DOI Artikel:
Kobe, Rainer: Isaac van den Blocke, malarz i menonita w Gdańsku na początku XVII w. Czy jest coś menonickiego w jego obrazach Wąska i przestronna droga?
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.43445#0052
Rainer Kobe
zwyczajowe antropomorficzne przedstawienia Boga, które spotyka się powszech-
nie w późnośredniowiecznym malarstwie tablicowym, m.in. w scenach Koronacji
Marii czy Tronu Łaski22.
Ludwig Hatzer, stanowczo wypowiadający się w kwestii wyobrażeń reli-
gijnych w swoich Ein Vrteil Gottes [...] wie man sich mit allen Goetzen vnd
Bildnussen halten sol ufi der Heiligen Gschrifft22, był również autorem bro-
szury opublikowanej anonimowo w 1529 r., w której po raz pierwszy zasto-
sowano tetragram w przedstawieniu graficznym24. Wprowadzając tę obrazową
innowację we współpracy z malarzem i projektantem drzeworytów Hansem
Weiditzem, Hatzer wykorzystał nowoczesny strasburski rynek drukarski
i wydawniczy
Nowy symbol został przejęty przez ikonoklastycznyćh ewangelików refor-
mowanych i trafił najpierw do Niderlandów25, a stamtąd zapewne do Gdań-
ska26. Symboliczne przedstawienie zostało zaakceptowane ponad granicami
wyznaniowymi i ostatecznie przyjęte nawet w kręgach katolickich. Pojawia
się ono często w Gdańsku na ewangelickich epitafiach z XVII w. Van den
Blocke mógł przejąć tetragram bezpośrednio od Hansa Vredemana de Vriesa,
który użył go na obrazie z lat 1594-1596, przeznaczonym do Wielkiej Sali Rady
gdańskiego Ratusza Głównomiejskiego27.
22 Wolfgang Braunfels, Gott, Gottvater [w:] Lexikon der Christlichen Ikonographie, Bd. 2,
hrsg. Engelbert Kirchbaum, Freiburg 1970, s. 166-170; Adolf Krucke, Der Protestantismus und die
bildliche Darstellung Gottes, „Zeitschrift fur Kunstwissenschaft” 1959, t. 13, s. 59-90, tu s. 59-66.
23 Verzeichnis der im deutschen Sprachgebiet erschienenen Drucke des XVI. Jahrhunderts - VD16,
Stuttgart 1983, H 139.
24 Alejandro Zorzin, Ludwig Hatzers ‘Kreuzgang’ (1528-29): Ein Zeugnis tauferischer Bild-
propaganda, „Archiv fur Reformationsgeschichte” 2006, s. 137-164. Pojawienie się tetragramu
w kręgu Ludwiga Hatzera można wiązać z jego współpracą z uczonymi żydowskimi w Wormacji,
por. James Beck, The Anabaptists and the Jews: The Case of Hatzer, Denek and the Worms Prop-
hets, „Mennonite Quarterly Review” 2001, s. 407-427. Na temat przedstawienia w broszurze
zob. Frank Muller, Strafiburg ais Mittelpunkt oberrheinischer ‘radikaler Reformation. Tauferis-
che und antitrinitarische Bildpropaganda in den friihen Jahren der Reformation (1526-1530),
„Zeitschrift fiir die Geschichte des Oberrheins” 1992, s. 267-286, tu s. 275-280.
25 Frank Muller, Les premieres apparitions du tetragramme dans Tart allemand et neerlan-
dais des debuts de la Reforme, „Bibliotheąue d’Humanisme et Rennaissance” 1994, p. 327-346;
Kareł G. Boon, Patientia dans les grarures de la Reforme aux Pays-Bas, „Revue de l’Art” 1982,
s. 7-24, tu s. 12-14. Najwcześniejszym przedstawieniem tetragramu w sztuce niderlandzkiej jest
drzeworyt Patientia Cornelisza Anthonisza, który Kareł G. Boon datuje na 1540 r., zob. ibidem,
s. 12-13; Muller Lespremieres apparitions du tetragramme..., s. 339-340.
26 Stopniowe rozpowszechnianie się motywu tetragramu można dobrze prześledzić na przy-
kładzie ryciny przedstawiającej Noego, a wzorowanej na rysunku Maartena van Heemskerck z około
1588 r. W pierwszym wydaniu ryciny pojawia się Bóg Ojciec unoszący się w chmurach. W wydaniu
datowanym na początek XVII w. Bóg Ojciec znikł, zastąpiony tetragramem, por. The New Hollstein,
Dutch & Flemish Etchings, Engravings and Woodcuts 1450-1700. Maarten ran Heemskerk, Part I, ed.
Ilja M. Veldman, comp., Gert Luitjen, Roosendaal 1993, s. 18-19.
27 Teresa Grzybkowska, Między sztuką a polityką: Sala Czerwona Ratusza Głównego Miasta
w Gdańsku, Warszawa 2003, p. 80-84; Iwanoyko, Sala Czerwona..., s. 36-40; Michalski, Od Ale-
gorii..., s. 120-135.
