DOI Artikel:
Kobe, Rainer: Isaac van den Blocke, malarz i menonita w Gdańsku na początku XVII w. Czy jest coś menonickiego w jego obrazach Wąska i przestronna droga?
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.43445#0053
Obraz Przed potopem (por. il. 1) - poprzez zastosowaną kompozycję i zaak-
centowanie zestawienia Dobra i Zła za sprawą niezwykle szerokiego formatu
płótna - zyskuje odmienny charakter morałistyczno-dydaktyczny niż ryciny
Sadelera czy inne dzieła o podobnej tematce28. Widz skonfrontowany z tak
dobitnie ukazaną alternatywą, musi dokonać wyboru.
Praca Isaaca van den Blocke wpisuje się zatem w tradycję „skrzyżowania”
czy „rozstajnych dróg” oznaczających konieczność radykalnego wyboru. Obrazy
tego typu znane już w starożytności, zostały ponownie odkryte w renesansie,
a należały do nich takie przedstawienia, jak Herkules na skrzyżowaniu dróg29,
Pitagorejeski ipsylon30 czy Tablica Cebesa31. Chrześcijański wariant tego tematu
stanowią „ciasna brama i przestronna droga” z siódmego rozdziału Ewangelii
według św. Mateusza32.
Chrześcijańskie moralizujące przedstawienia decyzji „albo - albo” wiązały się
z pojęciem wolnej woli. Tego rodzaju wyobrażenia, nie tylko o generalnej wymo-
wie moralizującej, lecz także o specyficznej biblijno-chrześcijańskiej konotacji,
bardzo dobrze współgrały z myślą anabaptystyczno-menonicką, prostym podzia-
łem na Dobro i Zło, na grzeszną drogę „świata” identyfikowanego z Babilonem
i bezgrzeszną drogę widzianą jako prawdziwe chrześcijańskie życie w społecz-
ności anabaptystów33. Typowe wyobrażenie graficzne przedstawiające ów rady-
kalny wybór można odnaleźć w dysydenckim druku strasburskim z 1526 r. Karta
tytułowa broszury (il. 7) Vom Gesetz Gottes34 wywodzi się z tego samego kręgu
28 Marjolein Leesberg, Kareł van Mander as a painter, „Simiolus. Netherlands Quarterly
for the History of Art” 1993/1994, s. 5-64, tu s. 33-34. Na obrazie Przed potopem van Man-
dera z 1600 r. (Stadeł Museum, Frankfurt; por. przyp. 17), a także na rycinach Sadelera i innych
dziełach ukazujących ten temat podkreślona jest nagość postaci. Leesberg dostrzega w obrazach
„tendencję erotyczno-alegoryczną”.
29 Erwin Panofsky, Hercules Prodicus. Die Wiedergeburt einer griechischen Moralerzahlung
im deutschen und italienischen Humanismus [w:] idem, Hercules am Scheidewege und andere
antike Bildstoffe in der neueren Kunst, Berlin 1930, s. 37-172.
30 Wolfgang Harms, Homo viator in bivio. Studien zur Bildlichkeit des Weges, Miinchen 1970.
31 Reinhart Schleier, Tabula Cebetis. Studien zur Rezeption einer antiken Bildbeschreibung
im 16. und 17. Jahrhundert, Berlin 1973.
32 Martin Scharfe, Zwei- Wege-Bilder. Volkskundliche Aspekte evangelischer Bildfrómmigkeit,
„Blatter fur Wiirttembergische Kirchengeschichte” 1990, s. 125-144; Jan Harasimowicz, Die
Bildlichkeit des Pietismus. Das Motiv der „zwei Wege” [w:] Die Bilder in den lutherischen Kirchen.
Ikonographische Studien, ed. Peter Poscharsky, Miinchen 1998, s. 195-208.
33 Robert Friedmann, The Doctrine of the Two Worlds [w:] The Recovery of the Anabaptist
Vision. A Sixtieth Anniversary Tribute to Harold S. Bender, ed. Guy F. Hershberger, Scottdale
1957, s. 105-118. Badacz mówi o „doktrynie dwóch światów”, która „reprezentuje najgłęb-
szy poziom anabaptystycznych poglądów”. Przeciwstawia „królestwo Boże, które nadchodzi
tu i teraz” - „królestwu ciemności, które rządzi wszystkimi, którzy nie widzą światła”. Friedmann
uważa, że „w anabaptyzmie idea królestwa [tych dwóch światów] ma pierwszorzędne znaczenie”,
zob. ibidem, s. 106, 109, 116.
34 VD 16, D 563, Vom gsatzgottes. Wie das Gsatz auffgehaben sey vnd doch erfilllet werden
musz, (Hans PriiB), Strasburg 1526; Bayerische Staatsbibliothek Miinchen Res/4 Mor. 580, 13,
Tbl. 8°. O dyskusji na temat strony tytułowej zob. Alejandro Zorzin, Zum Titelblatt der Strafiburger
Isaac van den
Blocke...
