DOI article:
Mielnik, Magdalena: Przedstawienia cnót kobiecych w sztuce gdańskiej na tle piśmiennictwa kaznodziejskiego i literatury moralistycznej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.43445#0031
Boże w sercu niewiasty świętej”18. Pszczoła jest najroztropniejszym ze zwie-
rząt - taka również powinna być, zdaniem Botsacka, białogłowa. Pszczoła dba
o ul, a kobieta - o dom. Pszczoły są oddane królowej, a żona - swemu mężowi.
U królowej pszczół cnota przewyższa urodę i podobnie powinno być u płci
pięknej. Tak jak owady czekają na rozkazy, tak żona nie może robić nic bez woli
i zalecenia męża. Cnotliwa żona jest, jak pisze Botsack: „koroną domu, która
dom zdobi, a kamieniami w tej koronie są pobożność, czystość i szlachetność
(humanita-s)”19.
Ostatni ustęp traktuje o pogańskich zwyczajach, czyli o czarach, którymi
płeć niewieścia zwykła się zajmować, jako że już raz uległa szatanowi w raju.
Obraz kobiety opisany przez Botsacka znajduje swoje odbicie w sztuce
gdańskiej, aczkolwiek w porównaniu z niemiecką czy holenderską twórczością
o podobnej tematyce są to jedynie pojedyncze przedstawienia. Na związki sztuk
plastycznych z literaturą moralistyczną adresowaną do kobiet zwrócił uwagę
Wayne Franits w książce poświęconej obrazowi cnót kobiecych w siedemna-
stowiecznej sztuce holenderskiej20. Uczony zauważył, że dekoracje na przed-
miotach domowego użytku bardzo często odpowiadały poszczególnym cnotom
niewieścim21. Zdaniem badaczy edukacja kobiet w owym czasie przebiegała
w taki sposób, by same mogły uznać podległość mężowi za najbardziej pożą-
dany stan w życiu22.
Wizerunki antycznych i biblijnych heroin pojawiają się w wystroju gdań-
skich wnętrz, zwłaszcza tych o charakterze reprezentacyjnym. Zdobią również
fasady budynków23. Kilkakrotnie, szczególnie w wystroju Dworu Artusa,
a także na dekoracji fasady Domu Johanna Speymanna (ukończonego około
1618 r.)24, pojawia się postać Lukrecji uosabiającej idealną żonę (przed-
kładającą honor nad życie) i doskonałą obywatelkę republiki. Wizerunki
Lukrecji oraz Jael zdobią także kafle pieca w Dworze Artusa25. Przypisy-
wany Isaacowi van den Blocke rysunek przedstawiający Lukrecję (z 1608 r.)
upiększa jeden z wpisów w sztambuchu Michaela Heidenreicha26. Innym
18 Księga Eklezjastyka, 26, 16-24.
19 Botsack, Moralia Gedanensia..., s. 668
20 Wayne Franits, Paragons ofVirtue. Women and Domesticity in Seventeenth-Century Dutch
Art, Cambridge 1993. Za zwrócenie uwagi na tę pozycję chciałabym serdecznie podziękować
dr. Jackowi Friedrichowi.
21 Ibidem, s. 76-77.
22 Women of the Golden Age. An International debate on women in seventeenth-century
Holland, England and Italy, ed. Els Kloek et al., Hilversum 1994, s. 31. Za zwrócenie uwagi
na tę pozycję chciałabym serdecznie podziękować dr. Jackowi Friedrichowi.
23 Marcin Kaleciński, Mity Gdańska. Antyk w publicznej sztuce protestanckiej res publiki,
Gdańsk 2011, s. 47-55, 77-81, 87, 244-245.
24 Ibidem, s. 47-55, 244-245.
Andrzej Woziński, W świetle gwiazd. Sztuka i astrologia w Gdańsku w latach 1450-1550,
Gdańsk 2011, s. 218.
26 Isaac van den Blocke, Lukrecja, 1608, papier żółtawy, piórko, tusz brązowy, tusz szary,
akwarela, gwasz, około 190 mm x 150 mm, sztambuch Michaela Heidenreicha, Kórnik, Biblioteka
Przedstawienia
cnót
kobiecych...
