DOI Artikel:
Mielnik, Magdalena: Przedstawienia cnót kobiecych w sztuce gdańskiej na tle piśmiennictwa kaznodziejskiego i literatury moralistycznej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.43445#0027
Magdalena Mielnik
Przedstawienia cnót kobiecych w sztuce
gdańskiej na tle piśmiennictwa kaznodziejskiego
i literatury moralistycznej1
Zgodnie z teorią humorów niewiasta jest istotą słabą, podległą mężczyźnie pod
względem intelektualnym, emocjonalnym i moralnym, co spowodowane jest
przewagą elementu wody w jej ciele. Od XV w. w Europie następuje rozkwit lite-
ratury moralistycznej, adresowanej głównie do młodych panien. Powstaje wiele
traktatów, zwanych ąuerelle des femmes, dowodzących niższości kobiet wobec
mężczyzn bądź równości obu płci (a nawet w wyjątkowych przypadkach - wyż-
szości niewiast nad mężczyznami)2. Dzieła takie pojawiają w Hiszpanii, Italii,
Francji, Niemczech, Polsce. Niektórzy badacze zwracają jednak uwagę, że utwory
te były jedynie ćwiczeniami retorycznymi3 i są one traktowane zbyt poważnie
1 Niniejszy artykuł powstał w toku prac nad dysertacją „Quidquid agis, prudenter agas
et respice finem”. Przedstawienia o charakterze moralistycznym w gdańskiej sztuce świeckiej od końca
XVI do początku XVIII wieku pod kierunkiem prof. dr. hab. Jana Harasimowicza, któremu chciała-
bym w tym miejscu serdecznie podziękować. Za inspirację i zainteresowanie tematem roli kobiet
w erze nowożytnej chciałabym podziękować dr. hab. Marcinowi Kalecińskiemu.
2 William Caferro, Contesting the Renaissance, Oxford 2011, s. 78. Moje zainteresowanie
tematem sytuacji kobiet w społeczeństwie nowożytnym zapoczątkował artykuł Joan Kelly-Gadol,
Did women have a renaissance? [w:] Becoming Visible: Women in European History, ed. Renate
Bridenthai, Claudia Koonz, Boston 1977, s. 137-164. Przełomowa była także praca Natalie Zeamon
Davies, Kobiety na marginesach. Trzy siedemnastowieczne życiorysy, Warszawa 2012. Stanowi
ona niezwykłe studium mentalności ludzi w XVII w., pokazane poprzez zestawienie życiorysów
trzech kobiet różnych wyznań. Za wskazanie tej pozycji dziękuję dr. Jackowi Bielakowi. Spośród
podstawowych publikacji i artykułów omawiających sytuację kobiet i oczekiwania wobec nich
oraz przedstawiających wizerunki idealnych niewiast w literaturze i sztuce zob. Merry E. Wiesner,
Beyond Women and the Family: Towards a Gender Analysis ofthe Reformation, „Sixteenth Century
Journal” 1987, nr 3, s. 311-322; idem, Women and Gender in Early Modern Europę, Cambridge
2000; Heide Wunder, He is the Sun, She is the Moon. Women in Early Modern Germany, Harvard
1998; Lyndal Roper, Oedipus and the Devil: Witchcraft, Religion and Sexuality in Early Modern
Europę, Londyn 1994; Ilja M. Veldman, Lessonsfor ladies [w:] Imagesfor the eye and soukfunc-
tion and meaningin Netherlandishprints (1450-1650), Leiden 2006, s. 151-170; Ulinka Rublack,
Meanings of gender in early modern German history [w:] Gender in Early Modern German History,
ed. idem, Cambridge 2002, s. 1-20; Stephen Ozment, When Fathers Ruled: Family Life in Refor-
mation Europę, Harvard 2009. W literaturze polskiej zob. Katarzyna Górecka, Pobożne matrony,
cnotliwe panny. Epitafia jako źródło wiedzy o kobiecie nowożytnej, Kraków 2006; Katarzyna Zin-
now, Kanon cnót niewieścich w XVII-wiecznym kaznodziejstwie ewangelickim [referat], Gdańsk
2001. Referat został wygłoszony na sesji zorganizowanej przez Instytut Historii Uniwersytetu
Gdańskiego i Polskie Towarzystwo Ewangelickie Protestantyzm i Protestanci na Pomorzu. Kul-
tura protestancka. Materiały sesji nie zostały opublikowane. Za udostępnienie tekstu chciałabym
serdecznie podziękować autorce.
