DOI article:
Tylicki, Jacek: Obraz Zesłanie Ducha Świętego z ołtarza głównego kościoła św. Brygidy w Gdańsku: Komunikat
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.43445#0068
Jacek Tylicki twórczości obrazowej Hana. Charakteryzują się nimi jednak prace malarskie,
miniatorskie i rysunkowe najlepszego około 1600 r. artysty w Gdańsku, Antona
Moliera Starszego (ok. 1563-1611) oraz czerpiącego z jego dorobku malarza
Isaaca van den Blocke (przed 1589 - po 1624). We fragmentach malowideł
obu twórców występuje ponadto fakturalność (impastowość), którą odnaleźć
można także w omawianym dziele. Brak wyraźnego podrysowania pod warstwą
malarską w Zesłaniu Ducha Świętego, stwierdzony przez profesora Markow-
skiego12, również pasuje do twórczości obu artystów - wykonywali oni liczne
rysunki i miniatury, które uznawali za samodzielne dzieła sztuki, nie zaś za
szkice służące do przygotowania kompozycji malarskich, na wzór tradycji wło-
skiej. Należy jednak zauważyć, iż tak rozdzielne traktowanie sztuki rysunko-
wej i malarskiej nie było na terenie Europy Północnej odosobnione, właściwie
zdarzało się często13.
O autorstwie omawianego obrazu świadczyć mogą porównania z sygnowa-
nymi pracami obu mistrzów. Poza wymienionymi wyżej wspólnymi cechami
formalnymi malowidło łączą z twórczością Moliera i Isaaca van den Blocke
podobna ekspresja gestu oraz wyraziste, charakterystyczne fizjonomie. Pod-
czas gdy Molier przejawiał większą skłonność do malarskiej syntezy, pro-
wadząc swój pędzel stosunkowo szeroko, van den Blocke koncentrował się
bardziej na szczegółach. Owo większe dążenie do drobiazgowości widoczne
jest u niego zwłaszcza w detalach architektury, w twarzach postaci czy w spo-
sobie kształtowania szat bardziej wąsko prowadzonymi fałdami. Cechy te były
szczególnie dobrze czytelne na sygnowanym, zaginionym malowidle Alegoria
wielkodusznej władzy (Juliusz Cezar nakazujący spalenie listów Pompejusza,
1611 r.), znajdującym się w Zimowej Sali Rady Ratusza Głównego Miasta
w Gdańsku (ił. 3)14, i z pewnością stanowią też wyróżnik omawianego dzieła.
Jako że Molier zmarł w 1611 r., a powtórne wyposażanie kościoła św. Bry-
gidy rozpoczęło się dopiero w roku następnym, namalowanie obrazu Zesłanie
Ducha Świętego przez Isaaca van den Blocke byłoby bardziej prawdopodobne
również pod względem czysto historycznym.
Odnalezione niedawno, niewątpliwie pochodzące z ołtarza głównego kościoła
św. Brygidy w Gdańsku i na nowo przeanalizowane malowidło jawi się zatem
jako bardzo cenny przyczynek do znajomości niezbyt dobrze rozpoznanej twór-
czości malarskiej Isaaca van den Blocke i szerzej - do całej historii gdańskiej
sztuki. Można też mieć nadzieję, że to zabytkowe dzieło ujawni cały swój blask
12 Ibidem, s. nlb.
13 Na temat Isaaca van den Blocke, Moliera i poruszanych tu zagadnień zob. Jacek Tylicki,
Rysunek gdański ostatniej ćwierci XVI i pierwszej połowy XVII wieku, Toruń 2005, s. 137-141,
177-212 ipassim.
14 Obraz ten, stanowiący jedno z cyklu pięciu przedstawień malarskich, propagujących
ideę dobrych rządów, reprodukowany jest w publikacji zob. Katarzyna Cieślak, Między Rzymem,
Wittenberga a Genewą. Sztuka Gdańska jako miasta podzielonego wyznaniowo, Wrocław 2000,
il. 116 (tam błędna informacja, iż jest on jedynym zachowanym dziełem z tego zespołu).