47
centowanie zestawienia Dobra i Zła za sprawą niezwykle szerokiego formatu
płótna - zyskuje odmienny charakter morałistyczno-dydaktyczny niż ryciny
Sadelera czy inne dzieła o podobnej tematce28. Widz skonfrontowany z tak
dobitnie ukazaną alternatywą, musi dokonać wyboru.
Praca Isaaca van den Blocke wpisuje się zatem w tradycję „skrzyżowania”
czy „rozstajnych dróg” oznaczających konieczność radykalnego wyboru. Obrazy
tego typu znane już w starożytności, zostały ponownie odkryte w renesansie,
a należały do nich takie przedstawienia, jak Herkules na skrzyżowaniu dróg29,
Pitagorejeski ipsylon30 czy Tablica Cebesa31. Chrześcijański wariant tego tematu
stanowią „ciasna brama i przestronna droga” z siódmego rozdziału Ewangelii
według św. Mateusza32.
Chrześcijańskie moralizujące przedstawienia decyzji „albo - albo” wiązały się
z pojęciem wolnej woli. Tego rodzaju wyobrażenia, nie tylko o generalnej wymo-
wie moralizującej, lecz także o specyficznej biblijno-chrześcijańskiej konotacji,
bardzo dobrze współgrały z myślą anabaptystyczno-menonicką, prostym podzia-
łem na Dobro i Zło, na grzeszną drogę „świata” identyfikowanego z Babilonem
i bezgrzeszną drogę widzianą jako prawdziwe chrześcijańskie życie w społecz-
ności anabaptystów33. Typowe wyobrażenie graficzne przedstawiające ów rady-
kalny wybór można odnaleźć w dysydenckim druku strasburskim z 1526 r. Karta
tytułowa broszury (il. 7) Vom Gesetz Gottes34 wywodzi się z tego samego kręgu
28 Marjolein Leesberg, Kareł van Mander as a painter, „Simiolus. Netherlands Quarterly
for the History of Art” 1993/1994, s. 5-64, tu s. 33-34. Na obrazie Przed potopem van Man-
dera z 1600 r. (Stadeł Museum, Frankfurt; por. przyp. 17), a także na rycinach Sadelera i innych
dziełach ukazujących ten temat podkreślona jest nagość postaci. Leesberg dostrzega w obrazach
„tendencję erotyczno-alegoryczną”.
29 Erwin Panofsky, Hercules Prodicus. Die Wiedergeburt einer griechischen Moralerzahlung
im deutschen und italienischen Humanismus [w:] idem, Hercules am Scheidewege und andere
antike Bildstoffe in der neueren Kunst, Berlin 1930, s. 37-172.
30 Wolfgang Harms, Homo viator in bivio. Studien zur Bildlichkeit des Weges, Miinchen 1970.
31 Reinhart Schleier, Tabula Cebetis. Studien zur Rezeption einer antiken Bildbeschreibung
im 16. und 17. Jahrhundert, Berlin 1973.
32 Martin Scharfe, Zwei- Wege-Bilder. Volkskundliche Aspekte evangelischer Bildfrómmigkeit,
„Blatter fur Wiirttembergische Kirchengeschichte” 1990, s. 125-144; Jan Harasimowicz, Die
Bildlichkeit des Pietismus. Das Motiv der „zwei Wege” [w:] Die Bilder in den lutherischen Kirchen.
Ikonographische Studien, ed. Peter Poscharsky, Miinchen 1998, s. 195-208.
33 Robert Friedmann, The Doctrine of the Two Worlds [w:] The Recovery of the Anabaptist
Vision. A Sixtieth Anniversary Tribute to Harold S. Bender, ed. Guy F. Hershberger, Scottdale
1957, s. 105-118. Badacz mówi o „doktrynie dwóch światów”, która „reprezentuje najgłęb-
szy poziom anabaptystycznych poglądów”. Przeciwstawia „królestwo Boże, które nadchodzi
tu i teraz” - „królestwu ciemności, które rządzi wszystkimi, którzy nie widzą światła”. Friedmann
uważa, że „w anabaptyzmie idea królestwa [tych dwóch światów] ma pierwszorzędne znaczenie”,
zob. ibidem, s. 106, 109, 116.
34 VD 16, D 563, Vom gsatzgottes. Wie das Gsatz auffgehaben sey vnd doch erfilllet werden
musz, (Hans PriiB), Strasburg 1526; Bayerische Staatsbibliothek Miinchen Res/4 Mor. 580, 13,
Tbl. 8°. O dyskusji na temat strony tytułowej zob. Alejandro Zorzin, Zum Titelblatt der Strafiburger
Isaac van den
Blocke...
47