór bizantyników w muzeum
belgradzkim.
38 Chrystus Pantokrator, gemma (kamea), kryształ górski, Konstantynopol (?), XI-XII w.,
oprawa: XVI w., złoto, kamienie, perły, wys. 6,1 cm, szer. 6 cm, gr. 1,2 cm, Ateny, Muzeum Benaki,
nr inw. 2113; Vassiliki Foskolou, Pendant with Christ Pantokrator [w:] Byzantium 330-1453...,
s. 231, 431, poz. kat. 203.
17