25
rząt - taka również powinna być, zdaniem Botsacka, białogłowa. Pszczoła dba
o ul, a kobieta - o dom. Pszczoły są oddane królowej, a żona - swemu mężowi.
U królowej pszczół cnota przewyższa urodę i podobnie powinno być u płci
pięknej. Tak jak owady czekają na rozkazy, tak żona nie może robić nic bez woli
i zalecenia męża. Cnotliwa żona jest, jak pisze Botsack: „koroną domu, która
dom zdobi, a kamieniami w tej koronie są pobożność, czystość i szlachetność
(humanita-s)”19.
Ostatni ustęp traktuje o pogańskich zwyczajach, czyli o czarach, którymi
płeć niewieścia zwykła się zajmować, jako że już raz uległa szatanowi w raju.
Obraz kobiety opisany przez Botsacka znajduje swoje odbicie w sztuce
gdańskiej, aczkolwiek w porównaniu z niemiecką czy holenderską twórczością
o podobnej tematyce są to jedynie pojedyncze przedstawienia. Na związki sztuk
plastycznych z literaturą moralistyczną adresowaną do kobiet zwrócił uwagę
Wayne Franits w książce poświęconej obrazowi cnót kobiecych w siedemna-
stowiecznej sztuce holenderskiej20. Uczony zauważył, że dekoracje na przed-
miotach domowego użytku bardzo często odpowiadały poszczególnym cnotom
niewieścim21. Zdaniem badaczy edukacja kobiet w owym czasie przebiegała
w taki sposób, by same mogły uznać podległość mężowi za najbardziej pożą-
dany stan w życiu22.
Wizerunki antycznych i biblijnych heroin pojawiają się w wystroju gdań-
skich wnętrz, zwłaszcza tych o charakterze reprezentacyjnym. Zdobią również
fasady budynków23. Kilkakrotnie, szczególnie w wystroju Dworu Artusa,
a także na dekoracji fasady Domu Johanna Speymanna (ukończonego około
1618 r.)24, pojawia się postać Lukrecji uosabiającej idealną żonę (przed-
kładającą honor nad życie) i doskonałą obywatelkę republiki. Wizerunki
Lukrecji oraz Jael zdobią także kafle pieca w Dworze Artusa25. Przypisy-
wany Isaacowi van den Blocke rysunek przedstawiający Lukrecję (z 1608 r.)
upiększa jeden z wpisów w sztambuchu Michaela Heidenreicha26. Innym
18 Księga Eklezjastyka, 26, 16-24.
19 Botsack, Moralia Gedanensia..., s. 668
20 Wayne Franits, Paragons ofVirtue. Women and Domesticity in Seventeenth-Century Dutch
Art, Cambridge 1993. Za zwrócenie uwagi na tę pozycję chciałabym serdecznie podziękować
dr. Jackowi Friedrichowi.
21 Ibidem, s. 76-77.
22 Women of the Golden Age. An International debate on women in seventeenth-century
Holland, England and Italy, ed. Els Kloek et al., Hilversum 1994, s. 31. Za zwrócenie uwagi
na tę pozycję chciałabym serdecznie podziękować dr. Jackowi Friedrichowi.
23 Marcin Kaleciński, Mity Gdańska. Antyk w publicznej sztuce protestanckiej res publiki,
Gdańsk 2011, s. 47-55, 77-81, 87, 244-245.
24 Ibidem, s. 47-55, 244-245.
Andrzej Woziński, W świetle gwiazd. Sztuka i astrologia w Gdańsku w latach 1450-1550,
Gdańsk 2011, s. 218.
26 Isaac van den Blocke, Lukrecja, 1608, papier żółtawy, piórko, tusz brązowy, tusz szary,
akwarela, gwasz, około 190 mm x 150 mm, sztambuch Michaela Heidenreicha, Kórnik, Biblioteka
Przedstawienia
cnót
kobiecych...
25