62
miniatorskie i rysunkowe najlepszego około 1600 r. artysty w Gdańsku, Antona
Moliera Starszego (ok. 1563-1611) oraz czerpiącego z jego dorobku malarza
Isaaca van den Blocke (przed 1589 - po 1624). We fragmentach malowideł
obu twórców występuje ponadto fakturalność (impastowość), którą odnaleźć
można także w omawianym dziele. Brak wyraźnego podrysowania pod warstwą
malarską w Zesłaniu Ducha Świętego, stwierdzony przez profesora Markow-
skiego12, również pasuje do twórczości obu artystów - wykonywali oni liczne
rysunki i miniatury, które uznawali za samodzielne dzieła sztuki, nie zaś za
szkice służące do przygotowania kompozycji malarskich, na wzór tradycji wło-
skiej. Należy jednak zauważyć, iż tak rozdzielne traktowanie sztuki rysunko-
wej i malarskiej nie było na terenie Europy Północnej odosobnione, właściwie
zdarzało się często13.
O autorstwie omawianego obrazu świadczyć mogą porównania z sygnowa-
nymi pracami obu mistrzów. Poza wymienionymi wyżej wspólnymi cechami
formalnymi malowidło łączą z twórczością Moliera i Isaaca van den Blocke
podobna ekspresja gestu oraz wyraziste, charakterystyczne fizjonomie. Pod-
czas gdy Molier przejawiał większą skłonność do malarskiej syntezy, pro-
wadząc swój pędzel stosunkowo szeroko, van den Blocke koncentrował się
bardziej na szczegółach. Owo większe dążenie do drobiazgowości widoczne
jest u niego zwłaszcza w detalach architektury, w twarzach postaci czy w spo-
sobie kształtowania szat bardziej wąsko prowadzonymi fałdami. Cechy te były
szczególnie dobrze czytelne na sygnowanym, zaginionym malowidle Alegoria
wielkodusznej władzy (Juliusz Cezar nakazujący spalenie listów Pompejusza,
1611 r.), znajdującym się w Zimowej Sali Rady Ratusza Głównego Miasta
w Gdańsku (ił. 3)14, i z pewnością stanowią też wyróżnik omawianego dzieła.
Jako że Molier zmarł w 1611 r., a powtórne wyposażanie kościoła św. Bry-
gidy rozpoczęło się dopiero w roku następnym, namalowanie obrazu Zesłanie
Ducha Świętego przez Isaaca van den Blocke byłoby bardziej prawdopodobne
również pod względem czysto historycznym.
Odnalezione niedawno, niewątpliwie pochodzące z ołtarza głównego kościoła
św. Brygidy w Gdańsku i na nowo przeanalizowane malowidło jawi się zatem
jako bardzo cenny przyczynek do znajomości niezbyt dobrze rozpoznanej twór-
czości malarskiej Isaaca van den Blocke i szerzej - do całej historii gdańskiej
sztuki. Można też mieć nadzieję, że to zabytkowe dzieło ujawni cały swój blask
12 Ibidem, s. nlb.
13 Na temat Isaaca van den Blocke, Moliera i poruszanych tu zagadnień zob. Jacek Tylicki,
Rysunek gdański ostatniej ćwierci XVI i pierwszej połowy XVII wieku, Toruń 2005, s. 137-141,
177-212 ipassim.
14 Obraz ten, stanowiący jedno z cyklu pięciu przedstawień malarskich, propagujących
ideę dobrych rządów, reprodukowany jest w publikacji zob. Katarzyna Cieślak, Między Rzymem,
Wittenberga a Genewą. Sztuka Gdańska jako miasta podzielonego wyznaniowo, Wrocław 2000,
il. 116 (tam błędna informacja, iż jest on jedynym zachowanym dziełem z tego zespołu).
62