46
zwyczajowe antropomorficzne przedstawienia Boga, które spotyka się powszech-
nie w późnośredniowiecznym malarstwie tablicowym, m.in. w scenach Koronacji
Marii czy Tronu Łaski22.
Ludwig Hatzer, stanowczo wypowiadający się w kwestii wyobrażeń reli-
gijnych w swoich Ein Vrteil Gottes [...] wie man sich mit allen Goetzen vnd
Bildnussen halten sol ufi der Heiligen Gschrifft22, był również autorem bro-
szury opublikowanej anonimowo w 1529 r., w której po raz pierwszy zasto-
sowano tetragram w przedstawieniu graficznym24. Wprowadzając tę obrazową
innowację we współpracy z malarzem i projektantem drzeworytów Hansem
Weiditzem, Hatzer wykorzystał nowoczesny strasburski rynek drukarski
i wydawniczy
Nowy symbol został przejęty przez ikonoklastycznyćh ewangelików refor-
mowanych i trafił najpierw do Niderlandów25, a stamtąd zapewne do Gdań-
ska26. Symboliczne przedstawienie zostało zaakceptowane ponad granicami
wyznaniowymi i ostatecznie przyjęte nawet w kręgach katolickich. Pojawia
się ono często w Gdańsku na ewangelickich epitafiach z XVII w. Van den
Blocke mógł przejąć tetragram bezpośrednio od Hansa Vredemana de Vriesa,
który użył go na obrazie z lat 1594-1596, przeznaczonym do Wielkiej Sali Rady
gdańskiego Ratusza Głównomiejskiego27.
22 Wolfgang Braunfels, Gott, Gottvater [w:] Lexikon der Christlichen Ikonographie, Bd. 2,
hrsg. Engelbert Kirchbaum, Freiburg 1970, s. 166-170; Adolf Krucke, Der Protestantismus und die
bildliche Darstellung Gottes, „Zeitschrift fur Kunstwissenschaft” 1959, t. 13, s. 59-90, tu s. 59-66.
23 Verzeichnis der im deutschen Sprachgebiet erschienenen Drucke des XVI. Jahrhunderts - VD16,
Stuttgart 1983, H 139.
24 Alejandro Zorzin, Ludwig Hatzers ‘Kreuzgang’ (1528-29): Ein Zeugnis tauferischer Bild-
propaganda, „Archiv fur Reformationsgeschichte” 2006, s. 137-164. Pojawienie się tetragramu
w kręgu Ludwiga Hatzera można wiązać z jego współpracą z uczonymi żydowskimi w Wormacji,
por. James Beck, The Anabaptists and the Jews: The Case of Hatzer, Denek and the Worms Prop-
hets, „Mennonite Quarterly Review” 2001, s. 407-427. Na temat przedstawienia w broszurze
zob. Frank Muller, Strafiburg ais Mittelpunkt oberrheinischer ‘radikaler Reformation. Tauferis-
che und antitrinitarische Bildpropaganda in den friihen Jahren der Reformation (1526-1530),
„Zeitschrift fiir die Geschichte des Oberrheins” 1992, s. 267-286, tu s. 275-280.
25 Frank Muller, Les premieres apparitions du tetragramme dans Tart allemand et neerlan-
dais des debuts de la Reforme, „Bibliotheąue d’Humanisme et Rennaissance” 1994, p. 327-346;
Kareł G. Boon, Patientia dans les grarures de la Reforme aux Pays-Bas, „Revue de l’Art” 1982,
s. 7-24, tu s. 12-14. Najwcześniejszym przedstawieniem tetragramu w sztuce niderlandzkiej jest
drzeworyt Patientia Cornelisza Anthonisza, który Kareł G. Boon datuje na 1540 r., zob. ibidem,
s. 12-13; Muller Lespremieres apparitions du tetragramme..., s. 339-340.
26 Stopniowe rozpowszechnianie się motywu tetragramu można dobrze prześledzić na przy-
kładzie ryciny przedstawiającej Noego, a wzorowanej na rysunku Maartena van Heemskerck z około
1588 r. W pierwszym wydaniu ryciny pojawia się Bóg Ojciec unoszący się w chmurach. W wydaniu
datowanym na początek XVII w. Bóg Ojciec znikł, zastąpiony tetragramem, por. The New Hollstein,
Dutch & Flemish Etchings, Engravings and Woodcuts 1450-1700. Maarten ran Heemskerk, Part I, ed.
Ilja M. Veldman, comp., Gert Luitjen, Roosendaal 1993, s. 18-19.
27 Teresa Grzybkowska, Między sztuką a polityką: Sala Czerwona Ratusza Głównego Miasta
w Gdańsku, Warszawa 2003, p. 80-84; Iwanoyko, Sala Czerwona..., s. 36-40; Michalski, Od Ale-
gorii..., s. 120-135.
46