DOI Artikel:
Tylicki, Jacek: Obraz Zesłanie Ducha Świętego z ołtarza głównego kościoła św. Brygidy w Gdańsku: Komunikat
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.43445#0067
zapoznaniu się z obrazem - zgodzić się nie można: malowidło nie jest bowiem
niskiej klasy, nie powstało też we wskazanym okresie. Drost i Swoboda mogli
zostać - jak już wspomniano - wprowadzeni w błąd zarówno słabą czytelnoś-
cią obrazu, jak i synkretyczną konstrukcją głównego ołtarza, który powstał
w zasadniczej części na początku XVIII w., lecz zawierał także elementy wyko-
nane wcześniej i później (uszaki dolne z około 1650 r., uszaki górne z około
1770 r., obraz Hermana Hana w retabulum z około 1615 r.)7. Został on praw-
dopodobnie przebudowany w połowie XIX w. w związku z pracami po kasacie
klasztoru i utworzeniem przy kościele parafii8.
Na datę powstania omawianego dzieła wskazują dane techniczne. Obraz
wykonano na podłożu drewnianym, przy użyciu techniki temperowej z lase-
runkami olejnymi, co jest charakterystyczne raczej dla XVI stulecia. Około
1700 r. stosowano już powszechnie technikę czysto olejną na podłożu płó-
ciennym. Trudno jednoznacznie stwierdzić, skąd malowidło trafiło do ołtarza
na przełomie XVII i XVIII w. (zostało wówczas przycięte od góry do wykroju
prześwitu ołtarzowego); być może znajdowało się już wcześniej w tej samej
świątyni. Jeśli było tak w istocie, to można by wskazać na jego fundację
na początku XVII w. (w 1600 r. - początek odbudowy kościoła po zniszcze-
niach wojennych, natomiast w latach 1612-1617 - odnowienie i wyposaże-
nie wnętrza)9. Technika, w której wykonano obraz, na pewno miała jeszcze
zastosowanie w pierwszych dwóch dekadach XVII stulecia - retabulowy obraz
Hana także namalowany został na desce10.
Szukając gdańskiego wykonawcy malowidła powstałego około 1610 r., należy
zwrócić uwagę na cechy formalne dzieła, omówione już częściowo w wymie-
nionym opracowaniu profesora Markowskiego: dobry rysunek i kompozycję,
zdecydowany, biegły modelunek szat i karnacji, a jednocześnie - wynikające
z dawniejszej tradycji i wymuszone temperową techniką - twardość i linearyzm
form oraz chłód i kontrastowość barw, słabo dziś czytelne spod warstwy impre-
gnacji11. Cechy te są mało typowe dla miękkiej, raczej ciepłej kolorystycznie
Stuttgart 1972 [Bau- und Kunstdenkmaler des deutschen Ostens, Reihe A., Bd. 5], s. 189, il. 149
[ołtarz główny].
Drost i Swoboda, sugerując się zapewne najpóźniejszymi elementami ołtarza (którego
synkretyczny charakter zauważyli), datowali jego konstrukcję na lata 1770-1775 lub ten czas
i połowę XVII w., zaś malowidło Alegorię Kościoła z retabulum - na lata 1610-1620, zob. Drost,
Swoboda, Kunstdenkmaler der Stadt Danzig..., s. 189. Na temat czasu powstania obrazu zob.
też Janusz St.fanisław] Pasierb, Malarz gdański Herman Han, Warszawa 1974, s. 186. Autor
mongrafii powiązał stworzenie dzieła z odnowieniem i wyposażeniem wnętrza kościoła przez
opatkę Catharinę Engelsdorff (1612-1617).
8 Gruntowna renowacja została przeprowadzona w latach 1848-1850, zob. Stachnik,
St. Brigitten Danzig..., s. 72; Drost, Swoboda, Kunstdenkmaler der Stadt Danzig..., s. 186.
9 Por. przyp. 6; Stachnik, St. Brigitten Danzig..., s. 50-54, tu zwłaszcza s. 54 (wystrój ołtarzy
uzupełniono w latach 1616-1617).