3 Wiesner, Beyond Women and the Family..., s. 312.
21
Przedstawienia cnót kobiecych w sztuce
gdańskiej na tle piśmiennictwa kaznodziejskiego
i literatury moralistycznej1
Zgodnie z teorią humorów niewiasta jest istotą słabą, podległą mężczyźnie pod
względem intelektualnym, emocjonalnym i moralnym, co spowodowane jest
przewagą elementu wody w jej ciele. Od XV w. w Europie następuje rozkwit lite-
ratury moralistycznej, adresowanej głównie do młodych panien. Powstaje wiele
traktatów, zwanych ąuerelle des femmes, dowodzących niższości kobiet wobec
mężczyzn bądź równości obu płci (a nawet w wyjątkowych przypadkach - wyż-
szości niewiast nad mężczyznami)2. Dzieła takie pojawiają w Hiszpanii, Italii,
Francji, Niemczech, Polsce. Niektórzy badacze zwracają jednak uwagę, że utwory
te były jedynie ćwiczeniami retorycznymi3 i są one traktowane zbyt poważnie
1 Niniejszy artykuł powstał w toku prac nad dysertacją „Quidquid agis, prudenter agas
et respice finem”. Przedstawienia o charakterze moralistycznym w gdańskiej sztuce świeckiej od końca
XVI do początku XVIII wieku pod kierunkiem prof. dr. hab. Jana Harasimowicza, któremu chciała-
bym w tym miejscu serdecznie podziękować. Za inspirację i zainteresowanie tematem roli kobiet
w erze nowożytnej chciałabym podziękować dr. hab. Marcinowi Kalecińskiemu.
2 William Caferro, Contesting the Renaissance, Oxford 2011, s. 78. Moje zainteresowanie
tematem sytuacji kobiet w społeczeństwie nowożytnym zapoczątkował artykuł Joan Kelly-Gadol,
Did women have a renaissance? [w:] Becoming Visible: Women in European History, ed. Renate
Bridenthai, Claudia Koonz, Boston 1977, s. 137-164. Przełomowa była także praca Natalie Zeamon
Davies, Kobiety na marginesach. Trzy siedemnastowieczne życiorysy, Warszawa 2012. Stanowi
ona niezwykłe studium mentalności ludzi w XVII w., pokazane poprzez zestawienie życiorysów
trzech kobiet różnych wyznań. Za wskazanie tej pozycji dziękuję dr. Jackowi Bielakowi. Spośród
podstawowych publikacji i artykułów omawiających sytuację kobiet i oczekiwania wobec nich
oraz przedstawiających wizerunki idealnych niewiast w literaturze i sztuce zob. Merry E. Wiesner,
Beyond Women and the Family: Towards a Gender Analysis ofthe Reformation, „Sixteenth Century
Journal” 1987, nr 3, s. 311-322; idem, Women and Gender in Early Modern Europę, Cambridge
2000; Heide Wunder, He is the Sun, She is the Moon. Women in Early Modern Germany, Harvard
1998; Lyndal Roper, Oedipus and the Devil: Witchcraft, Religion and Sexuality in Early Modern
Europę, Londyn 1994; Ilja M. Veldman, Lessonsfor ladies [w:] Imagesfor the eye and soukfunc-
tion and meaningin Netherlandishprints (1450-1650), Leiden 2006, s. 151-170; Ulinka Rublack,
Meanings of gender in early modern German history [w:] Gender in Early Modern German History,
ed. idem, Cambridge 2002, s. 1-20; Stephen Ozment, When Fathers Ruled: Family Life in Refor-
mation Europę, Harvard 2009. W literaturze polskiej zob. Katarzyna Górecka, Pobożne matrony,
cnotliwe panny. Epitafia jako źródło wiedzy o kobiecie nowożytnej, Kraków 2006; Katarzyna Zin-
now, Kanon cnót niewieścich w XVII-wiecznym kaznodziejstwie ewangelickim [referat], Gdańsk
2001. Referat został wygłoszony na sesji zorganizowanej przez Instytut Historii Uniwersytetu
Gdańskiego i Polskie Towarzystwo Ewangelickie Protestantyzm i Protestanci na Pomorzu. Kul-
tura protestancka. Materiały sesji nie zostały opublikowane. Za udostępnienie tekstu chciałabym
serdecznie podziękować autorce.
3 Wiesner, Beyond Women and the Family..., s. 312.
21