10 Pasierb, Malarz gdański..., s. 281, nr 54.
11 Markowski, Opinia dotycząca obrazu..., s. nlb.
Obraz
Zesłanie
Ducha
Świętego...
61
niskiej klasy, nie powstało też we wskazanym okresie. Drost i Swoboda mogli
zostać - jak już wspomniano - wprowadzeni w błąd zarówno słabą czytelnoś-
cią obrazu, jak i synkretyczną konstrukcją głównego ołtarza, który powstał
w zasadniczej części na początku XVIII w., lecz zawierał także elementy wyko-
nane wcześniej i później (uszaki dolne z około 1650 r., uszaki górne z około
1770 r., obraz Hermana Hana w retabulum z około 1615 r.)7. Został on praw-
dopodobnie przebudowany w połowie XIX w. w związku z pracami po kasacie
klasztoru i utworzeniem przy kościele parafii8.
Na datę powstania omawianego dzieła wskazują dane techniczne. Obraz
wykonano na podłożu drewnianym, przy użyciu techniki temperowej z lase-
runkami olejnymi, co jest charakterystyczne raczej dla XVI stulecia. Około
1700 r. stosowano już powszechnie technikę czysto olejną na podłożu płó-
ciennym. Trudno jednoznacznie stwierdzić, skąd malowidło trafiło do ołtarza
na przełomie XVII i XVIII w. (zostało wówczas przycięte od góry do wykroju
prześwitu ołtarzowego); być może znajdowało się już wcześniej w tej samej
świątyni. Jeśli było tak w istocie, to można by wskazać na jego fundację
na początku XVII w. (w 1600 r. - początek odbudowy kościoła po zniszcze-
niach wojennych, natomiast w latach 1612-1617 - odnowienie i wyposaże-
nie wnętrza)9. Technika, w której wykonano obraz, na pewno miała jeszcze
zastosowanie w pierwszych dwóch dekadach XVII stulecia - retabulowy obraz
Hana także namalowany został na desce10.
Szukając gdańskiego wykonawcy malowidła powstałego około 1610 r., należy
zwrócić uwagę na cechy formalne dzieła, omówione już częściowo w wymie-
nionym opracowaniu profesora Markowskiego: dobry rysunek i kompozycję,
zdecydowany, biegły modelunek szat i karnacji, a jednocześnie - wynikające
z dawniejszej tradycji i wymuszone temperową techniką - twardość i linearyzm
form oraz chłód i kontrastowość barw, słabo dziś czytelne spod warstwy impre-
gnacji11. Cechy te są mało typowe dla miękkiej, raczej ciepłej kolorystycznie
Stuttgart 1972 [Bau- und Kunstdenkmaler des deutschen Ostens, Reihe A., Bd. 5], s. 189, il. 149
[ołtarz główny].
Drost i Swoboda, sugerując się zapewne najpóźniejszymi elementami ołtarza (którego
synkretyczny charakter zauważyli), datowali jego konstrukcję na lata 1770-1775 lub ten czas
i połowę XVII w., zaś malowidło Alegorię Kościoła z retabulum - na lata 1610-1620, zob. Drost,
Swoboda, Kunstdenkmaler der Stadt Danzig..., s. 189. Na temat czasu powstania obrazu zob.
też Janusz St.fanisław] Pasierb, Malarz gdański Herman Han, Warszawa 1974, s. 186. Autor
mongrafii powiązał stworzenie dzieła z odnowieniem i wyposażeniem wnętrza kościoła przez
opatkę Catharinę Engelsdorff (1612-1617).
8 Gruntowna renowacja została przeprowadzona w latach 1848-1850, zob. Stachnik,
St. Brigitten Danzig..., s. 72; Drost, Swoboda, Kunstdenkmaler der Stadt Danzig..., s. 186.
9 Por. przyp. 6; Stachnik, St. Brigitten Danzig..., s. 50-54, tu zwłaszcza s. 54 (wystrój ołtarzy
uzupełniono w latach 1616-1617).
10 Pasierb, Malarz gdański..., s. 281, nr 54.
11 Markowski, Opinia dotycząca obrazu..., s. nlb.
Obraz
Zesłanie
Ducha
Świętego...
61